ابهام در حقوق روزهای پیری

مائده امینی

صندوق‌های بازنسشتگی... این قصه پرغصه و تکراری... راهکارها، تحلیل‌های کارشناسی پی‌در‌پی و هشدار پشت هشدار، هیچ‌کدام تاکنون نتوانسته مرهمی بر این زخم باشد. خبرها همچنان امیدوار‌کننده نیستند و نگرانی در دل همه وجود دارد. از مستمری‌بگیران گرفته تا کارمند‌هایی که از فردای خود مطمئن نیستند. مهر‌ماه سال 96، مسعود نیلی- اقتصاددان و مشاور اقتصادی وقت رئیس‌جمهوری- در یادداشتی صندوق‌های بازنشستگی‌ را به‌عنوان سومین ابرچالشی که ایران با آن مواجه است برشمرد و نسبت به وضعیت آینده این صندوق‌ها هشدار داد؛ هشداری که این‌بار هم در سطح گزارش‌های رسانه‌ای باقی ماند و توسط آنهایی که باید، جدی گرفته نشد.

در همان مقطع زمانی، رئیس‌جمهور روحانی در جمع دانشجویان دانشگاه تهران گفت سالانه 40تا 45هزار میلیارد تومان از بودجه دولت به صندوق بازنشستگی کمک می‌کنیم تا حقوق‌ بازنشستگان پرداخت شود. رقمی که در کنار مبلغی که برای پرداخت یارانه‌ها کنار گذاشته می‌شود حدود یک‌سوم بودجه عمومی دولت را می‌بلعد.

براساس معیارهای جهانی در ازای هر بازنشسته مستمری‌بگیر باید دست‌کم 5شاغل در کشور وجود داشته باشد. با این حال، این نسبت در ایران کاملاً معکوس است. 

محسن ایزد‌خواه- پژوهشگر حوزه کار و تأمین‌اجتماعی- به درنگ می‌گوید: در صندوق بازنشستگی کشوری این عدد بین 5تا زیر 5  است و در صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح این عدد زیر معیار تعیین شده است. امروز تنها صندوقی که هم‌اکنون مصارف کمتری نسبت به منابع خود دارد، صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر است. این تحلیلگر ادامه می‌دهد: براساس شاخص‌های اتحادیه بین‌المللی تأمین اجتماعی وقتی این شاخص به عدد 5 رسید زنگ‌های خطر به صدا درآمده و روایتگر پیشی‌گرفتن مصارف این صندوق‌ها نسبت به منابع آنهاست.

درد از آنجا شروع می‌شود که خود دولت در حالی در جایگاه تأمین‌کننده اعتبار صندوق‌های بازنشستگی قرار گرفته که هر سال بیشتر از سال قبل با کسری درآمد روبه‌روست. هم‌اکنون صندوق بازنشستگی کشور براساس آمارهایی که ایلنا منتشر کرده ماهانه ۱۷٠٠ میلیارد تومان به بازنشستگان خود حقوق می‌پردازد که بیش از ۱٢٠٠‌میلیارد تومان آن، یعنی 70درصد، توسط دولت تأمین می‌شود. این در حالی است که این عدد در مورد صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح به 100درصد می‌رسد.

از 18صندوق، 17صندوق در وضعیت بحرانی قرار دارند 

صندوق‌های بازنشستگی کشوری به 2 دسته تقسیم می‌شوند. این را محسن ایزد‌خواه، پژوهشگر حوزه کار و تأمین‌اجتماعی می‌گوید و ادامه می‌دهد: صندوق‌های بیمه‌ای عمومی و صندوق‌های بیمه‌ای خصوصی؛ صندوق‌های بیمه‌ای عمومی فراگیری بالایی دارند؛ مثل صندوق بازنشستگی کشوری یا صندوق بیمه‌ای تأمین اجتماعی، ‌صندوق نیروهای مسلح و صندوق کشاورزان، روستاییان و عشایر.

او می‌گوید: صندوق‌هایی هم داریم که اختصاصی نام دارند و مربوط به طبقه خاصی هستند که قشر خاصی را مورد پوشش قرار می‌دهند. مثل صندوق بازنشستگی فولاد، بانک‌ها، شهرداری‌ها، صدا و سیما و... مجموع این صندوق‌های عمومی و اختصاصی 18صندوق هستند که 17تای آن در وضعیت بحرانی قرار دارند.

داستان بحران صندوق‌های اجتماعی 

ایزدخواه می‌گوید: یک شاخص همگانی به نام نسبت پشتیبانی برای سنجیدن وضعیت این صندوق‌ها وجود دارد. این شاخص نشان می‌دهد که نسبت منابع این صندوق‌ها به مصارف آنها در چه وضعیتی قرار دارد. به زبان ساده‌تر این شاخص نشان می‌دهد که چه تعداد از افراد یک کشور حق بیمه پرداخت می‌کنند و در مقابل آن‌ چه تعداد از افراد برخوردار هستند. در مجموعه صندوق‌های اختصاصی متوسط ضریب پشتیبانی 5/1 است. اما در صندوق‌های عمومی ماجرا فرق می‌کند. 

طلب 150هزار میلیارد تومانی تأمین اجتماعی 

درباره سازمان تأمین اجتماعی که بزرگ‌ترین سازمان بیمه‌ای کشور است، مسئله صندوق بازنشستگی اندکی با بقیه سازمان‌ها متفاوت است. 
در حالی‌که ضریب پشتیبانی صندوق بازنشستگی این سازمان بین 5تا زیر 5 است و از طرفی طلب‌های بزرگی هم از دولت دارد. برآوردها نشان می‌دهد که این مجموعه 150هزار میلیارد تومان از دولت طلب دارد.

یک استرس همگانی...

بخواهیم یا نخواهیم خبرهای تلخ و آمارهای نگران‌کننده درباره وضعیت صندوق‌های بازنشستگی کشور هر روز منتشر می‌شود. 

واقعیت این است که تا همین امروز به هر ضرب و زوری که بوده، با تأخیر، با کسری و با هزار و یک اما و اگر دیگر، حقوق بازنشستگان پرداخت شده اما آیا با این روندی که درپیش گرفته شده، 20سال دیگر هم در بر همین پاشنه می‌چرخد؟