شهرسازی با گفتمان‌سازی

محمد سالاری

 رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران

منتخبین شورای پنجم شهر تهران در حالی فعالیت خود را آغاز کردند که مطالبات گسترده افکار عمومی و شهروندانی را که ساعت‌ها در صف‌های طولانی برای ورود «لیست امید» به پارلمان شهری پایتخت به‌منظور تغییر و تحول اساسی مبتنی بر توسعه پایدار شهر تهران ایستاده بودند، به‌شدت بر شانه‌‌های خود احساس می‌کردند و با توجه به این حد از حمایت پایتخت نشینان و همسویی فکری شورا با دولت و نمایندگان مردم تهران در مجلس، هیچ بهانه و توجیهی برای عدم‌موفقیت در این دوره نمی‌توان متصور بود. در همان نخستین روزهای فرایند‌گذار (مدت زمان بین انتخاب و آغاز فعالیت رسمی شورا) بود که دورهم جمع شدیم و نسبت به تشکیل کمیسیون‌های موقت و البته متناظر با کمیسیون‌های تخصصی 6گانه شورا مبتنی بر تمایل، تجربیات و تخصص اعضا به عضویت این کمیسیون‌ها درآمدیم. کمیسیون نوپای شهرسازی و معماری که در دوره چهارم شورا با پیشنهاد اینجانب و تعداد محدودی از همکاران آن زمان تشکیل شد، در دوره پنجم با حضور خانم دکتر زهرا نژادبهرام و جناب آقای دکتر علی اعطا و اینجانب محمد سالاری فعالیت خود را با تشکیل سلسله جلسات مستمر و منظم با رویکرد شناخت ماموریت‌های شهرسازی و معماری و شناخت شهر و مدیریت شهری تهران آغاز کرد.

پس از درخواست ارائه گزارشات جامع، کامل و تحلیلی از سوی معاونت شهرسازی و معماری و ادارات کل مربوطه و مابقی سازمان‌های مرتبط و شناخت نسبتا جامع از وضعیت موجود، جلسات رسمی کمیسیون شهرسازی و معماری با آغاز فعالیت رسمی شورای پنجم در تاریخ 5شهریور سال96 ابتدا با احصا و تدوین مأموریت‌های شهرسازی و معماری و سپس تدوین راهبردها و شرح وظایف آتی کمیسیون در کنار تهیه ساختار سازمانی آن شامل کمیته شهرسازی، ‌کمیته معماری و طراحی شهری، کمیته بافت‌های فرسوده و تاریخی در کنار کمیسیون فرعی ذیل کمیسیونی تحت عنوان کمیته تشخیص باغات شهر تهران به همراه دبیرخانه کمیسیون و کارگروه‌های مربوطه با حضور کارشناسان و مشاورین رسما فعالیت خود را شروع کرد.

در طول فعالیت یک‌ساله کمیسیون شهرسازی و معماری، تک تک اعضای کمیسیون و مسئولان کمیته‌ها و کارشناسان مربوطه در راستای ایفای نقش قانونگذاری به نمایندگی از مردم، نسبت به کنشگری‌ها و فعالیت‌های گسترده در حوزه بررسی طرح‌ها، لوایح و پیشنهادها و برگزاری جلسات و نشست‌های تخصصی و عمومی با مدیران مدیریت شهری، شهروندان، تشکل‌های حرفه‌ای، صنفی و دانشگاهی، مسئولان و مدیران تمامی سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با مدیریت شهری و نیز در راستای ایفای نقش نظارتی با حضور در مناطق 22گانه و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه شهرداری تهران و بین شهروندان و انجام بازدیدهای میدانی و تشکیل جلسات هدفمند و مؤثر مبتنی بر راهبردهای تدوین‌شده اولیه اقدام کردند که بازگویی آنها در این نوشتار نمی‌گنجد و اما به‌طور خلاصه به بخشی از فعالیت‌ها و دستاوردهای این کمیسیون به شرح ذیل می‌پردازم.

