ساخت ساختمان‌ها و شهرک‌های هماهنگ با محیط‌زیست در ایران چه وضعیتی دارد؟
زمین، سبزها را دوست دارد
گپ‌و‌گفت با صابر پیربرناش، مدیرکل فناوری‌های نوین سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور
عیسی محمدی
وضعیت محیط‌زیست در ایران خوب نیست. به‌دلایل مختلف در سال‌های اخیر با بحران‌های نگران‌کننده‌ای در حوزه محیط‌زیست مواجه شده‌ایم. در این شرایط تردیدی نیست که جامعه نیاز به تغییر الگوی مصرف و استفاده از ایده‌هایی دارد که براساس سازگاری با محیط‌زیست شکل گرفته باشند؛ مثلا در حوزه ساخت‌وساز، پرسش کلیدی این است که چطور می‌توانیم ازاین‌پس، در قالب ساختمان‌سازی‌ها و شهرک‌سازی‌های متناسب با طبیعت و محیط‌زیست، وضعیت زندگی خودمان را بهتر کنیم و آسیب کمتری به اطراف‌مان بزنیم؟ در این زمینه با صابر پیربرناش به گفت‌وگو نشسته‌ایم. پیربرناش هم‌اکنون مدیرکل فناوری‌های نوین سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور و کارشناس‌ارشد سازه است. او نکته‌هایی خواندنی را در این زمینه، با ما به اشتراک می‌گذارد.
بحث ما درباره شهرک‌های متناسب با محیط‌زیست یا شهرک‌های سبز است. چه نگاهی به این مدل شهرک‌ها دارید؟
البته موضوع ساخت‌وساز سبز یا شهرک‌های سبز مدت‌هاست که در دنیا مطرح است، اما به‌صورت واقعی هنوز وارد ایران نشده. قاعدتاً برای ساخت‌وساز سبز معیارهایی باید تعریف شود تا از سوی سازندگان رعایت شود که متأسفانه هنوز چنین قوانینی در ایران نداریم.
چرا؟
دلایل مختلفی دارد؛ یکی از دلایل آن اقتصادی است. سرمایه‌گذار پروژه‌های ساختمانی در ایران، پول صرف می‌کند تا سود اقتصادی ببرد. اما ساختمان‌ها و شهرک‌های سبز به‌دلیل قیمت تمام‌شده بالا، برای بهره‌بردار نهایی جاذبه‌ای ندارد. دلیل بعدی این است که شهروندان هنوز از ویژگی‌ها و فواید این ساختمان‌ها و شهرک‌های سبز اطلاعی ندارند. چون چنین اتفاقی نمی‌افتد، شهروندان و حتی سازندگان ما هم نمی‌دانند که چه تفاوت‌هایی بین ساختمان و شهرک سبز و معمولی وجود دارد، در نتیجه جزو اولویت‌های آنها قرار نمی‌گیرد. نکته مهم بعدی، این است که تکنولوژی‌های ساخت شهرک‌های سبز تنها در اختیار تعداد معدودی از شرکت‌ها وجود دارد و باقی شرکت‌ها چنین توان تکنولوژیکی و فنی‌‌ای ندارند. به‌عنوان نمونه، ما در سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران طرحی را مطرح کرده‌ایم تا در شهرستان‌های استان، 2نمونه از ساختمان‌های سبز را بسازیم تا مقابل دید شهروندان قرار بگیرندو به شرکت‌ها برای ساخت این ساختمان‌ها فراخوان دادیم. جالب است بدانید تنها 2شرکت اعلام آمادگی کردند و تکنولوژی‌ها و دانش مرتبط با این کار را داشتند. هم‌اکنون یکی از این ساختمان‌ها، 80 درصد و دیگری 20درصد پیشرفت داشته‌اندکه یکی در شهر پردیس و دیگری در اندیشه واقع شده است.
آیا دلایل دیگری هم وجود دارد؟
دلیل بعدی اولویت نداشتن ساخت چنین شهرک‌هایی در برنامه‌های دولت است. در کشورهای بزرگ دنیا، دولت برای چنین ساختمان‌ها و شهرک‌هایی به سرمایه‌گذاران و بهره‌بردار نهایی یارانه پرداخت می‌کند. در ایران چنین بحث‌هایی در اولویت‌های دوم و سوم و... قرار می‌گیرند. وقتی برای من سازنده، قیمت مصالح مورد نیاز برای یک ساختمان معمولی روزبه‌روز در حال بالاتررفتن است، طبیعی است که فرصت نمی‌کنم به ساختمان‌ها و شهرک‌های سبزی فکر کنم که هم باید تکنولوژی‌های مرتبط با ساختنش را از خارج کشور وارد کنم و هم برای مصالح با قیمت‌های بالاتری هزینه کنم.
