چابهار و اقتصاد؛ هدف تروریسم

بهزاد رنجبر/روزنامه‌نگار

با وجود حادثه‌ تروریستی در چابهار دیروز کلنگ احداث یک طرح سرمایه‌گذاری در این بندر زده شد با این حال به‌نظر می‌رسد این منطقه وارد یک رقابت سیاسی و اقتصادی در حوزه منطقه‌ای و جهانی شده است.
به‌گزارش همشهری، فعالان اقتصادی از چندین دهه پیش به اهمیت سیاسی و اقتصادی چابهار پی برده‌اند، با این حال فقط چند سالی است که چابهار برسر زبان‌ها افتاده است. چابهار که بنا به دلایل سیاسی از تحریم‌های اقتصادی آمریکا مصون مانده در سال‌های اخیر از منظر اقتصادی و روابط تجاری با کشورهای همسایه دور و نزدیک برای ایران اهمیت بسیاری زیادی پیدا کرده و یکی از حلقه‌های ارتباطی کریدور شمال - جنوب ایران است. آمریکا هم در زمان اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران به‌دلیل اینکه در تلاش است مسیر ورود کالا و تجارت را به مسیر افغانستان تسهیل کند، چابهار را از تحریم‌ها مستثنا کرد.
چابهار یک بندر اقیانوسی در کرانه دریای مکران و اقیانوس هند است که لنگرگاه آن قابلیت پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما را دارد و از مناطق آزاد بازرگانی ایران است. ایران از مسیر چابهار به بازارهای شرق آسیا، آسیای میانه، قفقاز و جنوب آفریقا دسترسی دارد.
بندر چابهار برای هند، افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه هم اهمیت ویژه اقتصادی دارد زیرا با توسعه بندر چابهار حجم ترانزیت و حمل‌ونقل کالا از کشور‌های شرق آسیا به سمت این کشور‌ها و ازجمله اروپا افزایش خواهد یافت و این موضوع رونق اقتصادی زیادی را در پی دارد به‌طوری‌که بسیاری از کارشناسان حمل‌ونقل بر این باورند چنانچه ایران به بحث ترانزیت کالا از طریق کریدورهای شمال - جنوب و شرق - غرب توجه کند، می‌تواند درآمدی حتی سرشار‌تر از پول نفت به‌دست بیاورد.
بمب‌گذاری و تشدید رقابت‌های تجاری
از نظر اقتصادی بندر چابهار رقبای سرسختی دارد که از سال‌های پیش در مسیر توسعه حرکت کرده‌اند و اکنون چندین برابر بندر چابهار کالا پذیرش می‌کنند. چابهار، گوادر، دبی و بنادر تنگه باب‌المندب بنادری هستند که سرنوشت اقتصاد خاورمیانه و بخشی از تجارت جهانی را در آینده تعیین می‌کنند. در ابتدای دهه80 بندر گوادر در پاکستان که خواهر خوانده بندر چابهار و به فاصله 90کیلومتری از چابهار قرار دارد با سرمایه‌گذاری چینی‌ها و حتی حمایت آمریکا از طریق سرمایه‌گذاری در شهر چمن پاکستان برای احداث جاده ترانزیتی توسعه پیدا کرد. همان زمان کارشناسان داخلی بارها نسبت به تامین منابع مالی برای توسعه بندر چابهار جهت در اختیار گرفتن سهمی از بازار حمل‌ونقل هشداردادند، اما قبل از توسعه این بنادر امارات از طریق توسعه بندر جبل علی بخش زیادی از تجارت منطقه را در اختیار خود گرفت و حتی بسیاری از کالاهایی که اکنون وارد ایران می‌شود از طریق همین بندر و از طریق لنج‌های محلی تحت عنوان فیدر وارد مرزهای ایران می‌شود.
 اکنون با یک تأخیر طولانی ایران قرار است از طریق سرمایه‌گذاری شرکای هندی این بندر را توسعه دهد تا مسیر تجارت شرق و غرب از طریق این بندر هموار شود. به‌زعم کارشناسان با توجه به موقعیت جغرافیایی و نزدیک بودن این بندر به کریدور شمال - جنوب و آب‌های اقیانوس هند مسیرحمل کالا از کشور‌های شرق آسیا از طریق این بندر به کشور‌های آسیای میانه و غرب سریع‌تر و ارزان‌تر خواهد بود. به این ترتیب این بندر در صورت توسعه قادر خواهد بود بخش زیادی از کالاهای منطقه که هم‌اکنون از طریق جبل علی جابه جا می‌شود را جذب خود کند و وارد یک رقابت سخت با این بندر شود که سالانه میلیارد‌ها دلار از محل ترانزیت کالا به‌دست می‌آورد. با این توضیحات بدیهی است تولید یک رقیب جدید در ترانزیت کالا در منطقه با چالش‌هایی مواجه خواهد بود.
در چنین شرایطی اصلی‌ترین نیاز این منطقه آزاد، امنیت است و هرنوع تنش در این منطقه، می‌تواند اقتصاد آن را با مخاطره مواجه کند. از این منظر برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که بمب‌گذاری در چابهار ناشی از رقابت‌های سیاسی و اقتصادی برای کاهش امنیت در این منطقه بوده است؛ چنان که محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه هم انفجار چابهار را به تروریست‌هایی نسبت داد که مورد حمایت خارجی هستند و در پیامی توییتری افشا کرد: در سال۲۰۱۰ سرویس‌های امنیتی ما افراط‌گرایانی را که از امارات می‌آمدند، ردیابی و بازداشت کردند. 
احمدعلی موهبتی، استاندار سیستان و بلوچستان هم به ایسنا گفت: دسترسی به اقیانوس فرصت بسیار طلایی است که بسیاری از کشورها حتی آرزوی داشتن ۱۰کیلومتر از این مرز را دارند درحالی‌که این استان نزدیک به ۴۰۰کیلومتر ساحل دارد.