احیای نهادی که احمدی‌نژاد کنار گذاشت

از آنجا که مهم‌ترین و اصلی‌ترین سند فرادست که در اصل قانون اساسی شهر محسوب می‌شود طرح‌های توسعه شهری مصوب شامل طرح جامع و طرح تفصیلی شهر هستند، اعضای کمیسیون شهرسازی و معماری با اعتقاد به این موضوع که عملا با تحقق راهبردهای 17گانه طرح جامع غالب مأموریت‌های مدیریت شهری مرتبط با کمیسیون‌های 6گانه شورا محقق می‌شود، فعالیت مجدانه‌ای را برای احیای مجدد نهاد مطالعات و برنامه‌‌ریزی طرح‌های توسعه شهری  که در دولت احمدی‌نژاد به‌صورت یکطرفه به کنار گذاشته شده بود،  آغاز کردند و توانستند بسترسازی لازم را برای امضای تفاهمنامه اولیه و همچنین تعیین ردیف بودجه شکل‌گیری این نهاد در فرایند تصویب بودجه سال97 و نهایتا تهیه پیش‌نویس مورد توافق وزارت راه و شهرسازی، شهرداری تهران، شورای اسلامی شهر تهران و نمایندگان تشکل‌های حرفه‌ای و دانشگاهی را تعیین کنند که در آینده نزدیک توسط وزیر راه و شهرسازی، رئیس شورای شهر و شهردار تهران امضا و عملیاتی خواهد شد. البته به موازات آن باید نسبت به ارائه طرح الزام شهرداری تهران به ارائه گزارش میزان تحقق طرح تفصیلی اقدام کرد که با تصویب شورا به شهرداری تهران ابلاغ شد.

تاب‌آوری؛ مهم‌ترین دغدغه

 موضوع تاب‌آوری شهر تهران و ضرورت ایمن‌سازی‌ آن، یکی از اولویت‌های اساسی کمیسیون شهرسازی و معماری در طول یک‌سال گذشته بود ولذا مجموعه‌ای از جلسات کارشناسی و پیگیری‌ها در این حوزه توسط کمیسیون انجام شده است. به‌نحوی که در حوزه ارتقای کیفیت ساخت‌وساز و رعایت اصول شهرسازی و معماری زمینه لازم برای تعیین تکلیف نحوه ارجاع ناظر و مجری برای پرونده‌های متقاضی صدور پروانه با رایزنی با وزارت راه و شهرسازی و شهرداری تهران و سازمان نظام مهندسی فراهم و بخشی از مشکلات حل شد و مابقی اقدامات این کمیسیون برای الزام به تهیه شناسنامه فنی ساختمان زیرنظر مجری ذی‌صلاح و مهندس ناظر و اصلاحات اساسی در مبحث2 مقررات ملی ساختمان در حال انجام است.

در حوزه کاهش تخلفات ساختمانی نیز نسبت به شناسایی و آسیب‌شناسی مشکلات مربوطه اقدام کرد و ضمن عملیاتی کردن مصوبات معطل مانده شورا درخصوص تشکیل ستاد هماهنگی کمیسیون‌های ماده 100 شهرداری تهران با محوریت این کمیسیون و مشارکت شهرداری تهران، وزارت کشور، دادگستری، سازمان نظام مهندسی، دیوان عدالت اداری، نیروی انتظامی و... اقدامات زیربنایی مؤثری برای اصلاح سازوکارهای فرایند شکل‌گیری تخلفات اعم از ارزیابی حوزه پیشگیری و نقش مهندسین ناظر و مأموران شهرداری در شکل‌گیری تخلفات، فرایند صدور آرای ماده100 و نحوه اجرای این آرا و تأثیر این سازوکارها در میزان تخلفات ساختمانی و نیز آرای صادره از دیوان عدالت اداری در ابطال آرای ماده 100،

 بحث فرهنگسازی، آموزش همگانی و جرم انگاری تخلفات در جامعه و به موازات آن شناسایی ساختمان‌های شاخص دارای تخلف و بازدید میدانی و رسیدگی برای برخورد قاطع با آنها، و نیز ورود به تصمیمات شوراهای معماری مناطق 22گانه و احصای تصمیمات مغایر با اصول شهرسازی و معماری و کان لم یکن‌کردن بخش قابل‌توجهی از آنها صورت گرفته است.

