بازآفرینی شهری، گامی بلند برای بهبود زندگی شهروندان

محمدرضا حیدری/رئیس شورای اسلامی مشهد

شهرها بیش از آنکه یک مجموعه کالبدی باشند، یک سازمان اجتماعی، با هویت مشخص و شبکه‌های درونی خود هستند. امروزه در کشور و کلانشهری چون مشهد بافت‌های فرسوده و قدیمی تبدیل به معضلی جدی و محوری شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که شهرداری‌‌ها و دولت را به سوی ساماندهی و بازآفرینی این بافت‌ها سوق داده است. در این میان رویکردهای مرمت و بهسازی شهری در سیر تحول و تکامل خود از بازسازی، باززنده‌سازی‌، نوسازی و توسعه مجدد به بازآفرینی و نوزایی شهری، تکامل ‌یافته است.
با این احوال امروز بازآفرینی شهری تبدیل به نیاز جدی شهرها شده است؛ درواقع بازآفرینی شهری فرایندی است که به خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگی‌های اصلی فضایی (کالبدی و فعالیتی) منجر می‌گردد. در این اقدام، فضای شهری جدیدی محقق می‌شود که ضمن شباهت‌های اساسی با فضای شهری قدیم، تفاوت‌های ماهوی و معنایی را با فضای قدیم به نمایش می‌گذارند و باید توجه داشته باشیم که بازآفرینی برای تأمین مسکن، صیانت از جان و سلامت مردم و نوسازی و بازتوانی محلات کهنه و فرسوده است.
اما در حوزه بازآفرینی باید 2موضوع بافت اجتماعی و منابع مالی مورد توجه باشد که در حوزه بافت اجتماعی باید به چند موضوع توجه ویژه شود؛ به‌گونه‌ای که باید دسترسی ساکنان به خدمات زیربنایی و روبنایی جدید و همچنین بازگشایی معابر و توسعه خدمات در گام اول مورد توجه باشد زیرا با این اقدام عملاً شاهد احیای هویت اجتماعی آن منطقه هستیم و به مردم اعلام می‌کنیم نمی‌خواهیم این منطقه و بافت اجتماعی آن را نابود کنیم بلکه به‌دنبال بازآفرینی شهری با مشارکت اجتماعی هستیم.
درواقع بازآفرینی یا معاصرسازی‌ طی روند مربوط به از نو فعال شدن انجام می‌شود. در این اقدام، محیط فیزیکی و ساختار اجتماعی اقتصادی فضاهای شهری، از طریق توانمندسازی محیطی احیا می‌شود. بازآفرینی خلق فضاهای جدید با حفـظ ویژگی‌های اصلی فضایی قدیم (کالبدی و فعالیتی) است و هدف، حفظ ویژگی‌های ارزشی بافت قدیمی، خلق ویژگی‌های جدید و متناسب با نیاز روز و تعریف مجدد ارزش‌های گذشته برای پاسخگویی به نیازهای معاصر است.
در بازآفرینی بافت‌های فرسوده همانطور که اشاره شد امروز ما نیازمند همراهی و کمک و درواقع مشارکت اجتماعی هستیم. باید به این موضوع توجه کنیم که مشارکت، حق مردم است و مشارکت امری تحمیلی یا دعوتی نیست بلکه نوعی بسترسازی و توانبخشی به گروه‌های مختلف است تا بتوانند از استعدادهای خود برای حل مشکلات اجتماعی استفاده کنند که این بستر باید توسط مدیریت شهری و همچنین دولت فراهم شود؛ موضوعی که متأسفانه در بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) نادیده گرفته شد.
درواقع تحقق برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری مستلزم اتخاذ سیاست‌های چندوجهی در حوزه عمران، خدمات و مسکن شهری و خدمات اجتماعی و اقتصادی به ساکنان این نواحی است. انجام این وظیفه به‌تنهایی از عهده یک دستگاه دولتی برنیامده و پیشبرد آن در مقیاس بزرگ و مؤثر، مستلزم تعهد مشترک و هماهنگ مجموع دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها، مشارکت مردم و فعالان غیردولتی و خصوصی و... است. در همین راستا مدیریت شهری مشهد حضور شهروندان در بازآفرینی بافت‌های فرسوده را به‌عنوان یک حق و اصل می‌داند و این هدف را دنبال می‌کند. از طرفی رویکرد شورای پنجم مشهد در چارچوب اجرای طرح بازآفرینی شهری حمایت از بخش خصوصی و توسعه گران برای ورود به بازسازی و نوسازی محلات فرسوده است.
یکی دیگر از معضلات در بازآفرینی شهری منابع و مباحث مالی برای بازآفرینی شهری است که برای این مهم در ابتدا باید از مردم کمک بخواهیم و آنها را در پروژه‌های شهری در این حوزه دخیل کنیم؛ نکته دوم همراهی دولت برای فروش اوراق مشارکت است اما موضوع اساسی و پیشنهاد اصلی ایجاد یک بانک توسعه‌ای برای همراهی با مردم، دولت و شهرداری‌ها در بازآفرینی شهری است که البته گام‌های اساسی در این حوزه در دولت برداشته‌شده است و امیدواریم شاهد بازگشایی این بانک باشیم که قطعاً نقشی محوری در کاهش مشکلات و سرعت بخشیدن در بازآفرینی شهرها خواهد داشت.
شهر مشهد مقدس نیز مانند بسیاری از کلانشهرهای کشور دارای مناطق فرسوده شهری است که یکی از بزرگ‌ترین طرح‌ها بافت فرسوده پیرامون حرم مطهر رضوی است که بعد از 2 دهه هنوز به پایان نرسیده است؛ همچنین از سال گذشته نوسازی بافت‌های فرسوده مناطق عامل و آبکوه نیز آغاز شده است که هدف شورای پنجم و شهرداری مشهد بازپیرایی این مناطق براساس مفهوم واقعی است؛ بر همین اساس در شورای شهر، تشکیل سازمان بازآفرینی شهری شهرداری مشهد مطرح و تصویب شد که طی 2ماه آینده، کار خود را آغاز خواهد کرد و امیدواریم با همکاری با ستاد ملی بازآفرینی شهری کشور و همچنین ساماندهی امور، شاهد تحولی در این حوزه در شهر مشهد باشیم.