جدال مدعیان شفافیت

فرزانه آیینی |خبرنگار:

شعار «شفافیت» مجلس را 2دسته کرده است، برخی برحسب جنس کار و توقع عمومی داعیه دار این شعارند و عملی شدن آن را آرزو می‌کنند، جمعی دیگر اما سوار بر موج حذف رقیب، میدان دار بحث شده‌اند و می‌خواهند با مصادره به‌نفع آن رقبایشان را کیش ومات کنند.

تقابل آزادی اظهارنظر نمایندگان با بحث نظارت استصوابی شورای نگهبان از یک‌سو و عیان شدن مصلحت سنجی نمایندگان طیف‌های سیاسی در بزنگاه‌های تصمیم‌گیری از سوی دیگر دو دلیلی است که جمعی از نمایندگان را گریزان از بحث شفاف شدن آرای نمایندگان کرده است؛‌چه آنکه علی مطهری نماینده مردم تهران اخیرا در یادداشتی درباره مخالفت با شفاف شدن آرای نمایندگان گفته بود: اگر آرای نمایندگان به طرح‌ها و لوایح اعلام عمومی شود، ممکن است به موجب نظارت استصوابی حق او در انتخابات بعدی ضایع شود. اگرچه عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان در واکنش به اظهاراتی چنین؛ گفته است: شورای نگهبان کسی را به‌خاطر اظهارنظرش رد صلاحیت نمی‌کند.

در این سوی ماجرا اصولگراهای مجلس قرار دارند که با هدفمند و با حساب و کتاب داعیه دار طرح مجدد شفافیت آرای نمایندگان شده‌اند. این تدبیر سیاسی آنچنان آشکار است که موافقان دیروز این طرح را به مخالف و مخالفان دیروز این طرح را به موافق امروزآن بدل کرده است.

در این جدال سیاسی موافقان اولیه طرح یعنی اصلاح‌طلبان، کنایه‌ای به حکایت «مسجد ضرار» می‌زنند و اصولگرایان را متهم به سیاسی کاری در این ماجرا می‌کنند و موافقان امروز یعنی اصولگرایان با ساختن هشتگ «دارالمنافقین» در فضای مجازی سودای مصادره به مطلوب، ایده شفافیت را دارند.

چه کسانی به‌دنبال شفافیت رأی نمایندگان هستند؟

آذر ماه سال گذشته بود که جمعی از اصلاح‌طلبان بهارستان برای نخستین بار طرح شفاف‌سازی‌ آرای نمایندگان را با قید یک فوریت به هیأت رئیسه مجلس ارائه کردند، در ابتدای داستان - از آذر تا مرداد‌ماه - امید‌ی‌ها با 43 امضا پرچمدار ارائه طرح بودند.

مصاحبه‌های پراکنده طراحان اولیه شفاف شدن رأی نمایندگان - فتحی، میرزایی نیکو، کواکبیان و... - در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مورد اقبال عمومی قرار گرفت، آنچنان که مردم در ارتباط با نمایندگان - چه از طریق دیدارهای مردمی و چه در قالب پیامک خواستار ملحق شدن آنها به موافقان علنی شدن رأی مجلس شدند، به همین دلیل هم نیمه راه - از اواخر مردادماه - جمعی از اصولگرایان و مستقلان بهارستان با تدوین طرحی مشابه به آنها پیوستند و شمار پرچمداران شفافیت آرا را به بیش از 120نفر رساندند.

درچنین فضایی بود که نمایندگان طیف‌های مختلف سیاسی بهارستان ازولایی‌ها و مستقلین گرفته تا امیدی‌ها همه در کنار هم مدعی لزوم شفافیت رأی نمایندگان شدند و طرح شفافیت رأی نمایندگان بعد از فراز و فرودهای 9ماهه‌اش 2هفته پیش – یعنی 14شهریورماه - در دستور کار مجلس قرار گرفت و به‌رغم تب‌وتاب رسانه‌ای موافقان آن؛ فقط 59رأی آورد و فوریت آن تصویب نشد.

