جای خالی کودکان در شهر

پریسا امیرقاسم خانی/خبرنگار

«می‌خواهم شهرم رنگی باشد، بیرون از خانه امن نیست، کوچه امن نیست، شهر امن نیست، من یک جا می‌خواهم که آدم‌های گرگ نباشند، یک فضای باز، بالای شهر و مرکز شهر فرقی نمی‌کند، همین پایین شهر، شرق، غرب، یک فضا که بچه‌ها با هم بازی کنند، بخندند، شادی کنند، نگویند «بچه نمی‌خواد بازی کنی...» این جملات کودکی، در نشست «خیابان بازی» بود که توسط گروه «آشتی با شهر» و با همکاری «خانه گفتمان شهر» و گروه «با همستان» در محل خانه گفتمان شهری برگزار شد. همه ما به یاد داریم روزهایی که در کوچه‌های محله‌مان با بچه‌ها از صبح تا پاسی از شب بازی می‌کردیم و هیچ خیالمان نبود که کوچه و شهر امن است یا نه... این داستان خیلی دور نیست. به همین چند دهه گذشته بازمی‌گردد. به راستی بر سر شهرمان چه آورده‌ایم؟ چه آورده‌ایم که برای آرامش و امنیت و شنیدن صدای فریاد شادی و خنده دوباره بچه‌هایمان، در سلسله نشست‌های تخصصی «شهرسازی تاکتیکی» به نشست شماره یک «خیابان بازی» با حضور کارشناسان و متخصصان رسیده‌ایم...

کودکان، بهترین تصمیم‌گیرنده‌ها برای شهر دوستدار کودک 
پرویز پیرنیا، ‌جامعه‌شناس کودک بر این باور است که ما در ایران جامعه شناسی کودک نداریم. او می‌گوید:« چون پیش‌شرط جامعه‌شناسی، نقد مطلع است که در ایران هنوز پدید نیامده و برای این‌کار باید حکومت میانجی، فضاهایی را برای تنفس باز بگذارد. ما وقتی از کودک در ایران حرف می‌زنیم، از کودکی حرف می‌زنیم که در پیشینه تاریخی ما اگر شخصیت به‌اصطلاح سربه زیر و فرمانبری داشته باشد، کودک خوبی است. ما هیچ‌وقت نخواسته‌ایم او را در تصمیم‌گیری‌های جمعی دخالت بدهیم. حتی امروز که صحبت از کودک سالاری است. اینکه شهر و خیابان برای کودکان چگونه باید باشد، سؤالی است که باید از خود کودکان پرسید. باید شوراها و مجلس‌های کودک داشته باشیم. نسل ما بچه‌ها با نظارت محله‌ای در کوچه‌ها بازی می‌کردند. در خیابان امنیت داشتند. ولی امروز با هجوم شهرفروشی و ماشین این امکانات از کودکان گرفته شده، مهم‌ترین بحث در این فرو ریزش بحث امنیت است. البته در دنیا بسیاری از کودکان ازجمله کودکان کار از حقوق کودک بی‌بهره هستند. در تحقیقی که من درباره کودکان کار انجام داده‌ام، اغلب این کودکان توسط حامی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند... در تجربه شهردار مدارس به این نتیجه رسیدم که کودکان بهترین تصمیم‌گیرنده‌ها برای شهر دوستدار کودک هستند. این مسئله در همه جای دنیا تجربه شده است. یکی از مهم‌ترین مسائل کودکان در ایران نپذیرفتن آنهاست. ما بزرگترها نابود‌کننده فرزندانمان هستیم.»

از نوآوری و زیباشناسی کودکان در شهر استفاده کنیم
طاهره فاضلی، نماینده گروه «باهمستان» نیز می‌گوید: «گروه با همستان به‌عنوان یک گروه فعال در حوزه شهری، سال 1391با نخستین تجربه به نام «کوچه بهتر» در محله سلسبیل فعالیت خود را شروع کرد. در طرح «کوچه بهتر» گروه توانست طی حضور و مشارکت شش ماهه اعضای داوطلب و اهالی یک محله، آسیب‌ها را شناسایی کند و در نهایت تصویری بهتری از محله ارائه بدهد. این تجربه مقطعی بود. ولی تفاوتی که داشت محله محور بود. در تجربه بعدی یک محله انتخاب شد و ازهمان ابتدا کار را با بچه‌های محله شروع کردیم. دلیلش هم این بود بچه‌ها همیشه در محله حضور داشتند و ما با بازی با آنها در پارک‌ها، توانستیم نیازهای محله را شناسایی کنیم. بچه‌ها سر‌منشأ خلاقیت و نوآوری و حس زیباشناسی هستند که می‌توان از این سر‌منشأ در فضاسازی شهر استفاده کرد.»

هر جای پارک خودرو، جای بازی 2 کودک را از شهر می‌گیرد
مینوش محقق، نماینده گروه « آشتی با شهر» هم در این باره می‌گوید:«گروه آشتی با شهر با رویکرد شهرسازی تاکتیکی شکل گرفت و بعد خیابان بازی در آن به‌وجود آمد. نخستین کار ما این بود که خیابان بازی را ابتدا در ارگ تجاری تجریش راه انداختیم. خیابانی که بازی‌محور و با مشارکت گروه و بچه‌ها شکل گرفت. در تجربه بعدی خیابان بازی را در حیاط خانه وارطان برگزار کردیم. خواستیم فضاهای عمومی و خصوصی را به‌عنوان فضای بازی بچه‌ها معرفی کنیم. بعد در یک پارکینگ عمومی خیابان بازی را شکل دادیم که مردم و بچه‌ها از این فضا استقبال زیادی کردند و ما به‌طور خاص در این خیابان بازی، مشارکت بزرگترها را کنار بچه‌ها داشتیم؛ جایی که در هر جای پارک، امکان بازی 2 کودک وجود داشت.»

تجربه شکل‌گیری خیابان بازی براساس سال‌شمار در غرب
 قرن نوزدهم : به‌مدت یک قرن خیابان در اشغال بی‌رحمانه خودروها. 
 قرن بیستم: سازماندهی طرح‌های تاکتیکی برای بازپس گرفتن خیابان‌های شهراز خودروها.

روندشکل‌گیری خیابان بازی
 سال 1909: طرح پیش‌نویس پلیس نیویورک برای حفاظت از عابران به‌ویژه کودکان به‌وجود آمد. 
 سال 1914: طرح خیابان‌های بازی توسط گروه ورزشی پلیس نیویورک و انتخاب 29بلوک شهری درمنهتن که برای اجرا آماده شدند.
 سال 1921: تعداد 25خیابان بازی ساخته شد و به سرعت50مورد دیگردر محلات بروکلین، برونکسو کویینز اضافه شدند.
 سال 2011: قوانین مرتبط با میهمانی خیابانی برای بستن خیابان روی خودروها و بازی امن کودکان در خیابان بریستول انگلستان به‌وجود آمد.
 سال 2013: تعداد 40خیابان بازی در شهربریستول انگلستان و ادامه آن در دیگرشهرها ایجاد شدند.