تعریف فنی و علمی چنین ساختمان‌ها و شهرک‌هایی چیست و با معمولی‌ها چه فرقی دارند؟
هرروز، مرزهای ساختمان‌های سبز در دنیا در حال جابه‌جاشدن است و این ساختمان‌ها و شهرک‌ها به‌نوعی، در حال نزدیک شدن به ساختمان‌ها و شهرک‌های هوشمند هستند. ساختمان‌های هوشمند هم نمونه‌هایی هستند که کاربری و بهره‌برداری از آنها مدرن است و امنیت بیشتری برای استفاده‌کنندگان ایجاد می‌کنند. به‌عنوان مثال این ساختمان‌ها، به شما امکان می‌دهند تهویه منزل‌تان را برنامه‌ریزی کنید، از راه دور متوجه باشید که شعله‌های اجاق گاز یا بخاری شما روشن است یا نه، حتی زیر اجاق گازتان را روشن و خاموش کنید. اما ساختمان‌های سبز، مواردی هستند که هم حین ساخت و هم حین بهره‌برداری، کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد می‌کنند. تبادل انرژی در چنین ساختمان‌هایی، از طریق پنجره و دیوارهای خارجی باید صفر یا نزدیک به صفر باشد. دوم اینکه انرژی مورد استفاده در این ساختمان‌ها سازگار با محیط‌زیست بوده و کمتر از نوع فسیلی و... است. به‌طور مثال از انرژی خورشیدی به‌جای برق که با سوخت فسیلی تهیه می‌شود، استفاده می‌کند یا از انرژی باد برای کسب انرژی مورد نیاز ساختمان سود می‌برد. ویژگی بعدی آن است که فاضلاب تولیدشده در این ساختمان‌ها، اول اینکه برای محیط‌زیست آسیب‌زا نباشد و دوم اینکه در همان ساختمان تصفیه شود و فاضلابی که از ساختمان خارج می‌شود، موجب تخریب محیط‌زیست نشود. در ضمن ایده‌هایی مثل تبدیل پشت‌بام به روف‌گاردن برای ایجاد زیبایی و فضای دلچسب و نیز کمک به تصفیه هوا هم در مورد این ساختمان‌ها مطرح است. در کل رویکرد اصلی ساختمان‌های سبز، آسیب نرساندن به محیط‌زیست، حین ساخت و بهره‌برداری است.
شهرک‌ها، دارای امکانات دیگری هم هستند، از قبیل معابر و خیابان‌ها و بوستان‌ها و... . از نظر شما تعریف دقیق‌تر این شهرک‌ها چگونه می‌تواند باشد؟
ببینید! برنامه‌ریزی برای شهرک‌های سبز، کار انبوه‌ساز و پیمانکار و ساختمان‌ساز نیست. دولت باید در این زمینه برنامه‌ریزی کند؛ ارگان‌هایی چون سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت راه و شهرسازی و... باید دست‌به‌دست هم دهند، زیرساخت‌هایی را تهیه کنند و سوبسیدهایی از قبیل زمین رایگان و وام‌های کم بهره و معافیت از عوارض ساخت و... را برای سازندگان درنظر بگیرند تا ساخت این شهرک‌ها پا بگیرد. 150سال پیش اروپایی‌ها، به این سمت رفتند تا شهرهایی بسازند که برای محیط‌زیست و محیط اطراف ضرر نداشته باشد. در تهران هم از یک دهه پیش، چنین ایده‌ای مطرح شده ولی ایده شهرک‌های سبز با کاری که در تهران به آن فکر شد و در اروپای 150سال پیش شکل گرفت، متفاوت است. چنین شهرک‌هایی، باید از انرژی‌ای استفاده کنند که از سوخت فسیلی تأمین نشود و تولیدشده از سوخت پاک باشد. فاضلاب خارج شده از این شهرک‌ها نیز باید تصفیه شده باشد، استانداردهای بالای محیط‌زیستی داشته باشد و در ساخت چنین شهرک‌هایی باید از فضای سبز مناسب هم استفاده شود تا اشکالی در تنفس ایجاد نشود.
تصور می‌کنم که نوع مصالح استفاده‌شده در این ساختمان‌ها و شهرک‌ها نیز باید تفاوت‌هایی داشته باشند، درست است؟
به نکته مهمی اشاره کردید. در ساختمان‌ها و شهرک‌های سبز، باید از مصالحی استفاده شود که تهیه آنها، آثار زیانبخشی برای محیط‌زیست نداشته باشد. به‌طور مثال، برای تولید سیمان معمولی مورد نیاز ساخت‌وساز استاندارد، هم کربن زیادی توسط کارخانه‌های تولید سیمان وارد محیط اطراف می‌شود و هم گردوغبار زیادی. اما در ساخت‌وساز سبز، از مصالحی استفاده می‌شود که هم تولید و هم بهره‌برداری آنها، زیان چندانی برای محیط‌زیست اطراف ندارد.
