مخاطرات باران

محمد درویش | فعال محیط‌زیست

2 دسته از شهرهای ایران بیش از سایر شهرها در معرض سیل هستند. شهرهایی که در حوضه‌های آبخیز قرار گرفته‌اند و قلمرو کوهستانی آنها از قلمرو دشتی‌شان بزرگ‌تر است، جزو این دسته هستند.

این مناطق، زمانی پوشش کوهستانی انبوهی داشتند اما الان این پوشش‌های گیاهی تخریب‌شده و احتمال وقوع سیل افزایش یافته است؛ به‌عنوان مثال تمام دامنه‌های شمالی البرز در3‌استان گیلان، ‌مازندران و گلستان جزو مناطق سیل‌خیز محسوب می‌شوند.

باید توجه داشته باشیم که تخریب بیش از حد جنگل‌ها و مراتع در بالا‌دست سکونتگاه‌های شمال کشور، درحالی‌که میزان ریزش‌های جوی تغییر محسوسی نکرده، موجب افزایش سیل‌خیزی استان‌های شمالی شده و خسارت‌های ناشی از سیل مدام در حال افزایش است.

این ماجرا در استان بوشهر به شکل دیگری در حال تکرار است. بوشهر استانی ساحلی با یک دشت باریک است که از حوضه آبخیز«مند» در بالادستش در استان فارس متأثر می‌شود و آب زیادی را از مناطق کوهستانی حمل می‌کند و این اتفاق هم موجب افزایش احتمال وقوع سیل می‌شود.

باقی استان‌های کشور چون در قلمرو خشک جهان قرار گرفته‌اند، همیشه در معرض سیل بوده‌اند و تغییر محسوس آنچنانی را شاهد نیستیم. تنها در مناطق استان‌های زاگرس‌نشین و بخش‌هایی از ارسباران به‌دلیل تخریب رو به افزایش رویشگاه‌های جنگلی زاگرس، ‌عموما وقتی بارندگی رخ می‌دهد، ‌مجال ذخیره بارندگی‌ها در خاک وجود ندارد و ما شاهد سیل‌های ویرانگر هستیم.

اگر به تاریخ سیل در کشور نگاهی بیندازیم، ‌متوجه می‌شویم که شهرهای مختلف ایران در مقاطع زمانی 10و 20ساله با سیل روبه‌رو شده‌اند، به‌عنوان مثال در منطقه بلوچستان، خراسان جنوبی، خوزستان و قم در این دوره‌های زمانی، شاهد وقوع سیل بوده‌اند.

از سوی دیگر مسئله ساخت و سازهای شهری به‌شدت در احتمال وقوع سیل اثر گذاشته‌اند؛ به‌عنوان مثال ساخت و سازهایی که در شمال شهر تهران اتفاق افتاد، شهر را در برابر سیل آسیب‌پذیر کرد، در لواسان هم ما شاهد این ماجرا هستیم و متأسفانه تمهیداتی که برای مسیرهای سیل‌بر قائل می‌شوند تا آب وارد شهر نشود، زمینه را برای افت شدید تخلیه آبخوان‌های دشت و در نهایت ایجاد پدیده فرونشست زمین مهیا می‌کند.

در اهواز هم به‌دلیل ساخت و سازهای غیراصولی که در بستر آبرفتی رودخانه کارون اتفاق افتاد، بستر رودخانه محدودتر شد، در نتیجه اگر بارش جوی اهواز افزایش یابد، ساکنانش باید منتظر سیل باشند.

در اصطلاح ایدئولوژیک معمولا باران‌ها و ریزش‌های جوی که دوره برگشتشان از 50سال به بالا باشد، استعداد سیل‌سازی‌ را دارند. به‌راحتی نمی‌توان به این سؤال که چه باران‌هایی می‌توانند سیل‌آسا باشند پاسخ داد؛ چرا که به عواملی همچون موقعیت جغرافیایی، میزان پوشش‌های گیاهی بالادست حوضه‌آبخیز و... بستگی دارد. به‌عنوان مثال اگر پوشش گیاهی خوب باشد ممکن است بارندگی با حجم 2برابر بارندگی‌ای که سیل ایجاد کرده است، منجر به سیل نشود و تمام آب حاصل از بارش در بالادست ذخیره شود.