مقاومت در برابر اجرای قانون

مریم سمائی

طبق قانون کار، افراد در ازای انجام کاری یکسان، باید دستمزد یکسان دریافت کنند اما در این میان گاهی  دستمزد زنان نسبت به مردان کمتر می‌شود. زنان با وجود آنکه کار مساوی انجام می‌دهند، دستمزد کمتری دریافت می‌کنند و اگر قرار به دریافت مزایا باشد همیشه در انتهای صف هستند.

براساس بررسی‌های انجام‌شده، به‌طور میانگین زنان شاغل تنها 77درصد دستمزد مردان را دریافت می‌کنند و از نظر مالی 10سال از همکاران مرد خود عقب‌ترند.

 این تبعیض در دریافت دستمزد در واحدهای خصوصی بیشتر از واحدهای دولتی به چشم می‌خورد. در بخش دولتی هم بخش‌هایی از دستمزد مثل حق عائله‌مندی، حق‌جذب، اضافه‌کاری، حق مأموریت زنان و... کمتر از مردان است. این تفاوت‌ها در مشاغل غیر‌رسمی بسیار مشهودتر و قابل لمس‌تر است. به‌عنوان مثال طبق اعلام مرکز آمار ایران، متوسط دستمزد کارگر میوه‌چین مرد ۵۷ هزارتومان و متوسط دستمزد کارگر میوه‌چین زن۴۲هزار تومان است که حکایت از تفاوت ۱۵ هزار تومانی دستمزدها دارد.

25درصد کار بیشتر،40درصد حقوق کمتر

شکاف جنسیتی دستمزد زمانی در بازار کار ظاهر می‌شود که نیروی کار زن و مرد با بهره‌وری یکسان، دستمزد متفاوتی دریافت کنند.

مهلا شوریان-کارشناس توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی- درباره شکاف جنسیتی دستمزد به همشهری می‌گوید: « در اکثر کشورهای در حال توسعه، زنان 25درصد بیشتر از مردان کار می‌کنند ولی حقوق آنها 40درصد کمتر از مردان است. این تبعیض در کشورهای توسعه‌یافته هم وجود دارد اما شدت آن کمتر است. به‌عنوان مثال یکی از بهترین وضعیت‌ها در کشور سوئد به ثبت رسیده که دستمزد زنان نسبت به مردان 90در برابر 100 است».

او به گزارش سال 2015 مجمع جهانی اقتصاد اشاره می‌کند؛ «رتبه ایران در برابری دستمزد برای کار یکسان از مجموع 145کشور 98 بوده است و در کسب مناصب مدیریتی برای زنان هم رتبه 106 را دارد که این رتبه‌ها با توجه به نرخ بالای زنان تحصیلکرده کشور قابل تامل است».

طبق نظریه‌های جنسیتی، موقعیت زنان در بازار کار و خانه مرتبط با یکدیگر است و جزئی از یک نظام اجتماعی محسوب می‌شود که تابع مردان است؛ در واقع این نظریه‌ها تأکید می‌کنند که مشاغل زنان انعکاسی از نقش خانگی زنان است و همانطور که در بیشتر جوامع کار خانگی کم‌ارزش تلقی می‌شود این مشاغل و مهارت‌ها هم کم ارزش هستند و دستمزد چندانی به آن تعلق نمی‌گیرد. زنان معمولا به مشاغلی روی می‌آورند که در دوره عدم‌مشارکت (بارداری، بچه‌داری و...) احتمال از دست دادن آنها کمتر باشد و به‌عبارتی در این دوره حداقل میزان استهلاک مهارت‌های کسب شده را داشته باشند. به همین دلیل یک کارفرما برای مقابله با بی‌ثباتی عرضه کار زنان، به پرداخت دستمزد کمتر و استخدام آنان در مشاغل غیرحساس روی می‌آورند.

ضعف تشکل‌های حمایت از حقوق زنان

بهمن آرمان یکی از اقتصاددان کشور درباره علت تفاوت میزان دستمزد بین زنان و مردان شاغل به همشهری می‌گوید: «تفاوت میزان دستمزد بین زنان و مردان مقوله‌ای نیست که تنها محدود به کشورهای در حال‌توسعه باشد. در کشورهای پیشرفته صنعتی مانند آمریکا و کشورهای اروپایی هم زنان دستمزد پایین‌تری دریافت می‌کنند اما تفاوت این کشورها با کشورهای در حال‌توسعه در این است که در این کشورها اتحادیه‌ها و تشکل‌هایی شکل گرفته که از حقوق زنان دفاع می‌کند و سعی دارند اختلاف دستمزد را به حداقل برسانند».

او می‌گوید: «در کشورهای توسعه‌یافته عنوان‌کردن جنسیت در فرم استخدامی جرم محسوب می‌شود. در بحث دریافت دستمزد هم اگرچه هنوز به برابری کامل نرسیده اما تا حدودی مسئله حل شده است و مشکلات از این بابت کمتر شده است».

آرمان به حضور گسترده زنان ایرانی در عرصه‌های مختلف کاری اشاره می‌کند و می‌گوید: « زنان ایرانی در بخش‌های مختلف ورود پیدا کرده و خوش درخشیده‌اند. هم‌اکنون ما تعداد قابل توجهی استاد، پزشک و مهندس زن در کشور داریم که جایگاه ایران را بین کشورهای اسلامی به جایگاه بالایی رسانده است. قوانینی هم برای احقاق حق و حقوق زنان وضع شده است اما متأسفانه برخی از بخش‌های عمومی و خصوصی تمایل چندانی به اجرای این قوانین ندارند و شکاف جنسیتی در این واحدها به وضوح دیده می‌شود».

جامعه سنتی، شغل زنان را جدی نمی‌گیرد

یکی از علل تفاوت دستمزد زنان با مردان تعریف نظام سرمایه‌داری از کار زن و مرد است. در نظام سرمایه‌داری چه پیشرفته و چه در جوامع سنتی، وظیفه مرد، کار در بیرون از خانه است و زنان خانه‌داری را برعهده دارند. این در حالی است که وقتی تورم بالا می‌رود زنان هم باید وارد بازار کار شوند تا بتوانند چرخ زندگی را بچرخانند اما سرمایه‌داران از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند و آنها را با دستمزد پایین‌تری به‌کار می‌گیرند.

آرمان، حضور در یک جامعه مردسالار را هم از دیگر دلایل پایین‌بودن دستمزد زنان عنوان می‌کند و می‌گوید: «جامعه سنتی، زن را برای خانه‌داری می‌خواهد و تعصبات بی‌مورد در این‌باره موجب می‌شود که حضور او در جامعه چندان جدی گرفته نشود. در عرف جامعه ما زن نان‌آور خانه نیست بنابراین در این نگاه لزومی ندارد که دستمزدی برابر با یک مرد نان‌آور دریافت کند این در حالی است که این مسئله در کشورهای توسعه‌یافته حل شده و قانون برای هر دو جنس یکسان است». این کارشناس مسائل اقتصادی در ادامه می‌گوید: «با توجه به شرایط کشور و حضور زنان در عرصه‌های مختلف کاری، مراجع قانونگذار باید یک بازنگری داشته باشند و در جایی که در حق زنان اجحاف می‌شود ورود پیدا کرده و اصلاحات لازم را انجام دهند».