دروازه‌های فساد به روی تهران بسته می‌شود

حامد فوقانی | خبر‌نگار

امروز یعنی 9دسامبر به‌نام «روز جهانی مبارزه با فساد» نامگذاری شده است؛ روزی که در بسیاری از کشورها جشن گرفته می‌شود؛ همچون نیوزلند، فنلاند، نروژ، دانمارک، هلند، سوئیس و آلمان؛ کشورهایی که پرچمدار مبارزه با فساد هستند. چند سالی می‌شود که این کشورها و شهرهای‌شان، طاق رنکینگ جهانی را در این زمینه چسبیده‌اند و الگویی شده‌اند برای سایرین. فاصله ایران و کلانشهرهایش اما با سقف آرزوهای شهروندان‌ در مبارزه با فساد، بسیار است. با این حال هنوز امید هست؛ آنچنان که ایران و پایتختش در این امر گام‌های رو به‌ جلو را آغاز کرده و کمی از مسیر پرسنگلاخ مبارزه با فساد را طی کرده‌اند. رشد 50پله‌ای کشورمان در رتبه‌بندی2017 جهان نسبت به 2012، نشان از این مسئله دارد؛ اتفاقی که برای تهران نیز افتاده و از سوی سایت مؤسسه بین‌المللی شفافیت (transparency) اعلام شده اگر همین روند به درستی ادامه یابد، رتبه پایتخت ایران در میان 180شهر مهم دنیا تا افق 1400 به نزدیکی‌های 100خواهد رسید؛ بنابراین باید منتظر پیشرفت 50پله‌ای تهران باشیم.

اینکه چرا باید به آینده تهران از منظر مبارزه با فساد و شفافیت خوش‌بین باشیم، اقداماتی است که طی یک‌ سال گذشته صورت گرفته است. آنطور که پس از ارائه سند تحویل و تحول محمدعلی نجفی، شهردار پیشین تهران به شورا در ابتدای آغاز به‌کار مدیریت شهری دوره جدید، ستاد ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد از آن حالت تشریفاتی خارج و فعال شد. به همین‌خاطر حتی در برنامه 5ساله سوم توسعه شهر تهران، به فرایندی که برای رسیدن به جایگاه بهتر باید طی شود، اشاره شده است. البته که این برنامه باید از سال آینده آغاز شود و هنوز مصوبه شورای شهر را نگرفته است. با این تفسیر و به بهانه روز جهانی مبارزه با فساد، نظر چند کارشناس و مدیر شهری را جویا شده‌ایم؛ آنهایی که در مقوله مبارزه با فساد و به نوعی مترادف آن شفافیت، فعالیت می‌کنند. با بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران، روح‌الله شهیدی‌پور، مدیرکل ارزیابی عملکرد و بهبود مدیریت شهرداری (اداره‌ای که به‌طور مستقیم با ستاد ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد شهرداری در تعامل است و تهیه برنامه‌ مبارزه با فساد را در دستور کار دارد)، زهرا بهروز آذر، سرپرست مرکز آمار و رصد شهرداری تهران و یاشار سلطانی، روزنامه‌نگار گفت‌وگو کرده‌ایم.

شناسایی فرایندهای کلیدی فسادساز در شهرداری


  روح‌الله شهیدی‌پور، مدیرکل ارزیابی عملکرد شهرداری

پس از تشکیل نخستین جلسه ستاد ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد در دوره مدیریت شهری جدید، تعیین اولویت‌های شهرداری در این رابطه در دستور کار قرار گرفت تا مشخص شود که به شکل منسجم و هدفمند ابتدا روی اصلاح کدام فرایندها و گلوگاه‌ها باید تمرکز شود که در سریع‌ترین زمان، بهترین دستاوردها در مبارزه با فساد حاصل شود.

در همین راستا در برنامه راهبردی مقابله با فساد، مهم‌ترین فرایندها و گلوگاه‌های محمل‌های فساد در شهرداری تهران (۳۶ مورد) شناسایی و به‌ترتیب اهمیت اولویت‌بندی شده‌اند.

در فرایند تدوین این برنامه راهبردی، ابتدا بیش از 100فرایندی که ممکن بود از طریق آنها فساد اتفاق بیفتد، با مصاحبه با خبرگان، اعضای شورای شهر، مدیران شهرداری و پیمانکاران شناسایی شدند. پس از آن پرسشنامه‌ای تهیه شد تا به شکل کمی، خبرگان اولویت‌ها را رتبه‌بندی کنند. سرانجام با نظرسنجی در دسته‌های مختلف، ۳۶ فرایند و گلوگاه بسیار کلیدی و مهم در شهرداری که پتانسیل فسادسازی داشته و دارند به‌ترتیب شناسایی و اولویت‌بندی شدند. حالا در فازهای بعدی، برنامه راهبردی و عملیاتی مبارزه با فساد هم تهیه می‌شود. در این مسیر حتما از اعضای شورای شهر تهران برای تهیه برنامه‌ای جامع چه به‌صورت طرح و چه به‌صورت لایحه کمک خواهیم گرفت و با حضور آنها بررسی‌ها انجام خواهد شد. در مجموع اطمینان می‌دهم که روند تهیه برنامه و فرایند تهیه شده، کاملا کارشناسی شده است و فرایندهای محمل فساد به درستی شناسایی شده‌اند.

