نبردی بدون جنگ و خونریزی

عیسی محمدی

تحریم‌ها علیه ایران، قدمتی به اندازه تاریخ انقلاب اسلامی دارد. آمریکایی‌ها در تمام این مدت سعی کرده‌اند با حربه‌های نظامی و غیرنظامی ایران را وادار به انجام خواسته‌‌هایشان کنند. یکی از متداول‌ترین روش‌ها، تحریم است. هرچند که اقتصادهایی چون چین و گاهی نیز اروپا رقبای جدی آمریکا هستند اما به هر حال، واقعیت این است که اقتصاد آمریکا بزرگ است و به‌طور طبیعی اثر خودش را می‌تواند بر جهان بگذارد. دولت‌های مختلف آمریکا همواره تلاش کرده‌اند از قدرت اقتصادی خود برای تحت فشار قرار دادن کشورهای مختلف بهره ببرند، با همین رویکرد، تحریم‌های اقتصادی آمریکا بخشی از عادت‌های این رژیم و واقعیت امروز سیاست بین‌المللی تلقی می‌شود. در مورد تحریم‌‌های آمریکا، کتابی به نام «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان» توسط ریچارد نفیو- یکی از مغز متفکرهای این تحریم‌های آمریکایی- نوشته شده است.

سرنخ‌های واقعی

ریچارد نفیو، مسئول تیم طراحی تحریم‌ها علیه ایران در دوره دوم ریاست‌جمهوری اوباما و چهره اصلی تیم پشتیبان مذاکره‌کنندگان آمریکایی در وین بود. نفیو 10 سالی هم مسئولیت امور ایران در شورای امنیت ملی آمریکا و نیز قائم‌مقام هماهنگی سیاست تحریم در وزارت خارجه ایالات‌متحده را برعهده داشت. 
 کتاب «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان» سرنخ‌های جالبی از ماجرای تحریم ایران دارد؛ سرنخ‌هایی کاملاً عینی از یک فرد اثرگذار در این تحریم‌ها.
تحریم؛ ابزار دست آمریکایی‌ها این کتاب در ابتدای سال2018 منتشر شده است. آمریکایی‌ها هم آن را کتابی کاربردی از یک آدم حرفه‌ای ارزیابی کرده‌اند. در مقدمه «هنر تحریم‌ها» دنیل فرید- هماهنگ‌کننده سابق وزارت خارجه آمریکا در امور تحریم‌ها- خواندن آن را به بقیه هم توصیه کرده:«نفیو توانسته کتاب آموزشی استادانه‌ای در این زمینه بنویسد. آنهایی که سروکارشان با کره‌شمالی، روسیه و ایران است و در مورد این کشورها نگرانی دارند از کتاب هنر تحریم‌ها، مطالب زیادی می‌آموزند».

 رابرت اینهورن- مشاور ارشد سابق وزارت خارجه آمریکا و عضو برجسته مؤسسه بروکینگز- هم گفته که کتاب، اثر دست یک مذاکره‌کننده و سیاستگذار آمریکایی است که می‌تواند راهنمای خوبی در حوزه ایجاد و اجرای تحریم‌‌ها باشد. جالب اینکه اینهورن، تحریم‌‌ها را ابزاری بسیار مهم از سیاست دولت آمریکا می‌داند و معتقد است که کتاب باید حتما توسط کسانی که در حوزه کره‌شمالی، ایران و روسیه کار می‌کنند، خوانده شود. 
دنیس راس- مشاور باراک اوباما- نیز گفته است: «از آنجا که خود نفیو یکی از افراد تأثیرگذار و اجراکننده تحریم‌ها بوده، نگاه او و نتیجه‌گیری‌هایش در این زمینه از اعتبار بالایی برخوردار است و می‌تواند به سیاستگذاران کمک بسیار زیادی بکند».  با توجه به این نظرات، بیهوده نیست که بعضی از کارشناسان بین‌المللی آمریکایی‌ها را معتاد به تحریم می‌دانند.

طراحی یک تحریم اثرگذار

وقتی که کتاب را مطالعه می‌کنید، شاید در وهله اول و به‌عنوان خواننده‌ای که در دنیای سیاست نیست، از نگاه آمریکایی‌ها به تحریم‌ها متعجب شوید. آنها اصول خاصی در طراحی و اجرای تحریم دارند؛ اینکه چطور، کجا و چگونه تحریم‌ها را اجرایی کنند و چطور متوجه می‌شوند که طرف مقابل‌شان دارد خوب مقاومت می‌کند یا کم آورده است. در واقع طبق دیدگاه این نویسنده، تحریم‌ها طبق اطلاعاتی که تحریم‌کنندگان از میزان استقامت طرف مقابل به‌دست می‌آورند، کم و زیاد می‌شود. 

در این کتاب مشخص می‌شود که تحریم قرار است در نهایت به مذاکره‌ای و نفع حداکثری برای آمریکا منجر شود. نفیو در کتاب شرح می‌دهد چطور ترکیب تحریم‌های مختلف، می‌تواند اثر تحریم‌ها را بیشتر کند. مثلاً وقتی کالاهای لوکس از تحریم‌ها کنار گذاشته می‌شوند، مردمی که تحریم شده‌اند اثرات روانی آن را بیشتر احساس می‌کنند؛ چرا که مقایسه اجتماعی صورت گرفته و باعث افسردگی بیشتر می‌شود. یا بخشی از کالاها از تحریم‌ها مستثنا می‌شوند تا عملا خروج ارز بیشتری اتفاق بیفتد و مشکلات اقتصادی، بیشتر حس شود. در واقع تحریم‌ها برای آمریکایی‌ها، نه یک ابزار موقت با کارکرد موقت که یک ابزار و امکان استراتژیک است؛ امکانی که همیشه باید در مواقع لازم از آن برای تحت فشار گذاشتن کشورهای مقابل سود برد.

