زنان
سلامت زنان را چه بیماری‌هایی تهدید می‌کند؟
افسردگی و سرطان پستان؛ شایع‌ترین بیماری زنان
پویش هفته ملی «سلامت بانوان ایران»، همه‌ساله در پاییز با هدف اطلاع‌رسانی و حساس کردن گروه‌های مختلف جامعه درخصوص اولویت‌های سلامت زنان به‌عنوان نیمی از جمعیت کشور، برگزار می‌شود. شعار امسال «حرکت برای سلامت زنان» است. به‌طور معمول، بخشی از حرکت مربوط به مسئولان و بخش دیگر و مهم آن مربوط به‌خود زنان است. بزرگداشت این هفته صرفا تلنگری برای اهمیت قائل شدن به سلامت جسم و روان زنان است. زنان ایرانی نیز مانند زنان دنیا باید مراقب گام‌های نامحسوس سرطان پستان و افسردگی در جسم و جانشان باشند.
لعبت گرانپایه، جراحی است که سراسر کشور را برای درمان و آموزش زنان ایرانی زیرپا گذاشته است. او که تجربه بسیاری برای جراحی سرطان پستان در کشور دارد در گفت‌وگو با همشهری گفت: سرطان پستان شایع‌ترین سرطان منجر به مرگ در بانوان در دهه۵ و ۶ زندگی و سومین علت مرگ‌ومیر بعد از حوادث و مشکلات قلبی و عروقی است؛ البته به‌دلیل افزایش مصرف سیگار و قلیان و مشروبات الکلی سرطان ریه در حال پیشی گرفتن است. در کشور ما و به‌طور کل در خاورمیانه به علل مختلف سن شیوع بیماری ۵ تا ۱۰سال پایین‌تر آمده است؛ به‌طوری که متأسفانه ما با بیماران زیر ۳۰سال نیز مواجه می‌شویم.
عضو هیأت علمی و استاد دانشگاه تهران در مورد فاکتورهای افزایش‌دهنده خطر سرطان پستان گفت: این فاکتورها شامل جنسیت، سن، عوامل هورمونی و محیطی و ژنتیک است. سرطان‌های پستان در بانوان ۹۶ تا ۹۹درصد و در آقایان ۱ تا ۴درصد است. از ۴۰سال به بالا، شیوع سرطان پستان افزایش پیدا می‌کند. افزایش سرطان در سنین ۶۰ تا ۶۵ به حد پلاتو یا سطح تعادل می‌رسد؛ ولی بعد از آن این روند تندتر می‌شود. چنانچه در یک خانم ۸۵ساله بیش از ۳۰برابر یک خانم زیر ۳۰سال خطر ایجاد سرطان پستان وجود دارد. سیکل ماهانه زودرس (قبل از ۱۲سالگی) و یائسگی دیرهنگام (بعد از ۵۰سال)، نازایی، نخستین زایمان بعد از۳۰ تا ۳۵، سقط در 3ماهه دوم، مصرف قرص‌های ضد‌بارداری بیش از ۱۰سال و مصرف استروژن و پروژسترون بیش از ۵سال از عوامل هورمونی است. حدود ۱۵درصد سرطان‌های پستان ارثی است. البته در خانواده‌هایی که سرطان پستان زیر ۴۰سال بروز پیدا کرده است، در هر دو طرف خانواده شایع باشد و یا در فرد مذکر (مثل پدر و یا برادر) بروز پیدا کرده باشد، ارثی بودن بالای ۸۰درصد خواهد بود. عوامل محیطی مانند سابقه ممتد برخورد با اشعه ایکس، برخورد با مواد سرطان‌زا مثل رنگ‌ها و مواد آرایشی بهداشتی و دارویی (در افراد شاغل در کارخانجات که بدون اقدامات محافظتی کار می‌کنند) و چاقی مفرط به‌خصوص در دوران یائسگی نیز از فاکتورهای افزایش خطر بروز سرطان پستان است.
شکایات شایع بیماری‌های خوش‌خیم پستان، درد، ترشح از نوک پستان‌ها و بروز توده‌هاست. دکتر لعبت گرانپایه در این‌باره گفت: درد پستان‌ها به 2گروه کلی دوره‌ای و غیردوره‌ای تقسیم می‌شود. در مجموع درد علامت خطرناکی نبوده و بایستی به چند نکته توجه شود. اولا رژیم محدودیت مصرف چای، نسکافه، قهوه، شکلات، کاکائو، پنیر، فلفل، کرفس، انواع کنسرو و محدودیت نمک باید رعایت شود، ثانیا بیمار باید مصرف ویتامینE یا گل مغربی را در پیش بگیرد. همچنین طرز صحیح نشستن، قوز نکردن و عدم‌فشار روی کتف، شانه و گردن را باید رعایت کند. مشکل دوم ترشحات پستان است که باید در این مورد هم به پزشک مراجعه کرد. ترشح یکطرفه و خودبه‌خود خارج‌شونده اهمیت بیشتری دارد. مشکل سوم توده‌ها هستند. بانوان توجه داشته باشند که هر توده به‌معنای سرطان نیست؛ توده‌ها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم و سرطانی باشند. توده‌های خوش‌خیم به 2گروه کلی کیست‌ها و توده‌های توپر تقسیم می‌شوند. کیست‌ها معمولا نرم‌تر و دردناک‌تر هستند و در خانم‌های نزدیک به یائسگی شایع‌تر است. توده‌های توپر از سنین بعد از بلوغ تا پیری دیده شده و نزدیک سیکل ماهانه دردناک و بزرگ‌تر می‌شوند. انواعی که رشد سریع دارند و بزرگ می‌شوند باید از سینه خارج شوند. وی توصیه کرد زنان بدون هیچ مشکلی بایستی پیگیر سلامت و چک کردن پستان‌ها باشند. تشخیص زودهنگام، نتایج درمانی بسیار عالی و بهبودی بالای ۹۰درصد دارد و به لحاظ اقتصادی نیز هزینه‌ها بسیار کمتر است.