نمایندگان در چرایی رد این طرح در مجلس ادله زیادی برشمردند جالب‌ترینش اما تعبیر مجتبی ذوالنوری، نماینده قم - که خودش به این طرح رأی نداده بود – بود که گفت نمایندگان دستشان را به علامت 4 – رأی موافق – بالا گرفته بودند و فریاد موافقت سر می‌دادند و با دست دیگر‌شان در پایین میزهایشان عدد 2 را در مخالفت به هم نشان ‌دادند، با این اوصاف طبیعی است که این طرح رأی نیاورد. رویه‌ای نوظهور که محمد جواد فتحی، نماینده تهران و طراح اصلی طرح شفافیت رأی نمایندگان درباره چرایی ظهور آن به همشهری می‌گوید: من فکر می‌کنم نمایندگان برای تصویب این طرح احساس نا امنی کردند چرا که در یک ماه گذشته دوستانی که طرح مشابهی را امضا گرفتند یک مقدار فضا را برای نمایندگان سنگین کردند. از طریق شبکه‌های اجتماعی برخوردهایی با نمایندگان شد و برای هر نماینده پیامک‌های فراوانی رفته که تو چرا طرح شفافیت آرا را امضا نکردی و نمایندگان در حوزه‌های انتخابیه تحت فشار بودند.

فتحی گفت: بنابراین این اقدامات باعث سنگین شدن فضا برای نماینده‌ها شد و آنها احساس کردند که اگر بنا باشد برای هر رأی موافق و مخالفی که می‌خواهند بدهند به این شکل زیر سؤال و هجمه قرار بگیرند دیگر فرصتی برای فکر کردن و مطالعه کردن پیدا نمی‌کنند، بنابراین به یک‌فوریت این طرح رأی ندادند. به زعم فتحی 2عامل فشار مردم و نظارت استصوابی از دلایل عمده رأی نیاوردن یک فوریت طرح شفافیت آرای نمایندگان است.

چه کسانی شفافیت را مصادره کردند؟

رد یک فوریت طرح شفافیت آرای نمایندگان از همان دقایق اولیه مورد توجه افکار عمومی قرار گرفت، نخستین واکنش‌ها از درون خود مجلس بود و نمایندگان چون احمد امیر آبادی و مجتبی ذوالنوری از اعضای فراکسیون ولایی و نمایندگان اصولگرای مجلس در مصاحبه‌های متعددی با رسانه‌ها این اقدام مجلس و طراحان آن را نکوهش کردند و خبر دادند خود، طرح جامع تری را بعد از تعطیلات 2هفته‌ای مجلس در بحث شفافیت رأی بهارستان ارائه می‌کنند. بعد هم عده‌ای در واکنش به رفتار دوگانه مجلس هشتگ دارالمنافقین را در شبکه‌های مجازی به راه انداختند؛ «چرا باید به‌گونه‌ای عمل کرد که خانه ملت، دارالمنافقین خطاب شود؟» و یا «چرا نمایندگان از شفافیت آرا گریزانند!؟» محور موضع‌گیری اصولگرایان مجلس ازجمله حسینعلی حاجی‌دلیگانی و احمد امیر آبادی در شبکه‌های اجتماعی چون توییتر است.

در مقابل اقدام این نمایندگان، نمایندگانی چون علیرضا رحیمی و محمدرضا بادامچی از چهره‌های اصلاح‌طلب بهارستان به میدان آمده‌اند و در حساب شخصی‌شان در توییتر به فضا‌سازی‌ ایجاد شده از سوی اصولگرایان پاسخ داده‌اند چنانچه دیروز رحیمی با بیان اینکه مطالبه شفافیت آرای نمایندگان برای جماعتی به‌سان مسجد ضرار شده است، در توییترش نوشت: «به بهانه شفافیت و به اسم انقلابیگری حمله و توهین و فحاشی به مجلس و نمایندگان را پیشه خود کرده‌اند. آموزه‌های قرآن و قانون و رهبری را به‌نام انقلابیگری زیر پا می‌گذارند و مدعی دفاع از انقلاب و ولایتند.» بادامچی نیز تأکید کرد: «به‌نظر می‌رسد دلیل رأی نیاوردن این طرح، بی‌اعتمادی نمایندگان به یک جمع محدود اما منسجم است که متأسفانه با اهداف سیاسی تلاش می‌کند طرح را به‌نام خود مصادره کند درحالی‌که با شفافیت صبغه‌ای ندارند. »

بهرام پارسایی، سخنگوی فراکسیون امید مجلس نیز درباره طرح شفافیت آرا که حالا به‌وسیله برخی از چهره‌های اصولگرا پیگیری می‌شود، بیان کرد: الان شفاف‌سازی رأی نمایندگان را کسانی مطرح می‌کنند که خودشان در مسائل قانونی شفاف نیستند و اصلا قوانین اصلی مانند اصل پنجاه و نهم و اصل هشتاد قانون اساسی یا فصل سوم حقوق ملت را اجرایی نمی‌کنند.