در حوزه افزایش تاب آوری و ایمن‌سازی‌ شهر، احیا و نوسازی و بازآفرینی بافت‌های فرسوده مهم‌ترین دغدغه و اولویت این کمیسیون بوده است که در این یک‌سال تلاش کرد با برگزاری سلسله جلسات کارشناسی در این کمیسیون و با دعوت از نماینده رئیس‌جمهور، مقامات وزارت راه و شهرسازی، شهردار تهران، ریاست و اعضای شورای اسلامی شهر تهران و صاحب‌نظران این عرصه، زمینه‌سازی‌ لازم برای رسیدن به شیوه‌های مداخله مورد اجماع در این بافت‌ها و ضرورت ارائه بسته‌های تشویقی مؤثر از سوی دولت و مدیریت شهری در چارچوب ستاد بازآفرینی شهری، آن هم با تدوین سند توسعه محلات را انجام دهد و البته قاطعانه با رویکردهای غیرکارشناسی و فاقد پیوست‌های مطالعاتی از جمله طرح مسکن امید در شهر تهران که تأکید بر ساخت‌وساز انبوه در اراضی باز شهری، آن هم از محدوده بافت‌های فرسوده دارد، مخالفت کرده و بین صاحب‌نظران این عرصه و دیده‌‌بان‌های شهری ضرورت ایجاد نهضت نوسازی و بهسازی و بازآفرینی شهری را استارت بزند و نیز همزمان با تشکیل کارگروه ویژه، اقدامات مؤثری را در اجرای مبحث 22مقررات ملی ساختمان که ناظر بر رعایت اصول ایمنی و استانداردهای مربوطه در فرایند بهره‌برداری و نگهداشت ساختمان‌های ساخته شده شهر است انجام دهد و به موازات آن با مشارکت شهرداری تهران، زمینه نسبی مشارکت ذی‌نفعان و مالکین اماکن عمومی و ساختمان‌های خطر ساز و پاساژهای ناایمن شهر برای ایمن‌سازی‌ و نهادینه کردن نهضت ایمن‌سازی‌ اماکن عمومی را در آینده نزدیک فراهم کند و در کنار آن با همکاری خوب معاونت عمران و حمل‌ونقل و ترافیک شورا، شهرداری تهران را ملزم به ارائه لایحه نحوه نگهداشت پروژه‌‌های سطح شهر به‌خصوص پروژه‌های شاخص شهر تهران (همانند مجموعه برج میلاد، نمایشگاه شهر‌آفتاب، پل‌ها و تونل‌ها، بزرگراه‌های سطح شهر، مستحدثات اراضی نوسازی عباس آباد و...) کند.

