کارهای خانگی برای زنان کدامند؟
پولسازی در قلب خانه
مشاغل خانگی خاص زنان نیست ولی بیشترین مشتریان آن بانوان هستند
عیسی محمدی
هر انسانی دوست دارد کار کند و شغل داشته باشد. هم‌اکنون، این نیاز درونی، زن و مرد نمی‌شناسد؛ موضوع اصلی، بحث احساس مولد‌بودن افراد است. وقتی فردی درس می‌خواند و به سن بلوغ می‌رسد ولی نمی‌تواند کار کند، نمی‌تواند دست در جیب خودش کند، نمی‌تواند مستقل باشد و نمی‌تواند با کاری که می‌کند روح و روانش را جلا ببخشد و کمکی به کشورش کند، امکان درغلتیدن او به وادی افسردگی و رخوت روانی و حتی جسمی وجود دارد. به همین نسبت زنان، خاصه زنان خانه‌دار و خاصه زنان سرپرست خانوار نیازمند شغل و استقلال مالی هستند. هم‌اکنون، نهادها و ارگان‌های مختلفی در این حوزه کار می‌کنند. اما طبیعی است که وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی بیشترین مسئولیت کشوری را در این زمینه داشته باشد. در این مورد، پای صحبت‌های مهناز امام‌دادی‌طارمی نشسته‌ایم. امام‌دادی‌طارمی، رئیس دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی وزارت کار است و نکته‌های جالبی را در این‌باره با ما در میان می‌گذارد.
در ابتدا بگویید که شما در ستاد دبیرخانه حمایت از مشاغل خانگی چه کارهایی انجام می‌دهید که مناسب خانم‌ها باشد؟
در مشاغل خانگی، ما بحث جنسیت نداریم، اما واقعیت و آمارها می‌گویند که بیش از 75درصد مخاطبان ما را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. در حوزه استفاده از تسهیلات و مجوزهای صادره و...، اکثریت با خانم‌هاست. این، یک واقعیت آماری است؛ ولی ما در مشاغل خانگی رویکردمان جنسیتی نیست.
دلیل استقبال خانم‌ها چیست؟
یکی از بهترین راه‌ها برای اشتغال خانم‌ها بدون صدمه‌خوردن به مسئولیت‌هایی که در خانه دارند، مشاغل خانگی است. ولی باز هم تأکید می‌کنم که ما رویکرد جنسیتی نداریم. روزگاری آمار خانم‌هایی که برای مشاغل خانگی اقدام می‌کردند 90درصد بود، اما الان به 80-70درصد رسیده؛ یعنی استقبال آقایان هم رشد داشته است.
مشاغل خانگی شامل چندرشته می‌شود؟
350رشته. البته هر سال هم بازنگری می‌کنیم تا رشته‌هایی اضافه یا درصورت نیاز حذف شود.
تعریف استاندارد شما از مشاغل خانگی چیست؟
طبق قانون، شغل خانگی شغلی است که توسط عضو یا اعضای یک یا چند خانوار با هدف کسب سود یا درآمد در واحد مسکونی‌ای که در آن ساکن هستند، انجام می‌شود، بدون اینکه مزاحمتی برای واحدهای همجوار داشته باشد. درواقع کاری که این عضو یا اعضای یک یا چند خانواده انجام می‌دهند، منجر به تولید خدمات یا محصولی می‌شود که در خارج از خانه به فروش می‌رسد. این تعریف تفاوتی با تعریف شغل خانگی در دیگر کشورها دارد. مدنظر ما این است که فردی غیر از اعضای خانواده وارد این فضای خانوادگی نشود و به همین دلیل شغل‌هایی چون آرایشگری و نظافت منزل و مشاغل پزشکی خانگی مانند نگهداری از سالمند یا... شغل خانگی محسوب نمی‌شوند.
پس با این تعریف، طبیعی است که چرا خانم‌های خانه‌دار و سرپرست خانوار، استقبال خوبی از این دست مشاغل دارند...
بالاخره در این مشاغل، انعطاف در ساعت کاری و امکان رسیدگی به دیگر مسئولیت‌های خانوادگی هم وجود دارد. البته تعدادی از رشته‌ها ذاتاً به‌دلیل سختی و نیاز به قوای فیزیکی بالا، مردانه حساب می‌شوند، ولی غالباً زنان هم می‌توانند آنها را انجام دهند. طبق آمار ما، خیلی از زنانی که مجوز مشاغل خانگی گرفته‌اند، سرپرست خانوار بوده‌اند.