تأخیر در توسعه چابهار
اگرچه طرح توسعه بندر چابهار به چندین دهه قبل بازمی‌گردد اما از ابتدای دهه80 و با افزایش حجم صادرات کشور‌های شرق آسیا و توسعه کریدور شرق - غرب ماجرای توسعه بندر چابهار بیشتر جدی گرفته شد اما بنا به دلایل مختلفی مراحل توسعه این بندر به کندی انجام شد و حتی هم‌اکنون هم این بندر به‌دلیل فقدان زیرساخت‌های مناسب قادر به رقابت با سایر بنادر منطقه نیست. دلیل تأخیر در توسعه بندر چابهار از یک طرف به کمبود پول و تخصیص نیافتن اعتبار‌های لازم برای توسعه این بندر و از سوی دیگر به توسعه نیافتن سایر زیرساخت‌های حمل‌ونقل در کل کشور بازمی‌گردد. با این حال برخی منتقدان معتقدند اصلی‌ترین مشکل توسعه نیافتن چابهار مشکلات سیاسی است زیرا توسعه این بندر نیازمند مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی و همینطور بخش خصوصی است اما برخی گروه‌های قدرت که دروازه‌های ورودی و خروجی کشور را در اختیار دارند به مشارکت شرکای خارجی تمایلی ندارد و در مورد مشارکت سرمایه‌گذاران و حتی اپراتور‌های خارجی در سایر بنادر ایران هم محدودیت ایجاد می‌کنند؛ در چنین شرایطی این امیدواری ایجاد شده است که با مشارکت هندی‌ها توسعه فاز‌های یک و دو این بندر سرعت بیشتری بگیرد. برهمین اساس دیروز هم یک روز بعد از حادثه تروریستی، عملیات اجرایی 3طرح سرمایه‌گذاری در چابهار آغاز شد.

آغاز عملیات اجرایی 3طرح سرمایه‌گذاری در چابهار

یک روز پس از حادثه تروریستی در چابهار، عملیات اجرایی 3پروژه سرمایه‌گذاری با سرمایه‌گذاری ١٧٠٠میلیارد ریال در بندر شهید‌بهشتی چابهار آغاز شد. بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان گفت: 3پروژه سرمایه‌گذاری در زمینه احداث مخازن فرآورده‌های نفتی، مخازن نگهداری LPG و جمع‌آوری مواد زائد کشتی‌ها بوده و مبلغ کل سرمایه‌گذاری آنها ۱۷۰۰میلیارد ریال است که زمینه اشتغال مستقیم ۱۰۰نفر را فراهم می‌کند.