نحوه رأی‌گیری نمایندگان مجلس در دیگر کشورها

 کنگره آمریکا

کنگره آمریکا از مجلس نمایندگان با 435عضو و مجلس سنا با 100عضو تشکیل شده است. در هر دو مجلس رای‌گیری به‌صورت علنی انجام می‌شود و حتی نمایندگان این امکان را دارند که دلیل رأی موافق یا مخالف خود را به‌صورت مکتوب برای ثبت درصورت مذاکرات ارائه کنند. در مجلس نمایندگان به‌طور سنتی رای‌گیری با خواندن نام نمایندگان و ثبت رأی موافق یا مخالف آنها انجام می‌شد اما ابتدا 45سال پیش نخستین بار سیستم رای‌گیری ماشینی و سپس در دهه 1990سیستم رای‌گیری الکترونیکی در صحن مجلس نصب شد. در مجلس سنا، رای‌گیری‌ همچنان به روش سنتی و با خواندن اسامی اعضا از سوی منشی جلسه و ثبت رأی موافق و مخالف افراد انجام می‌شود. رای‌گیری مربوط به رویه‌ نشست‌ها با قیام کردن اعضا انجام می‌شود.

مجلس عوام انگلیس

رای‌گیری در مجلس عوام انگلیس که دارای 650کرسی است به‌صورت علنی انجام می‌شود. در بیشتر موارد، رای‌‌گیری با اعلام «بله» یا «خیر» از سوی گروه نمایندگان موافق و مخالف و پس از اعلام رئیس مجلس انجام می‌شود. رئیس مجلس پس از شنیدن صدای نمایندگان تشخیص می‌دهد که بیشتر نمایندگان موافق هستند یا مخالف. درصورتی که برتری یک گروه بر گروه دیگر مشهود نباشد، رای‌گیری با ثبت نام افراد در برگه‌های صورتجلسه از سوی منشی‌ها انجام می‌شود. نمایندگان موافق و مخالف در دو سوی صحن رأی خود را ثبت می‌کنند. نمایندگانی که رأی ممتنع دارند صندلی‌های خود را ترک نمی‌کنند. نام آنها نیز از سوی منشی‌های جلسه در لیست رأی ممتنع ثبت می‌شود.

مجلس ترکیه

مجلس ترکیه دارای 600کرسی است و در آن رای‌گیری به 3شیوه بلند کردن دست، رای‌گیری علنی و رای‌گیری مخفی انجام می‌شود. رای‌گیری درباره مسائل مربوط به رویه داخلی مجلس، با بلند کردن دست به‌عنوان موافق و مخالف مشخص می‌شود. رای‌گیری در مورد لوایح دولت، تصویب یا اصلاح قوانین و تمامی مسائل بودجه‌ای از طریق رأی‌گیری علنی انجام می‌شود. رای‌گیری در مورد اصلاح قانون اساسی از طریق رای‌گیری مخفی انجام می‌شود. در تمامی مواردی که به صراحت رای‌گیری علنی برای آنها اجباری نشده‌است، 20نماینده مجلس می‌توانند رای‌گیری مخفی را درخواست کنند که درخواست آنها در صحن مجلس به رأی گذاشته می‌شود.

مجلس جمهوری آذربایجان

مجلس جمهوری آذربایجان 125عضو دارد و رای‌گیری در آن به دو صورت علنی و مخفی انجام می‌شود. قانون تنها در مورد انتخاب رئیس مجلس، رای‌گیری مخفی را اجباری کرده است. رای‌گیری مخفی با استفاده از برگه یا دستگاه الکترونیکی انجام می‌شود. در دیگر موارد، تمامی رای‌گیری‌ها به‌صورت علنی است مگر اینکه اکثریت نمایندگان مجلس به برگزاری رای‌گیری به‌صورت مخفی رأی دهند.