راهی که با لیلا آغاز شد

مسعود میر/روزنامه‌نگار

حکایت دل؟ از چه غمی صحبت می‌کند؟ عشق؟
شاهزاده نابینا این دیالو‌گ‌ها را گفت درحالی‌که در پشت صحنه، پدر بی‌قرار ثبت دلشدگی «دلشدگان» بود و البته بی‌نهایت سختگیر. این سختگیری از همان روزهای ایفای نقش کودکی‌های محمدغفاری در «کمال‌الملک» برایش آشنا بود. پدر رفته بود که «لیلا» متولد شد. سیا‌ه‌پوش بود و دلخوش به رنگ زعفرانی تقدیر. از حکایت دل می‌گفت، در غم از دست دادن عزیز می‌گریست و عشق را امیدوار بود. او دردانه علی حاتمی بود که سینمای ایران بدون او یکی از ممتازترین‌هایش را کم داشت و بعدتر هم دردانه خانه علی مصفا شد که جایگاه خودش و خانواده اش در فرهنگ این مملکت نیاز به واژه های ما ندارد. لیلا اما سایه‌نشین هیچ نامی نبود به رغم اینکه مادرش بازیگری مطرح بود و پدرش کارگردانی معتبر. کارنامه کاری او در آستانه سالروز تولدش نشان از ظهور و درخشش مدام ستاره‌ای دارد که سختکوشانه تلاش کرده و سختگیرانه انتخاب؛ ستاره‌ای که تاثیرگذاری نقش‌هایش را مثل یک منتقد در لحظه تصمیم زیر و بم کرده و هنگامی که دل به کاری سپرده چنان مشتاقانه و تمام‌قد پای کارش ایستاده که حالا بعد از بیش از 2 دهه تجربه بازیگری همچنان در قله ایستاده است. لیلای سینمای ایران از حکایت دل گفته، از غم‌های زمانه صحبت کرده و عاشقی را به تصویر کشیده‌است. تولدت مبارک سینمای ایران...

همین چند وقت پیش فیلمبرداری «مردی بدون سایه» به پایان رسید. بخش عمده آخرین فیلم علیرضا رئیسیان در اسپانیا فیلمبرداری شده و اکنون فیلم در حال تدوین است. اینها را گفتیم تا برسیم به این نکته که «مردی بدون سایه» آخرین اثر سینمایی است که لیلا حاتمی در آن به ایفای نقش پرداخته است و البته چهارمین تجربه مشترک حاتمی و رئیسیان. پیش از این لیلا حاتمی در فیلم‌های «ایستگاه متروک»، «چهل سالگی» و «دوران ‌عاشقی» به کارگردانی رئیسیان ایفای نقش کرده و حالا با این تجربه اخیر رکورد همکاری این دو نفر به رکورد همکاری لیلا حاتمی با داریوش مهرجویی رسیده‌ است. رئیسیان در گفت‌وگو با همشهری از بازیگری گفت که خصوصیات بازیگری‌اش مانند نامش خاص است. 

ادری هپبورن ایرانی

«با اینکه او در دلشدگان هم بازی خوبی ارائه داد اما نقطه درخشان اولیه کار بازیگری لیلا حاتمی در فیلم «لیلا» بود. به نظر من ایشان ویژگی‌هایی دارد که او را در بین بازیگران زن سینمای ایران خاص می‌کند و آن هم همان خصلت‌ها و نوع استایل بازیگری اوست.»
حرف‌های کارگردان ایستگاه متروک اینگونه ادامه می‌یابد: «گاهی شنیده‌ام که بعضی می‌گویند بازی ایشان تکراری است ولی این افراد توجه ندارند برخی خصوصیات یک نفر جزو ذات رفتاری اوست. مریل استریپ و ادری هپبورن این ظرافت و شکنندگی‌ را در شخصیت خودشان داشته و دارند ولی درک درست از پرسوناژ سبب می‌شود که این همه ارتقا در بازیگری به نام این بازیگران ثبت شود.»