آماری هم دارید؟
در سال 1396، نزدیک به 80درصد مراجعات و مجوزهای صادره در حوزه مشاغل خانگی متعلق به خانم‌ها بوده است. از سال 92 تا 96، درمجموع 79درصد اشتغال ایجادشده خانگی برای زنان بوده است. در سال 1395، تقریباً 57درصد زنانی که مجوز مشاغل خانگی یا تسهیلات مرتبط با آن را دریافت کرده‌اند، سرپرست خانوار بوده‌اند. این رقم در آقایان، 86درصد بوده است. باتوجه به اینکه یک الی 3درصد کاهش افراد سرپرست خانوار را در سال 96 داشته‌ایم، به این نتیجه رسیده‌ایم که افراد مجردی که سرپرست خانوار نیستند هم به سمت مشاغل خانگی آمده‌اند.
تعداد مراجعان چقدر بوده است؟
از سال 92 تا به حال، در مجموع 700هزار نفر مراجعه‌کننده داشته‌ایم که 504هزار نفرشان خانم بوده‌اند؛ نزدیک به 72درصد. 78درصد از مجوزهای صادره و 79درصد از تسهیلات پرداخت‌شده هم مربوط به زنان بوده است؛ البته با این حال نسبت به کشورهای پیشرفته هنوز عقب‌تر هستیم و باید بیشتر تلاش کنیم. الان در آمریکا سازمان ویژه‌ای برای ساماندهی مشاغل خرد و خانگی دارند که رئیس آن، در حد معاون رئیس‌جمهور اعتبار و قدرت اجرایی دارد.
شما به این افراد بعد از اعطای مجوز هم کمک می‌کنید یا فقط مجوز می‌دهید؟
در سال‌های اول نگاه‌مان بیشتر این بود که مشاوره و راهنمایی لازم را هم به متقاضیان بدهیم. در سال‌های بعدتر، مطالعات بیشتری انجام دادیم و توانمندسازی متقاضیان و سنجش این توانمندسازی را هم مدنظر قرار دادیم. خیلی از مراجعان ما نیازمند مشاوره و راهنمایی هستند. یک فرشباف شاید قالی خوبی ببافد، اما این به‌معنای آن نیست که بازار و نوع طرح‌های مورد استقبال بازار و مفاهیمی از این دست را خوب بشناسد. مطالعات آسیب‌شناسانه در این حوزه، ما را به الگوی نوین توسعه مشاغل خانگی کشاند که در اواخر سال 95 شکل گرفت. در این الگوی نوین، ما به 3مرحله و قسمت توجه داریم: بخش اول شناسایی ظرفیت‌های منطقه‌ای است تا به نسبت این ظرفیت‌ها، مشاغل مورد نیاز بیشتر مورد توجه قرار گیرند. قسمت بعدی توانمندی متقاضیان است که به کارهایی چون مشاوره و آموزش و راهنمایی می‌پردازد؛ البته در این حوزه دنبال آموزش‌های طولانی مدت نیستیم و بیشتر به آموزش‌های کوتاه و چندروزه قناعت می‌کنیم. موضوع بعدی اتصال به بازار است. ما در این حوزه صرفا بسترسازی می‌کنیم تا در شبکه‌ای از برندها و فعالان بازار و متقاضیان، این فضا خودبه‌خود ایجاد شود و فعالان مشاغل خانگی به این پشتیبانان حقیقی و حقوقی وصل شوند. درواقع سعی کرده‌ایم در موضوع مشاغل خانگی، هیچ حلقه مفقوده‌ای وجود نداشته باشد.
وضعیت تسهیلات پرداختی چگونه است؟
نکته مورد تأکید و حساس این است که ما تصمیم داریم که وابستگی به تسهیلات را کاهش دهیم. در سال‌های اول بسیاری از متقاضیان ما وام‌محور شدند و خیلی از کارها به نتیجه نرسید. ما در طرح پایلوتی که در 9استان برگزار شده، در غالب موارد، حتی یک ریال هم وام یا تسهیلات پرداخت نکرده‌ایم، ولی کارها انجام شده است. وقتی پای تسهیلات به میان خواهد آمد که متوجه شویم فرد به بازار وصل شده و در کارش موفق بوده است. قبل از این نقطه اگر وام و تسهیلات پرداخت شود، مثمر ثمر نخواهد بود.
