تجارت کلیک
فروش فالوئر، لایک و کلیک بازار نسبتاً جدیدی در ایران به‌وجود آورده که درباره شیوه کار و قانونی بودن آن، اما و اگرهای فراوانی در جریان است. خبرنگار همشهری خودش را به‌عنوان یکی از بازیگران این بازار جا زده تا از کم و کیف فعالیت اهالی مجازی آن مطلع شود
اشکان خسروپور/خبرنگار
کسب درآمد از طریق فروش کلیک، لایک و فالوئر در بخش‌هایی از دنیا رو به گسترش است. به همین‌خاطر مزرعه‌های کلیک در کشورهایی مثل سنگاپور و چین عادی هستند. مزرعه‌های کلیک در واقع سالن‌های بزرگی هستند که در این کشورها عده زیادی با هزاران موبایل و کامپیوتر حقوق کمی می‌گیرند تا فقط کلیک کنند! همه این کارها برای فریب الگوریتم‌ها یا کاربران و بالابردن رتبه یک سایت یا مثلا یک پست است. در ایران نیز از چند سال پیش، سایت‌های «پاپ‌آپ»با کسب درآمد از طریق فروش «بازدید و تبلیغ» به کاربران کسب درآمد می‌کنند. صاحبان این کسب‌وکارها در جهان با اجاره کردن یا خریدن تعداد زیادی تلفن همراه، تبلت یا لپ‌تاپ یا پول دادن به کاربران از آنها می‌خواهند روی سایت‌های مختلف کلیک کنند. این کلیک‌ها در ظاهر و تا مدتی مشخص به بالا رفتن رتبه سایت‌ها منجر می‌شوند یا کاربران و خریداران را گول می‌زنند تا به خرید یا استفاده از یک محصول روی بیاورند. این کسب‌وکار، اخیرا در ایران با عنوان خرید و فروش فالوئر و لایک اینستاگرامی جان گرفته و باعث شکل‌گیری یک بازار جدید مجازی شده است. همشهری جزئیات این بازار را بررسی کرده است.
سنگاپور، چین و هند جزو بزرگ‌ترین دارندگان مزرعه کلیک در دنیا هستند. سوله‌های بزرگ با چندین هزار تلفن همراه که به یک شبکه یکتا متصل شده‌اند و کارشان، کلیک کردن روی سایت‌ها یا اپلیکیشن‌های مختلف است. به‌دلیل ارزان بودن انرژی و تلفن هوشمند در این کشورها، خیلی‌ها تمایل دارند با این سامانه‌های تقلبی از نردبان ترقی بالا بروند. کلیک کردن روی سایت‌ها، دانلود کردن برنامه‌های ارائه شده در مارکت‌های اندروید و آی‌او‌اس (گوگل‌پلی و اپ‌استور) باعث می‌شود رتبه این برنامه‌ها به‌طور مصنوعی بالاتر برود و کاربران بیشتری مایل باشند از خدمات آنها استفاده کنند. در بعضی از این مزرعه‌های کلیک، به جز کلیک کردن روی برنامه‌ها یا اجناس مختلف، برای آنها کامنت گذاشته می‌شود تا دیگران به استفاده از این سرویس‌ها ترغیب شده و شک‌شان درباره مورد اعتماد بودن برنامه‌ها برطرف شود. در بعضی موارد، «کلیک‌کارها» در مزارع کلیک مشغول کار می‌شوند. آنها باید در ازای حقوق مختصر روی یک پست مجازی کلیک کرده، آن را لایک کنند یا از سایت‌های مختلف بازدید کنند.