افسردگی، زنان را تهدید می‌کند
همانطور که بروز سرطان سینه در میان زنان شایع‌ترین بیماری جسمی است، بروز افسردگی نیز در میان آنها شایع‌ترین اختلال روانی است. وحید شریعت، روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در گفت‌وگو با همشهری در مورد سلامت روان در زنان گفت: به‌طور کلی افسردگی در میان زنان دوبرابر مردان است. این رقم براساس آخرین پیمایش ملی سلامت روان در کشور در ایران کمی متفاوت است، ولی از الگوی یکسانی پیروی می‌کند. براساس این پیمایش که در سال گذشته نتایج آن منتشر شد، حدود ۱۳درصد افراد افسردگی اساسی داشتند. این رقم در میان زنان تقریبا 15 و در میان مردان حدود 10درصد است.
وی در مورد نشانه‌های افسردگی در افراد گفت: مهم‌ترین و شایع‌ترین علائم افسردگی احساس غم و بی‌حوصلگی است. فرد حوصله کارهای پیشین را ندارد و از آنها کناره می‌گیرد یا با فشار و سختی تعهدات خود را انجام می‌دهد. این علائم در زن و مرد یکسان است و در زنان شیوع بیشتری دارد. افسردگی جدی از 2جهت ممکن است روی افراد تأثیر بگذارد؛ اول اینکه فرد بیمار مسئولیت‌های روزانه خود را به‌عنوان مادر، همسر و یا کارمند به‌طور کامل انجام نمی‌دهد و دیگر که بسیار مهم‌تر است زجر و سختی است که بیمار بابت بیماری افسردگی متحمل می‌شود. سختی‌هایی که می‌کشد کیفیت زندگی او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و شادی و انرژی از زندگی‌اش حذف می‌شود.
وی در پاسخ به اینکه آیا زنان مانند مردان در زمینه خودمراقبتی از سلامت روان کوتاهی می‌کنند یا خیر، گفت: شاید بتوان گفت که به‌دلیل مراجعه بیشتر زنان به مراکز درمانی و مطب‌ها آنها بیشتر مراقب سلامت روان خود هستند. اما عدم‌مراقبت از سلامت روان به‌دلیل معضل فرهنگی «چسباندن انگ اجتماعی» در هر دو جنس به‌خصوص زن‌ها بیشتر است. متأسفانه جامعه اختلالات روانی و به‌خصوص افسردگی را ناشی از کاهلی، تنبلی، بی‌بخاری، گناه یا حتی امری شیطانی و منفی می‌داند. این تلقی باعث می‌شود که فرد به جای درمان در مراحل اولیه، در مراحل سخت و جدی‌تر مراجعه کند. در برخی موارد فرد خود را مستحق این حالات می‌داند یا معتقد است که خودبه‌خود خوب می‌شود؛ در نتیجه بیماری مزمن‌تر شده و درمان کار زمان‌برتر و مشکل‌تری می‌شود. زنان در زمان بروز بیماری‌های روانی که خفیف‌تر است بیشتر به پزشک مراجعه می‌کنند اما به‌نظر می‌رسد در بیماری‌های شدیدتر روانی، زنان را کمتر برای بستری شدن به بیمارستان می‌آورند. دلیل آن نیز مسائل اجتماعی و فرهنگی است. برای مثال با این تصور که آینده یک دختر با رفتن به بیمارستان روانی تهدید می‌شود کمتر زنان را در بخش بستری بیمارستان‌ها می‌بینید.
رئیس هیأت‌مدیره انجمن ارتقای بهداشت روان (ابر) درباره تأثیر مسائل مالی در درمان اختلالات روانی گفت: دسترسی به خدمات بر میزان مراجعه افراد به مراکز درمانی مؤثر است. براساس تحقیقات دفتر خدمات سلامت روان، بخش عمده‌ای از افراد جامعه که نیاز به این خدمات دارند به‌دلیل عدم‌دسترس پذیری مراجعه نمی‌کنند.
برای پیشگیری و تشخیص زودرس توصیه می‌شود:
از ۲۰سالگی معاینه ماهانه ۷ تا ۱۰روز پس از شروع سیکل ماهانه توسط خود فرد بعد از آموزش گرفتن از جراح تا پایان عمر انجام شود.
مراجعه سالانه به جراح عمومی از ۲۰ تا ۳۰ سالگی.
سونوگرافی و MRI بنا به صلاحدید جراح در تمام دوره‌ها
انجام سالانه ماموگرافی که مهم‌ترین رکن تشخیصی است در ۳۵ تا ۴۰سالگی برای نخستین بار
تا ۵۰سالگی در هر 2 یا 3سال یک‌بار و سالی یک‌بار از ۵۰سالگی به بعد.
به تمام موارد زیر باید دقت و توجه ویژه شود
هر نوع ترشح خونی مثل آب شفاف که خصوصا خودبه‌خود از نوک سینه خارج شود.
هر نوع زخم و اگزما و پوسته‌ریزی بیش از2هفته در نوک سینه.
وجود هر نوع توده و لمس آن در سینه یا زیر بغل.
تغییرات پوستی شامل قرمزی و پوست پرتقالی شدن و زخم و رگ‌های برجسته در یک سینه
فرورفتگی نوک سینه یا بخشی از پوست آن
تغییر جهت نوک و هاله دور سینه
تغییر اندازه به شکل بزرگ‌تر و یا کوچک‌تر شدن ناگهانی یک سینه در مدت زمان کوتاه
