درنگ
تشکل‌های زیست‌محیطی چه نقشی در تغییر رفتارهای مردم دارند؟
نجات محیط‌زیست با ارتقای رفتارهای مسئولانه
مرور ایده‌ها و برنامه‌های تشکل‌های زیست‌محیطی در سال‌های اخیر
مریم سمائی
افزایش تهدیدهای زیست‌محیطی موجب شده که انسان‌ها بیش از پیش احساس خطر کنند و برای استمرار حیات خود به فکر چاره باشند. برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی و بهبود وضعیت موجود، شیوه‌های متعددی مطرح می‌شود اما به عقیده بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست بهره‌گیری از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) علاوه بر کم‌هزینه‌بودن و فراگیری بالا با مقبولیت اجتماعی بیشتر، بستری مناسب و آگاهانه برای حفاظت از محیط‌زیست ایجاد می‌کند.
شروع فعالیت‌ها از دهه 70
اگر بخواهیم نگاهی به روند شکل‌گیری تشکل‌های زیست‌محیطی در ایران بیندازیم باید به دهه 70 برگردیم. «انجمن حفظ محیط کوهستان» و «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی‌های محیط‌زیست»، 2 تشکلی بودند که از حدود سال 72 فعالیت خود را آغاز کردند. جمعیت زنان مبارزه با آلودگی‌های محیط‌زیست را مه‌لقا ملاح -مادر محیط‌زیست ایران- ایجاد کرد که هنوز به‌کار خود ادامه می‌دهد.خانم ملاح همیشه بر آموزش به‌صورت غیرمستقیم تأکید دارد و در این راه اقدامات بسیار مطلوبی انجام داده است.
چند سال بعد از فعالیت این دو انجمن، «جبهه سبز ایران» با هدف حفاظت از محیط‌زیست شهری و انجمن دانشجویی «آوای سبز» فعالیت خود را به‌طور رسمی شروع کردند. بسیاری از مدیران محیط‌زیست، فعالیت خود را از انجمن دانشجویی آوای سبز آغاز کردند. مشارکت‌های مردمی هم طی این سال‌ها روزبه‌روز گسترده‌تر شد تا سال 84 که به‌دلیل یک‌سری مشکلات، فعالیت‌های مدنی کاهش یافت و فعالیت انجمن‌های محیط‌زیستی هم محدود و تاحدودی متوقف شد. اما این روزها تشکل‌ها جانی دوباره گرفته‌اند و به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند. هم‌اکنون بیش از 800تشکل محیط‌زیستی در سراسر ایران برای حفاظت از محیط‌زیست سرزمین خود فعالیت می‌کنند.
ارتقای فرهنگ، هدف اصلی است
یکی از انجمن‌های زیست‌محیطی، «جمعیت حامیان زمین» است که از سال 82 فعالیت خود را با هدف ارتقای فرهنگ مردم و حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی آغاز کرده است. سعید طهماسبیان، مسئول این تشکل درباره فعالیت‌های زیست‌محیطی آن به درنگ می‌گوید: «جمعیت حامیان زمین در حوزه ارتقای فرهنگ مردم با محوریت آموزش و تبادل تجربه کار می‌کند. به‌طور حتم هر تشکل محیط‌زیستی که ایجاد می‌شود هدف اصلی‌اش ارتقای فرهنگ است، به همین دلیل جمعیت حامیان زمین هم برای آگاه‌سازی مردم و حفاظت از محیط‌زیست آغاز به‌کار کرده و تمام برنامه‌ها و فعالیت‌های اجرایی‌اش را در همین راستا پیش برده است».