ساختمان‌ها و دیوارهای پیش‌ساخته را می‌توان نمونه‌ای جایگزین برای سیمان و آجر و... دانست؟
دیوارهای پیش‌ساخته تکنولوژی‌ای است برای جایگزینی بلوک‌های ساختمانی جهت استفاده در ساخت و ساز، اما نه به‌عنوان جایگزینی پاک برای آنها. هم‌اکنون کشورهای غربی، در حال پژوهش و ساخت مواد متعدد حجمی یا چسباننده هستند تا به‌جای بلوک یا سیمان، در ساختمان‌ها مورد استفاده قرار گیرد. از سوی دیگر باید به یاد داشته باشیم که ساختمان‌های شهرک‌های سبز، باید بیشترین ذخیره انرژی و کمترین هدررفت آن را داشته باشد. حالت ایده‌آل این است که این هدررفت به صفر برسد.
سال‌ها پیش منطقه 22تهران، به‌عنوان منطقه پایلوت انتخاب شد تا ساخت‌وسازها و شهرک‌سازی‌های استانداردی در آن اتفاق بیفتد. آیا این مورد را می‌توان نمونه‌ای از شهرک‌های سبز دانست؟
من برعکس شما فکر می‌کنم. انتخاب این منطقه به‌عنوان یک منطقه پایلوت، از پایه اشتباه بود. برج‌ها و ساختمان‌های بلندی که در این منطقه ساخته شد، عملا جلوی بادهای غربی و جنوب غربی را گرفته و به هوای پایتخت اجازه جابه‌جایی و پاک شدن نمی‌دهند. از سوی دیگر اشتباهی که در عامه مردم وجود دارد، این است که تصور می‌کنند شهرکی که در آن از فضای سبز استفاده شده، می‌تواند یک شهرک سبز باشد. این فکر درست نیست. در واقع به این شهرک‌ها، باغ‌شهرک گفته می‌شود، نه شهرک‌های سبز. من نه‌تنها در تهران که به‌شخصه در هیچ کجای ایران یک شهرک سبز استاندارد ندیده‌ام که البته دلایلش را مطرح کرده‌ام. ولی این امر، می‌تواند یک آرزوی بزرگ برای حوزه شهرسازی و ساختمان‌سازی در ایران باشد.
پیشنهادها؟
برداشت من این است که در موضوع ساختمان‌های سبز، الگوبرداری می‌تواند رفتاری مثبت باشد. باید عده‌ای از مهندسان و انبوه‌سازان به انتخاب سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت راه و شهرسازی به کشورهایی چون بلژیک، هلند و نروژ که تجربیات خوبی در این زمینه دارند، سفر کنند و پس از بازگشت، از آنها بخواهند که راهکار ارائه بدهند. ضمن اینکه دولت هم باید سیاست‌هایی کلی در این زمینه تدوین کند و این موضوع را جزو اولویت‌های خودش قرار بدهد.
به قول انگلیسی‌ها، این‌قدر پول ندارم که چیزهای ارزان بخرم. آیا در مورد شهرک‌های سبز هم می‌شود چنین ادعایی کرد که هزینه ساخت اولیه‌شان بالاست ولی در بلندمدت ارزان تمام می‌شوند؟
صددرصد چنین است. مثالی می‌زنم؛ استفاده از پنل‌های خورشیدی به‌جای برق تولیدشده از سوخت فسیلی، هزینه بالایی دارد؛ طوری که تامین این پنل‌ها 50برابر تامین برق شهری هزینه روی دست شما می‌گذارند اما بعد از 5/3 الی 5سال، هزینه صرف‌شده برمی‌گردد و بعد از آن برق مصرفی شما عملا رایگان است. می‌بینید که در بلندمدت به‌صرفه هم هست. پس ساخت شهرک‌های سبز هم از این نگاه، کاملا به صرفه خواهد بود.
* در ایران چنین بحث‌هایی در اولویت‌های دوم و سوم و... قرار می‌گیرند. وقتی برای من سازنده، قیمت مصالح مورد نیاز برای یک ساختمان معمولی روزبه‌روز در حال بالاتررفتن است طبیعی است که فرصت نمی‌کنم به ساختمان‌ها و شهرک‌های سبزی فکر کنم که هم باید تکنولوژی‌های مرتبط با ساختنش را از خارج کشور وارد کنم و هم برای مصالح با قیمت‌های بالاتری هزینه کنم
در همینه زمینه :