شفافیت بیشتربا مطالبه عمومی


  بهـاره آروین  عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران

بارگذاری اطلاعات شهرداری تهران مثل قراردادها و بودجه سال97 با جزئیات در سامانه شفافیت تا این جای کار مدیریت شهری جدید، مثمر‌ثمر واقع شده است. فقط یکی از بخشنامه‌های ضد‌فساد سبب شده تا 6 هزار میلیارد تومان از بودجه سال تحقق یابد. این اطلاعات نه‌تنها باعث شده تا جلوی مقداری از فسادها را بگیرد بلکه به تحقق بخشی از بودجه شهر کمک کرده است.

از سوی دیگر این نوید یک مقصدی را می‌دهد که به مرور راه‌های فساد بسته خواهد شد و همه سازمان‌ها، شرکت‌ها و شهرداری‌های مناطق باید مشارکت جدی داشته باشند. شهروند باید از یک ‌درگاه به اطلاعات شهری مورد نیاز خود دست پیدا کند. نباید از یاد برد که فضای رقابتی در واگذاری پروژه‌های خود نیز می‌تواند به کاهش فساد کمک شایانی کند. به هر حال روی شفافیت باید آنقدر تأکید شود تا شفافیت بیشتر مطالبه عمومی شود. اینکه چطور برخی راه‌های شفافیت و کاهش فساد را دور می‌زنند، مثل قضیه هکرها و آنتی‌ویروس‌ها شده است؛ آنگونه که در کمیته شفافیت و کمیسیون برنامه و بودجه شورا راه‌هایی کشف می‌شود، اما برخی راه‌های دیگر را پیدا می‌کنند. حال اطمینان اینجاست رصد آنقدر قوی صورت گرفته و باید ادامه پیدا کند تا تمام راه‌ها بسته شود. این به بعد نظارتی شورا برمی‌گردد. همانگونه که انتشار قراردادهای بالای یک‌میلیارد تومان اندکی بعد به 250میلیون به بالا تغییر کرد و بازهم خردتر از این می‌شود. در یک کلام انتشار عمومی راهی است که اطلاعات پیش از آنکه پاک شوند، منتشر شده و طرف مربوطه مجبور شود ایرادات و فسادهای موجود را از بین ببرد.

 اطلاعات ثبت شرکت‌ها و ثبت احوال نیاز است


  زهرا بهروزآذر، سرپرست مرکز آمار و رصد شهرداری

یکی از موضوعات مهم برای مبارزه با فساد در شهرداری تهران، به دسترسی به اطلاعات لازم برمی‌گردد. اکنون اطلاعات منابع انسانی در سامانه‌های شهرداری وجود دارد ولی این کافی نیست و اطلاعات دیگری نیاز است که دیگر سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و قضایی در اختیار دارند. به‌طور خاص اطلاعات ثبت شرکت‌ها و ثبت احوال را به‌طور مداوم و به‌روز شده لازم داریم. اینگونه خواهیم توانست با جابه‌جایی مدیران، به اطلاعات مورد نیاز آنها دسترسی داشته باشیم و جلوی بسیاری از درگاه‌های فساد را ببندیم. مثلا ممکن است یک مدیر شهری، همسر یا بستگانش پیش از این عضو هیأت مدیره شرکتی بوده باشند. این را نمی‌توان از طریق روزنامه رسمی متوجه شد. بنابراین باید سامانه‌ای در دسترس باشد که بدانیم فلان آقا یا خانم دارای شرکتی است اما صوری به اسم همسرش ثبت شده. حتی اگر حقوقی هم به اسم همسرش ثبت شده باشد طبق طرح تعارض منافع شورای شهر، حق ندارد از سوی شهرداری با شرکت همسرش، قرارداد پیمانکاری منعقد کند.

 سیستم‌هایی که به فساد دامن می‌زنند


  یاشار سلطانی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر حوزه شهری

شهرداری اشل کوچکی از ساختار حاکمیتی است. در ساختار قدرت برنامه‌ای برای مبارزه با فساد و راهکارهایی به‌معنای واقعی وجود نداشته. به همین‌خاطر است که ساختار فعلی فشل و ناکارآمد شده؛ در واقع هیچ برنامه‌ای برای مبارزه جدی با فساد با وجود چند ده سازمان مربوطه و نظارتی مشاهده نمی‌شود. یکی از دلایل به این برمی‌گردد که کارها تاکنون سیستمی انجام نشده است. اغلب مدیران و افراد با اختیارات عموما غیرقابل رصد، دست‌شان باز است و می‌توانند کارهای دارای فساد انجام دهند. مشکل اصلی به نبود سیستمی برمی‌گردد که اجازه فساد را می‌دهد. بنابراین در شهرداری هم بالطبع شاهد کاهش فساد نبودیم و عزمی هم اگر وجود داشته باشد به نتیجه مطلوب نمی‌رسد چراکه راه‌های کسب درآمد با مسیرهای ایجاد فساد آمیخته شده‌اند. در کل می‌توان گفت که نه‌تنها شاهد کاهش فساد نیستیم بلکه گره اداری و سیستمی ایجاد فساد را می‌بینیم که خود به فساد دامن می‌زنند. اکنون نیز سامانه شفافیت شهرداری تهران می‌تواند زمانی مفید واقع شود که همه قراردادها را در آن منتشر کنند.