ماهیگیری چینی‌ها، ظریف و دزدان دریایی سومالی

اسدالله افلاکی/دبیر گروه زیست بوم


 ماجرای ماهیگیری چینی‌ها در جنوب کشور که کارشناسان و فعالان محیط‌زیست به درستی از آن به‌عنوان غارت آبزیان دریای عمان وخلیج‌فارس نام می‌برند، بیش از 5سال است که با شدت و حدت ادامه دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد چینی‌ها به بهانه تحقیق و براساس قراردادهای تحقیقاتی درباره ذخایردریایی وارد دریای عمان شده‌اند.
 آنها ابتدا برای تحقیقات از صید ترال استفاده می‌کردند که تحت کنترل بود اما پس از چندی تحت پوشش تحقیقات بر شمار کشتی‌های صیادی خود- که پرچم ایران بر فراز آنها در اهتزاز بود- افزودند و مشغول صید فانوس ماهی در دریای عمان شدند؛ اما از آنجا که غارت آبزیان دریای عمان نتوانست پاسخگوی اشتهای سیری‌ناپذیر چینی‌ها شود، فراتر از دریای عمان وارد خلیج‌فارس هم شدند!

 5سال صید بی‌رویه و غارت آبزیان جنوب باعث شده است روز به‌روز، سفره صیادان جنوب کشور خالی‌تر شود؛ با وجود این، نه هشدار کارشناسان و نه اعتراض صیادان بومی، خواب سنگین مسئولان و متولیان صید و محیط‌زیست را هنوز آشفته نکرده است. در این میان، مرور واکنش مسئولان ذی‌ربط قابل‌تأمل است.  واکنش‌هایی که بیش از هر چیز نشان از بی‌مسئولیتی و عدم‌پاسخگویی متولیان صید و صیادی و محیط‌زیست دارد. برای نمونه، اواخر مردادماه امسال، معاون صید و بنادر ماهیگیری سازمان شیلات اعلام کرد:« سازمان شیلات ایران تا به امروز مجوزی برای صید آبزیان توسط چینی‌ها صادر نکرده و دلیل حضور چینی‌هایی که در دریا مشاهده می‌شوند فعالیت برای کشتی‌های ایران است.» چند روز پیش از این اظهارات، معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی به صراحت اعلام کرده بود که سازمان شیلات برای کشتی‌های چینی مجوز صادر کرده است.

 4شهریورماه جاری و پس از این اظهارات متناقض، سازمان حفاظت محیط‌زیست سکوت طولانی‌مدت خود را شکست و مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی این سازمان گفت: « طبق قانون حفاظت و بهره‌برداری از آبزیان، سازمان شیلات ارزیابی ذخایر آبزی را انجام می‌دهد و نسبت به برداشت پایدار آبزیان اقدام می‌کند و این سازمان باید برفعالیت کشتی‌های چینی در دریای عمان نظارت کند». این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد: «از سازمان شیلات درخواست کردیم که گزارش‌های مربوط به میزان صید، تنوع گونه‌های صید شده و میزان صیدهای ضمنی را به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه کند اما پاسخی دریافت نکردیم». باوجود این، مدیرکل زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست به این نکته اشاره نکرده که چرا طی 5سالی که چینی‌ها به غارت آبزیان جنوب مشغول بوده‌اند موضوع را پیگیری نکرده است.

 سازمان محیط‌زیست درحالی با انداختن توپ در زمین شیلات، منتظر دریافت مستندات است که یک متخصص ارزیابی ذخایر آبزیان دانشگاه هرمزگان 29مرداد‌ماه امسال با تأیید تخلفات چینی‌ها در صید به همشهری گفت: « در ترکیب صید کشتی‌های صیادی چینی، گونه هدف یعنی فانوس‌ماهی بسیار کم دیده می‌شود. در واقع چینی‌ها به بهانه صید فانوس‌ماهی، گونه‌هایی را صید می‌کنند که معمولا کف‌زی هستند و صید آنها با تور ترال ممنوع است». نکته دیگری که این متخصص ارزیابی ذخایر آبزیان به آن اشاره کرد نشان از عمق فاجعه دارد؛ او گفت:« توری که برای صید بایستی استفاده شود  ضروری است مخصوص صید میان آبی باشد اما چینی‌ها تور را به‌گونه‌ای تغییر داده‌اند که از کف صید می‌کنند؛ ضمن آنکه صیادان چینی برای صید، عمق و فاصله با ساحل را هم رعایت نمی‌کنند». علاوه بر این مستندات، فرماندار بندر جاسک هم فیلمی را تهیه کرده که به خوبی عملکرد کشتی‌های صیادی چینی‌ها را نشان می‌دهد.

  جذاب‌ترین بخش ماجرا مربوط به اظهارات وزیر امور خارجه کشور است. ظریف که 4شهریورماه جاری به مناسبت هفته دولت در یک برنامه تلویزیونی حاضر شده بود در واکنش به غارت آبزیان جنوب توسط چینی‌ها گفت: بنده تخصصی در این زمینه ندارم و تاجایی که می‌دانم انجام چنین کارهایی غیر مرسوم نیست. 
فارغ از این مباحث، ذکر این نکته ضروری است که چینی‌ها پیش از غارت آبزیان جنوب ایران که همچنان ادامه دارد، سواحل سومالی را اجاره کردند و با صید بی‌رویه و غارت آبزیان این سواحل، صیادان سومالی را به خاک سیاه نشاندند تا آنجا که برخی معتقدند اجاره دادن سواحل سومالی باعث شکل‌گیری دزدان دریایی سومالی شد. البته از وزیر امورخارجه انتظار نمی‌رود که نداند اجاره دادن دریا چه خسارات جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست دریایی وارد می‌کند و تا چه اندازه معیشت موروثی صیادان بومی را نابود می‌کند، اما نکته ظریفی وجود دارد که از چشم آقای ظریف به دور مانده و آن اینکه ایران و سومالی تنها کشورهایی هستند که پهنه‌های دریایی خود را در این حجم و اندازه به چینی‌ها اجاره داده‌اند.

  پس از اظهارات ظریف، واکنش جبارکوچکی نژاد، عضو هیأت رئیسه فراکسیون محیط‌زیست مجلس و توسعه پایدار مجلس شورای اسلامی به غارت آبزیان جنوب توسط چینی‌ها شنیدنی و دیدنی است. او روزگذشته با اشاره به اینکه «باید مشخص شود ماهیگیران چینی‌ با چه وسایلی در دریاهای ایران ماهیگیری می‌کنند و قوانین تعیین شده در حوزه صید ماهی را رعایت می‌کنند » به خبرگزاری خانه ملت گفته است: «‌در شمال کشور چند‌ماه فرصت برای ماهیگیران وجود دارد تا صید کنند و بعد از اردیبهشت‌ماه صید ممنوع می‌شود، اگر چینی‌ها این قوانین را رعایت نکنند، قطعا متخلف هستند و مجلس به این موضوع ورود پیدا خواهد کرد». گر‌چه کاهش صید و انقراض ما‌هیان خاویاری در خزر هم ماجرای تلخی دارد که نیازمند بررسی است، اما این نماینده‌ مجلس در حالی بر ممنوعیت صید در شمال کشور تأکید می‌کند که چینی‌ها به غارت آبزیان جنوب مشغولند!
 
بررسی این واکنش‌ها نشان می‌دهد که محیط‌زیست کشور بیش از هر چیز از بحران مدیریت رنج می‌برد؛ بحرانی که چاره‌اندیشی برای آن می‌تواند در مهار سایر بحران‌های محیط‌زیست کارساز باشد.