کلیک روی اعصاب و روان

محمد بحرینی-پژوهشگر علوم‌شناختی

در سال‌های اخیر تحقیقات زیادی روی ارتباط استفاده از شبکه‌های اجتماعی با سلامت روان انجام گرفته که غالب آنها حاکی از تأثیر منفی این ابزارها بر روح و روان انسان‌هاست.

تأثیر استفاده محدود از شبکه‌های اجتماعی به کمک خودنظارتی بر سلامت روان
تابستان2023 در مجله «فناوری، ذهن و رفتار» متعلق به انجمن روانشناسی آمریکا تحقیقی منتشر شده است. در این تحقیق تلاش شد تا مشخص شود آیا استفاده محدود از شبکه‌های اجتماعی به وسیله نظارت شخصی افراد بر رفتار خود، روی سلامت روان آنها تأثیر دارد؟ برای این کار 230دانشجوی مقطع کارشناسی به‌طور تصادفی در 2گروه تقسیم شدند؛ یک گروه به همان شکل معمول از شبکه‌های اجتماعی استفاده کردند و گروه دیگر روزانه 30دقیقه، استفاده خود از شبکه‌های اجتماعی را محدود کردند. پس از گذشت 2هفته، گروهی که روزانه 30دقیقه کمتر از شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده بودند، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای شاخص‌های سلامت روان بهتری از خود نشان دادند. اضطراب، افسردگی، احساس تنهایی، ترس از دست دادن و عاطفه منفی در آنها کاهش یافت؛ درحالی‌که عاطفه مثبت در این افراد افزایش نشان داد.

تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر عملکرد اجرایی
پژوهش دیگری در آوریل2023 در مجله «کامپیوترها درون رفتار انسان» منتشر شده است. در این تحقیق 3آزمایش انجام شد. در این 3آزمایش ارتباط اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی، به‌ترتیب با 3مولفه حافظه، عملکرد اجرایی و نقص در کنترل تکانه، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این آزمایش‌ها نشان داد اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی به طرز معناداری با مشکلات و اختلالات حافظه مرتبط است و نقص در حافظه را تشدید می‌کند. همچنین عملکرد اجرایی را نیز تضعیف می‌کند. نقص در کنترل تکانه‌ها در این افراد نیز تشدید می‌شود و رفتارهای تکانشی بیشتری از خود نشان می‌دهند. رفتارهای تکانشی به معنای رفتارهایی مانند پرخاشگری یا... است که به دیگران صدمه وارد می‌کند.

شبکه‌های مجازی و احساس تنهایی
  در تحقیقی که در سال1400 در نشریه «جامعه، فرهنگ و رسانه» منتشر شده، ارتباط استفاده از شبکه‌های اجتماعی با سلامت روان 384نفر از دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه در تهران مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌ها نشان داده استفاده زیاد از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند مشکلات جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکردهای اجتماعی، افسردگی، تنبلی‌های جسمی، کم‌تحرکی، کاهش روابط با دیگران در دنیای واقعی و در نتیجه انزوای اجتماعی را افزایش دهد.
 در سال1395 در یک پژوهش که روی334نفر از دانش‌آموزان شهر قم انجام گرفت، مشخص شد استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی مجازی، اهمال‌کاری و احساس تنهایی را تقویت و سلامت روان را تضعیف می‌کند. این پژوهش در مجله «فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی» چاپ شده است.
البته در چند تحقیق نیز مشخص شده است که به‌دلیل فرصت ارتباط بیشتر در شبکه‌های اجتماعی با اقوام و دوستان، برخی شاخص‌های اجتماعی می‌تواند بهبودیابد و ارتقا پیدا کند؛ مانند تحقیقی که در سال1401 در مجله «پژوهش پرستاری ایران» منتشر شده و همچنین پژوهشی که در سال1397 در نشریه «پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی» به چاپ رسیده است.

رابطه شبکه‌های اجتماعی و افزایش مشکلات سلامت روان
تحقیقی در ژانویه 2023 توسط «مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری» متعلق به کتابخانه ملی پزشکی ایالات‌متحده انجام شده است. آزمایشی که در این پژوهش انجام گرفت روی یک گروه 385نفری از جوانان کشور عربستان بود؛ به این صورت که رفتارهایی همچون چت و تماس خصوصی، تماس گروهی، مرور پست‌ها، بازی، اشتراک‌گذاری، تبلیغات، لایک‌ها، کامنت‌ها، فالوئرها و... مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که لایک‌ها، کامنت‌ها و فالوئرها بیشترین سهم را در تضعیف سلامت روان دارند و کمترین تأثیر بر روان انسان متعلق به بازی است. در این پژوهش توصیه شده است که کاربران شبکه‌های اجتماعی در قبال رفتارهایی که بیشترین تأثیر منفی را بر سلامت روان می‌گذارند، محتاط‌تر باشند.

رسانه‌های اجتماعی و سلامت روان