لرز‌هایی از سر زلزله

نگار حسینخانی

هنوز دلم می‌لرزد وقتی از آن روز حرف می‌زند. می‌گوید مردم جرأت نکرده‌اند چادرهایشان را تحویل دهند و با یک تکان دوباره برپایش می‌کنند. نرسیده به سرپل‌ذهاب از خروجی به سمت زرده می‌پیچیم و در یکی از روستاها توقف می‌کنیم. به خانه یکی از اهالی می‌رویم. در حیاط خانه‌اش ایستاده‌ایم. مرد دستش را روبه‌روی چشمان‌مان دراز می‌کند و کوهی را نشان می‌دهد؛«این کوه سال‌هاست روبه‌روی من بوده و 60 سال است همین‌جا رو به او چشم باز کرده‌ام. حالا پایین رفته و نشست کرده است.» ساختمان سه‌طبقه همسایه را نشان می‌دهد که بعد از زمین لرزه کرمانشاه آنتن پشت‌بامش به حیاط خانه او رسیده. قصه در کرمانشاه چون گذشته ادامه دارد و هنوز ساکنان این شهر به آرامش نرسیده‌اند. اما با زلزله چه می‌توان کرد و هنوز چقدر در خطریم؟

نشست‌های گسل تحریک ‌کن

از سرپل‌ذهاب می‌گذریم و در سه‌راهی قره‌بلاغ رو به سمت شمال، در نقطه صفر مرزی حرکت می‌کنیم؛ کوئیک مجید، کوئیک محسن، کوئیک حسن، کوئیک محمود، کوئیک صیفوری، حاتمی و کوئیک عزیز. حالا دیگر کمتر تصویری از تصاویری که روزهای اول شاهدش بویم به چشم می‌خورد. جای همه آن چادرها و آوار، خانه‌هایی سبز شده‌اند. زلزله‌زدگان کمک‌مان می‌کنند تا آوارگی را بیشتر بشناسیم.

مهدی زارع-استاد پژوهشگاه زلزله- درباره فرونشست این شهر و دیگر شهرهای ایران می‌گوید: «فرونشست زمین در دشت ذهاب مربوط به پوسته زمین و پمپاژ و بیرون کشیدن بی‌رویه آب است. این شهر از آنجا که منطقه کشاورزی بوده و غارهای آهکی با خلل و فرج بسیاری دارد، گاهی فرو می‌ریزند که علاوه بر نشست زمین سر و صدایی ایجاد می‌کند و مردم را می‌ترساند. وقتی آب زیادی از زمین خارج می‌شود، گسل‌هایی که از آن شهرها عبور می‌کنند، تحریک خواهد شد. این نشست‌ها که با تداخل انسان در ارتباط است می‌تواند در تحریک زلزله هم مؤثر باشد». زارع اما معتقد است آسیب‌‌پذیری ما در برابر زلزله فقط به لرزه‌خیزی شهرها مربوط نیست و تراکم جمعیت را هم در برمی‌گیرد. اما از نظر لرزه‌خیز بودن به 2 منطقه، با توجه به لرزه‌های ماه‌های گذشته اشاره می‌کند؛ گسل زاگرس در استان لرستان و شهرهای پیرامون تهران.

سال‌هایی شلوع از زلزله

هرچند همه این گفته‌ها پیش‌بینی و مطالعه روی آمار زمین‌لرزه‌های اتفاق افتاده در ایران است اما مردم باید پیش از هر نوع نگرانی، خود را به اطلاعات دقیق و شفاف مجهز کنند. آمادگی در برابر زلزله به معنای استفاده  از سامانه هشدار تا  به‌دست آوردن اطلاعات درست، پرورش نیروی انسانی کارآمد و تجهیزات مجهز پیشرفته است. پیشنهاد زارع به مردم این است که چنانچه دوست دارند در این‌باره مطالعه کنند، اخبار را از مراکز علمی دریافت کنند؛ مثل کتاب‌های علمی درباره مخاطرات زمین در ایران یا سایت ژئوفیزیک‌دانشگاه تهران و... .اما درباره پیش‌بینی و توضیح وضعیت لرزه‌خیزی کشور، این استاد پژوهشگاه زلزله می‌گوید: «10سال پیش از زلزله سرپل ذهاب دوره نسبتا کم‌زلزله را خصوصا در زلزله‌ای متوسط به بالا یعنی 5ریشتر به بالا تجربه کرده‌ایم. پس از زلزله ازگله اما متوسط زلزله سالانه‌، در مقایسه با سال‌های قبل، 10درصد افزایش داشته است. بخشی از این لرزه‌‌ها که امروز تجربه‌اش می‌کنیم، مربوط به پس‌لرزه کرمانشاه است اما  لرزه‌هایی در کرمان، بوشهر، تهران، لنگرود، ساری، مازندران و... اتفاق می‌افتد. اگر آمار را درنظر بگیریم، 10سال آرامی را گذرانده‌ایم و وارد دهه شلوغ‌تری به لحاظ زلزله خواهیم شد. بنابراین در دهه پیش‌رو زلزله‌های بیش از 5ریشتر را تجربه خواهیم کرد؛با توجه به اینکه در 2دهه گذشته زلزله‌هایی به بزرگی 7ریشتر نداشته‌ایم». زارع معتقد است که براساس آمار می‌توان انتظار داشت که در هر دهه 2 زلزله با قدرت 7ریشتر و بالاتر از آن اتفاق بیفتد. هر چند در 2 دهه گذشته از سال76 تا 96چنین اتفاقی نیفتاده است، اما در دهه 50شمسی 7‌زلزله بزرگ اتفاق افتاده است. شاید بتوان انتظار داشت در دهه پیش‌رو زلزله‌هایی به بزرگی 7ریشتر هم اتفاق بیفتد.

هوا سرد شده و به سمت گیلانغرب می‌رویم. می‌گویند آنجا هم مردم همچنان، گاه و بی‌گاه به چادرهایشان پناه می‌برند. آنها هم لرزیده‌اند؛ اما ترس است که  تا ماه‌ها خواب به چشمان این مردم نخواهد آورد. لرزه‌‌خیزی ایران انگار قرار نیست تا زمانی که خسارات وحشتناکی به‌بار می‌آورد، برای مردم عادی شود.