تجارت با کلیک در ایران
این سرویس‌های خاص در ایران هم طرفداران خاص خودشان را دارند. سرویس «پاپ‌آپ» که از چند سال پیش نیز فعال بوده، بر مبنای کلیک روی سایت‌های مختلف فعالیت می‌کند. در یک سو، افرادی قرار گرفته‌اند که در ازای کلیک کردن روی سایت‌ها پول مختصری - مثلا 30ریال به ازای هر کلیک - دریافت می‌کنند و در سوی دیگر نیز، افرادی هستند که به‌عنوان سرویس‌دهنده در ازای پرداخت مبلغ مشخصی سرویس دریافت می‌کنند. خبرنگار همشهری به‌عنوان مشتری با یکی از ارائه‌دهنده‌های این خدمات گفت‌وگو کرد. این خدمات‌دهنده درباره جزئیات خدماتی که ارائه می‌کند، گفت: «ما از چند هزار کاربر با آی‌پی جداگانه درخواست می‌کنیم که روی لینک سایت‌های شما کلیک کنند. قیمت‌ها بنا به تعداد کلیک‌ها و نتیجه نهایی مشخص می‌شود. یعنی ما تعهد می‌کنیم تا چند‌ماه رتبه سایت شما در الکسا را از 60 هزار به زیر 500 برسانیم و در ازای آن مبلغ مشخصی دریافت کنیم.» هرقدر رتبه سایت بهتر باشد، پول بیشتری نیز دریافت می‌شود. اما اگر چند‌ماه به چندین‌ماه برسد و سایت شما هیچ پیشرفتی نداشته باشد، شرکت هیچ تعهدی برای بازپرداخت خسارت نخواهد داشت. بقیه بخش‌های پشتیبانی سایت‌های پاپ‌آپ یا کار نمی‌کنند، یا به‌صورت آی‌دی‌های تلگرامی هستند که عملا به چگونگی فعالیت‌شان جوابی نمی‌دهند. معمولا نیز در هنگام پرسیدن سؤال از کاربر درخواست می‌کنند که «پیش از هر سؤالی ثبت‌نام انجام دهد.» آنها می‌گویند جواب «همه سؤالات لازم» در سایت آمده و بعد از ثبت‌نام و دسترسی به پنل کاربری، به جواب‌های بیشتری نیز پاسخ داده می‌شود.
کلیک برای سلبریتی‌ها
بخش دیگری از خدمات این سایت‌های تبلیغاتی، در زمینه خرید و فروش فالوئر اینستاگرامی، لایک و کامنت است. اینفلوئنسرها یا کاربران پرمخاطب در شبکه‌های مجازی مختلف، به پشتوانه همین تعداد بالای فالوئر یا دنبال‌کننده، از دیگران سفارش تبلیغات قبول می‌کنند و درآمدزایی قابل توجهی دارند. آن هم درحالی‌که ممکن است بسیاری از کاربران‌شان واقعی نباشند. فالوئرها به دو بخش «تقلبی» (فیک) یا واقعی تقسیم‌بندی می‌شوند که دومی، گران‌تر است اما چون با آدم واقعی طرف هستیم، ممکن است به‌خاطر نپسندیدن پست‌ها از صفحه خارج شود. لایک و کامنت نیز در هر پست قابل اجراست و هزینه جداگانه‌ای دارد. اپراتور بخش پشتیبانی یکی از همین سایت‌ها به همشهری می‌گوید: «ما برای ارائه این سرویس‌ها به پسورد شما نیازی نداریم. به همین دلیل، نباید نگران هک شدن حساب‌تان توسط ما یا کارمندان‌مان باشید. قیمت فالوئرها بنا به تعداد آن متغیر است و می‌تواند هر نوعی (تقلبی یا عادی) باشد. کاربران واقعی گران‌تر هستند ولی راه دقیقی برای شناسایی حساب‌های تقلبی از کاربران عادی وجود ندارد. صرفا می‌توانید در این‌باره به ما اعتماد کنید.»
هوش مصنوعی گول نمی‌خورد
روش‌های غیرواقعی بازدید توسط کاربران، کامنت‌ها یا عضویت‌های ناگهانی و غیرواقعی توسط سامانه‌های هوش مصنوعی سایت‌های رتبه‌بندی مثل الکسا یا موتور جست‌وجوی گوگل کاملا قابل شناسایی است. بررسی‌های همشهری درباره چند سایت که از خدمات مشابه سرویس‌های پاپ‌آپ یا کپی کردن محتوای سایت‌های دیگر برای بالا بردن رتبه سایت‌شان در سایت‌های الکسا و گوگل استفاده کرده‌اند، نشان می‌دهد، هرچند ممکن است رتبه آنها تا حد مشخصی بهبود پیدا کند اما در نهایت، با توجه به الگوریتم‌های مشخصی که مورد بررسی هوش مصنوعی قرار می‌گیرد، رفتار تقلبی از واقعی قابل شناسایی است. به همین دلیل، بعد از چندبار فعالیت عملا رتبه به وضعیت قبلی برمی‌گردد. شقایق، یکی از استفاده‌کنندگان از خدمات این سایت‌های کلیک‌باز به همشهری می‌گوید: «مدتی به این کار به چشم درآمدزایی نگاه می‌کردم. از طرفی به‌حساب سایت پول می‌ریختم تا بازدیدم بالا برود و از طرف دیگر، خودم به‌عنوان «کارگر کلیک»کار می‌کردم و پول می‌گرفتم. بیشتر بحث تفریح مطرح است تا درآمدزایی چون پول چندانی از این کار در نمی‌آید. شاید در حد شارژ تلفن همراه یا کمتر بتوانم پولی در بیاورم. در نهایت هم سایتم آن‌قدرها که انتظار داشتم رشد نکرد و از سایت‌شان بیرون آمدم.»
مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات در گفت و گو با همشهری: می‌تواند جزو مصادیق کلاهبرداری و فریبکاری باشد
محمدجعفر نعناکار، مدیرکل دفتر حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران درباره قانونی بودن کسب‌وکارهای جدید مجازی با همشهری گفت‌وگو کرد. او می‌گوید: هرچند نظر قانونی در این موارد مهم است و هر موردی باید جداگانه بررسی شود اما به‌نظر می‌رسد، وزن کلاهبرداری و فریبکاری بیشتر از مشروع یا قانونی بودن این نوع کسب‌وکارهاست.
درباره فعالیت کسب‌وکارهای تبلیغی یا کلیک‌محور در فضای مجازی چه قانونی وجود دارد؟
طبق قانون ایران، برای اینکه معامله یا بیع (عقد خرید و فروش) صورت بگیرد، باید چند شرط رعایت شود. اولا، مبیع (چیزی که قرار است خرید و فروش شود) و ثمن(پولی که باید پرداخت شود) باید وجود داشته باشند. دوم اینکه، مبیع باید مالیت داشته و حلال باشد. سؤال اساسی درباره کسب‌وکارهایی که روی خرید و فروش کامنت، بازدید یا لایک فعالیت می‌کنند، این است که به‌نظر می‌رسد عقد درستی نباشد چون مبیع، مالیت ندارد. اگر در جمع متخصصان این حوزه چنین بحثی را مطرح کنید، می‌گویند، چون مالیت برای مبیع متصور نیست، خرید و فروش این نوع ابزارها مشروع و قانونی نیست.
اگر فرض بگیریم فالوئرها یا کسانی که روی لینک سایت‌ها کلیک می‌کنند، آدم‌های واقعی هستند، چطور؟
فالوئرها به دو بخش تقسیم می‌شوند؛ یکی ممکن است به هر دلیلی راضی نباشد که از اطلاعاتش استفاده کنید. در این صورت قطعا چنین استفاده‌ای غیرقانونی و قابلیت شکایت برای ذی‌نفع محفوظ است. در موارد دیگر، ممکن است به واسطه دریافت پول یا به هر دلیل دیگری کاربر رضایت داشته باشد که از اطلاعاتش استفاده شود. در این صورت، اگر کسب‌وکار مجوز داشته باشد، ممکن است بتوان گفت کسب‌وکارشان یک تجارت واقعی است. اما یک تبصره وجود دارد. بازی کردن با اطلاعات کاربر نباید منجر به این بشود که شخص ثالث فریب بخورد. اگر کاربر فریب بخورد، فعالیت شخص جزو مصادیق کلاهبرداری و مستوجب مجازات است.
منظورتان چه جور فریبی است؟
فرض کنید شما نام کاربری و عبور 10عضو خانواده را دارید که به شما می‌گویند اجازه دارید برای پست‌های دیگران کامنت بگذارید یا هرکس را دوست داشتید، لایک کنید. تا این‌جای کار ایرادی وجود ندارد اما اگر این تعداد کاربر را به یک شبکه تبدیل کنید که شخص ثالث درباره ارزش واقعی یک کالا یا پست فریب بخورد، شما دیگری را فریب داده‌اید. مثلا ممکن است زیر پست مربوط به تبلیغ یک کالا کامنت بگذارید: «چه جنس خوبی». درصورتی که این جنس واقعا خوب نیست. در اینجا چون درباره جنسی که واقعا خوب نیست، حرف اشتباه زده‌اید، دیگری را فریب داده‌اید.
درباره سایت‌هایی که از طریق فروش کلیک کسب درآمد می‌کنند، چه می‌توان گفت؟
این موارد ممکن است جزو مصادیق کلاهبرداری و فریبکاری باشند چون در این مورد، کسانی که مشتری شما نیستند، روی سایت‌تان کلیک کرده‌اند. در نهایت، بهتر است هر مورد جداگانه بررسی شود. تصمیم نهایی درباره اینکه چنین فعالیت‌هایی کلاهبرداری هست یا نه، جزو اختیارات قاضی است. ما باید برای قاضی‌شأن قائل باشیم که نوع تجارت را بررسی کند و بگوید این کلیک‌ها در مورد خاص چقدر اثر مطلوب یا غیرمطلوب روی یک تجارت داشته و براساس آن تصمیم بگیرد. این موضوع، جزو موارد تشخیصی است و خیلی قاطع نمی‌توان درباره آن نظر داد. اما در یک جمله می‌توان اینطور گفت که وزن کلاهبرداری و فریبکاری در چنین فعالیتی بیشتر از وزن مشروع یا مجاز بودن آن است.