 تحریم موفق کدام است؟

نفیو در بخشی از کتاب،آورده: «تحریم موفق، تحریمی است که باید تدریجی و براساس آزمون و خطاهای مختلف باشد که این آزمون و خطاها از نظریه‌های قدیمی موجود در حوزه تحریم فاصله می‌گیرد...». نگارنده معتقد است و به‌شدت بر این قضیه اصرار دارد که تحریم‌ها توانستند نقش مهمی در تغییر رفتار ایران ایفا کرده و این کشور را وادار به مذاکره در مورد برنامه هسته‌ا‌ی‌اش کنند. او می‌گوید:«پس خود من از توافقی که با ایران به‌دست آمد به‌عنوان عاملی مهم در رفع تحریم‌ها دفاع می‌کنم».

تحریم، راهی برای گریز از جنگ

نفیو البته در مقدمه کتاب، در توجیه فلسفه تحریم‌، آن را راهکاری برای جلوگیری از جنگ و خونریزی قلمداد می‌کند. البته نویسنده اشاره نمی‌‌کند که این حق تحریم‌ کردن از کجا به آمریکایی‌ها اهدا شده، اما معتقد است که «آنها که در مورد تحریم‌ها می‌نویسند باید عملا اگرچه نه قانوناً کار خود را با اذعان به این نکته شروع کنند که تحریم‌ها از زمان یونانیان قدیم وجود داشته است».
 او در جایی از کتاب، تحریم را حاصل تفکر استراتژیست‌ها برای جلوگیری از نبرد مستقیم می‌داند و البته فراموش هم نمی‌کند که اشاره کند؛ «چه بخواهیم یا نخواهیم تحریم‌ها به ابزاری محبوب در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا تبدیل شده و می‌تواند در آینده برای سایر قدرت‌های جهانی نیز به ابزاری مطلوب تبدیل شود. 
برای مثال روسیه وقتی با حمله به یکی از جنگنده‌هایش توسط کشور ترکیه در سال2016 مواجه شد تصمیم گرفت از تحریم‌های اقتصادی استفاده کند تا اقدامات نظامی و این مسئله به‌رغم روحیه نظامی‌گری که در دولت روسیه وجود داشت، اتفاق افتاد. چین هم برای مقابله با استقرار یک سامانه موشکی ساخت ایالات متحده آمریکا توسط کره‌جنوبی در پاسخ به تهدیدات موشک‌های بالستیک کره‌شمالی، این کشور را هدف تحریم‌های حوزه گردشگری، تجارت و هتلداری قرار داده است».

از تحریم تا استقامت تحریم‌شونده

نفیو همچنین در این کتاب، بحث جالبی درباره نسبت تحریم و درد را مطرح می‌کند. او اشاره می‌کند که غالباً تحریم‌کنندگان، مفهوم ایجاد درد در طرف مقابل را که اتفاقاً خیلی هوشمندانه و احساسی هم از این واژه استفاده می‌کند، نادیده گرفته یا دارای ارزش کمی می‌دانند. 
او دلیل این امر را، دوری تحریم‌کننده از تبعات انسانی این قضیه می‌داند. به هر حال وقتی که کشوری تحریم می‌شود، دردهای اجتماعی و اقتصادی و... نیز ایجاد می‌شود؛ دردهایی که قرار است منجر به تغییر رفتار طرف مقابل بشود و اساساً استقامت تحریم‌شونده در مقابل این احساس درد است که مشخص می‌کند تحریم‌کننده، شکست خورده یا نه. در واقع نویسنده اشاره می‌کند که آمریکایی‌ها مدت‌ها از این روش متضاد استفاده کرده‌اند؛یعنی اجتناب از قبول مسئولیت انسانی ایجاد رنج نزد مردم و شهروندان کشور تحریم‌شونده و البته استقبال از همه منافع و امتیازات احتمالی که این تحریم‌ها برای تحریم‌کننده به‌وجود می‌آورند. 



نفیو مثال ایران را هم مطرح می‌کند؛ اینکه آمریکایی‌‌ها سال‌‌هاست از این روش در قبال ایران استفاده کرده‌اند، یعنی از تبعات بشردوستانه کار خود طفره می‌روند درحالی‌که به گفته او «ساده‌انگارانه خواهد بود که بخواهیم جنبه‌های منفی اعمال تحریم را در طراحی سیاست تحریم نادیده بگیریم. به‌عبارت بهتر وقتی شما توانایی کشور را برای به‌دست آوردن ارز خارجی از طریق صادرات کاهش می‌دهید، طبیعتاً فشار بر واردات آن کشور را به‌خصوص در زمینه غذا و دارو افزایش می‌دهید». نفیو در واقع خواسته یا ناخواسته، اشاره کرده که اگر آمریکایی‌ها بخواهند بشردوستانه برخورد کنند، باید تحریم‌ها را کاهش بدهند.