  لیلای خلاق

رئیسیان معتقد است که لیلا حاتمی با کارگردانانی که راحت است بسیار خلاق‌تر مواجه می‌شود و کمک می‌کند تا هم در سناریو و هم در شخصیت‌پردازی از این درک متقابل با کارگردان نتیجه بهتری بگیرد. او می‌گوید: «حاتمی همواره پیشنهادهایی در جهت بهبود شخصیت در فیلم دارد و برخلاف نظر بعضی فیلمسازان که معتقدند کار کردن با لیلا حاتمی سخت است من معتقدم همکاری با ایشان بسیار راحت و مغتنم است. من در اولین تجربه مشترک‌مان در فیلم ایستگاه متروک که براساس طرحی از عباس کیارستمی و کامبوزیا پرتوی ساخته شد فهمیدم که حاتمی مسیر درخشانی در پیش رو دارد و البته خوشحالم که ایشان برای همین فیلم در جشنواره مونترال جایزه بازیگری کسب کردند.» وی همچنین به خلاقیت لیلا حاتمی اشاره می‌کند: «جالب اینکه خانم حاتمی درست بعد از بازی در فیلم آب و آتش که در آن نقش پرتنشی هم ایفا کرد به سرصحنه ایستگاه متروک آمد و یک شخصیت جدید و متفاوت خلق کرد. این در حالی بود که آن روزها خود ایشان گمان می‌کرد فیلم‌هایی نظیر فیلم آقای جیرانی برایش در مسیر بازیگری مفیدتر خواهد بود اما دیده شدن ایستگاه متروک در جشنواره‌های خارجی این نگاه را دستخوش تغییر کرد.»

دی پالما برای حاتمی نقش کنار گذاشت

کارگردان فیلم «مردی بدون سایه» می‌گوید که 2 نشانه وجود دارد که سبب می‌شود برای فیلم‌هایی که می‌سازد حاتمی گزینه اول بازیگر نقش زن باشد؛ «اولی فیزیک و ظاهر و رفتار لیلا حاتمی و دیگری ترکیب متضاد شخصیتی در بازی‌هایش. فراموش نکنید که این ترکیب متضاد شخصیتی را کمتر بازیگری می‌تواند ارائه دهد. خاطرم هست زمانی که برای فیلم ایستگاه متروک به جشنواره مونترال رفتیم برایان دی پالما به لیلا حاتمی برای جدیدترین کارش پیشنهاد نقش داشت. حاتمی البته آن روزها به دلیل شرایط خاص و البته احتیاط حاضر به پذیرفتن نقش نشد اما این را یادآور شدم که بگویم لیلا حاتمی استاد تجلی تضاد شخصیتی در نقش است.»
رئیسیان تاکید می‌کند که متأسفانه در ایران باب شده که وقتی بازیگری از قالب یک نقش خارج می‌شود و در نقشی متفاوت بازی می‌کند همه ذوق‌زده شوند، اما این ایفای نقش معتاد و عقب‌افتاده و لال و کر و نابینا این همه ذوق‌زدگی ندارد، بلکه ایفای قدرتمند نقش در کنار ارزش‌های سینمایی فیلم است که باید ذوق‌زدگی ایجاد کند نه تغییر قالب صرف.

از اسپانیا با پشتکار

 کارگردان فیلم چهل سالگی آخرین بخش حرف‌هایش را به پشتکار بی‌نظیر لیلا حاتمی اختصاص می‌دهد و می‌گوید: «لیلا حاتمی نسبت به انتخاب نقش‌هایش بسیار حساس است و تلاش عجیبی برای ارائه درست نقش انجام می‌دهد. در همین تجربه فیلم مردی بدون سایه که در اسپانیا فیلمبرداری شد اتفاق جالبی افتاد. خانم حاتمی به زبان‌های آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی و انگلیسی مسلط است، اما اسپانیولی نمی‌داند. من تصمیم داشتم از عوامل اسپانیایی بخواهم که از زبان دوم استفاده کنند اما لیلا حاتمی گفت من خودم اسپانیولی یاد می‌گیرم و باید نتیجه کار را ببینید. چنین بازیگرانی برای سینمای ایران واقعا مغتنم هستند.»