او در تشریح بعضی از فعالیت‌های این تشکل می‌گوید: «ما از مردم نمی‌خواهیم که درخت بکارند یا زباله‌ها را از طبیعت پاک کنند بلکه در حوزه آموزش فعالیت می‌کنیم و به‌دنبال جلب مشارکت مردم برای بهبود وضعیت محیط‌زیستی هستیم. به‌عنوان مثال حدود 2سال پیش طرح تسهیل‌گری راه‌اندازی کانون‌های محیط‌زیست محله‌های تهران را در دستورکار قرار دادیم. در این طرح مردم عضو انجمن ما نمی‌شدند بلکه ما تلاش می‌کردیم که کانون‌هایی را راه‌اندازی کنیم و به‌دست مردم بدهیم که خودشان برای محیط‌زیست محله‌شان تلاش کنند و طبق آموزش‌هایی که دیده‌اند به فعالیت بپردازند. این کانون‌ها در 5منطقه تهران راه‌اندازی شدند و ما تا حدود 60درصد به هدف خود در این طرح دست یافتیم. به‌طور حتم اگر مردم آگاه و مشارکت‌جو شوند مطالبه‌گر هم خواهند شد و برای حفاظت از محیط‌زیست خود تلاش خواهند کرد».
طهماسبیان با تأکید بر اینکه جمعیت حامیان زمین به سمت گفتمان‌سازی پیش می‌رود می‌گوید: «ما تشکلی مردم‌نهاد هستیم که برای حفاظت از محیط‌زیست با سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف همکاری می‌کنیم. برگزاری جشن آموزشی روز طبیعت، اجرای طرح مسیر سبز ساحل پاک، برگزاری جشنواره یوزپلنگ ایرانی و گونه‌های مرتبط، اجرای طرح زمینی‌های کوچک(مهد‌کودک سبز) و... ازجمله برنامه‌هایی هستند که توسط جمعیت حامیان زمین برای آگاهی بخشیدن به مردم به اجرا در آمده‌اند.
تشکل‌ها باید مطالبه‌گر باشند
«انجمن کوهستان سبز» هم انجمن دیگری است که از سال 84 پس از پیگیری‌های زیاد برای انتخاب روز ملی دماوند ایجاد شد. حسین عبیری گلپایگانی -مسئول این انجمن- به درنگ می‌گوید: «طی بررسی‌هایی که انجام شده بود مشخص شد که زباله‌های زیادی اطراف دماوند جمع شده که به طبیعت این منطقه آسیب می‌زند، به همین دلیل برنامه‌ای ترتیب داده شد که حدود 500کوهنورد برای پاکسازی کوه دماوند به این منطقه بروند و طبیعت را از آلودگی‌ها رها کنند. در همین دوره بود که انجمن کوهستان سبز را ثبت کردیم و حفاظت از محیط‌زیست دماوند را در دستورکار خود قرار دادیم». او به نقش تشکل‌های محیط‌زیستی در پیشبرد اهداف اشاره می‌کند و می‌گوید: «تجربه نشان داده که هرکجا که مردم مشارکت کنند و کار را به‌دست بگیرند آن کار موفق می‌شود. تشکل‌های محیط‌زیستی هم همینطور است؛ اگر مردم آگاه شوند و رفتار مسئولانه‌ای داشته باشند، می‌توانند برای حفاظت از محیط‌زیست خود بیش از مسئولان دولتی فعالیت کنند و در این راه موفق باشند. رفتار ناآگاهانه، رفتار آگاهانه و رفتار مسئولانه، 3رفتاری است که انسان‌ها با طبیعت دارند. هم‌اکنون مردم ایران رفتارهای آگاهانه دارند که این آگاهی را تشکل‌ها به آنها داده‌اند اما هنوز رفتار مسئولانه کمتر در مردم دیده می‌شود که اگر این رفتار گسترش یابد می‌توان به آینده محیط‌زیست امیدوار بود. اگر تشکل‌های زیست‌محیطی نبودند الان با مشکلات محیط‌زیستی شدیدتری مواجه بودیم. تشکل‌های زیست‌محیطی جریان‌ساز و مطالبه‌گرهستند و از مسئولان دولتی می‌خواهند که برای حفاظت از محیط‌زیست اقدام کنند.
در همینه زمینه :