بازدید از باغات

 صیانت و حفاظت از باغات و عرصه‌های سبز و باز شهری از جمله مهم‌ترین اولویت‌های این کمیسیون بوده است که در این خصوص مشارکت مؤثر و فعالانه‌ای در ارائه طرح لغو مصوبه برج باغ‌ها و سپس بررسی مفاد طرح مذکور و اصلاح آن و نهایتا پیگیری‌های جدی برای طی فرایند تصویب در صحن علنی شورا داشته و پس از ابلاغ مصوبه شورا، پیگیری‌های متعددی برای ابلاغ این مصوبه از سوی شهرداری تهران و نیز نظارت بر عملکرد حوزه شهرسازی مناطق برای اجرای دقیق این مصوبه داشته و در مواردی نیز با ارائه تذکرات جدی خواستار رعایت مفاد این مصوبه مبنی بر عدم‌صدور پروانه برای املاک باغ شهر تهران بوده است و البته به موازات آن در فرایند بررسی پرونده‌های باغات شهر تهران(درکمیسیون تشخیص باغات) که ذیل کمیسیون شهرسازی و معماری است با بررسی جامع و دقیق پرونده‌ها با رویکرد صیانت حداکثری باغات تلاش کرد تا در کنار سایر همکاران تصمیم‌گیری درخصوص پرونده‌های باغات شهر تهران در جلسات علنی شورا انجام پذیرد.

به‌منظور صیانت هرچه بیشتر از باغات، تک تک اعضای کمیسیون، بازدید‌های گسترده از سطح باغات در معرض خطر شهر تهران و نیز باغات متعلق به سازمان‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی داشتند که منجر به تغییر رویکرد بخشی از این نهادها و سازمان‌ها برای صیانت از باغات شده است و همچنین این کمیسیون در راستای ایفای نقش قانونگذاری، شهرداری تهران را ملزم به ارائه لایحه شناسنامه تک‌باغات و ایجاد لایه باغات زیر پهنه‌های طرح تفصیلی کرده که این لایحه ارائه شد و در اولویت بررسی‌های این کمیسیون قرار دارد و به موازات آن برای ساماندهی باغات به هم پیوسته و ارزشمند شهر تهران از جمله نهایی کردن تصویب طرح‌های ساماندهی: 1- باغات به هم پیوسته و ارزشمند و اراضی محدوده فرحزاد 2- باغات به هم پیوسته و ارزشمند و اراضی محدوده کن، پیگیری‌های بسیار مؤثری انجام داده، به نحوی که تصویب این طرح‌های ساماندهی در آستانه تصمیم شورای‌عالی شهرسازی و معماری است.

حذف مراجعه حضوری در راستای شفافیت

 برای افزایش شفافیت در حوزه شهرسازی مناطق 22گانه شهر و ستاد شهرداری به‌منظور کاهش فساد و رانت و رعایت اصول شهرسازی و معماری و مفاد طرح تفصیلی، این کمیسیون با همکاری معاونت مربوطه و سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، اقدامات مؤثری برای تدوین سازوکار هوشمند‌سازی‌ کامل فرایند تصمیم‌سازی‌‌ها و تصمیم‌گیری‌ها و ارائه خدمات انجام داده؛ به‌نحوی که شهرداری تهران را ملزم کرده تا نسبت به انجام مطالعات و ارائه پیشنهاد برای هوشمندسازی کامل فرایند صدورپروانه و سایر گواهی‌های ساختمانی (با حذف رویکرد مواجهه حضوری متولیان ساخت‌وساز و شهروندان با شهرداری و دفاتر خدمات الکترونیک شهر) براساس تجربیات برخی از شهرداری‌های دنیا اقدام کند و در همین راستا با مشارکت مؤثر کمیته شفافیت نسبت به ارائه طرح انتشار عمومی اطلاعات شهرسازی شهرداری تهران و تصویب یک فوریت آن در صحن علنی شورای اسلامی شهر تهران اقدام کرده است.

بهره از ظرفیت‌های مهندسی

نهایتا اینکه کمیسیون شهرسازی و معماری با مشارکت و همراهی مؤثر تمامی اعضای کمیسیون، بسترسازی‌ مناسبی را  برای مشارکت‌دهی واقعی ذی‌نفعان شهر اعم از آحاد مردم، تشکل‌های حرفه‌ای و صنفی، جامعه دانشگاهی و تمامی دیده‌بان‌های شهری در تصمیم‌گیری‌های مدیریت شهری به‌خصوص در حوزه مأموریت‌‌های شهرسازی و معماری انجام داده است و با این رویکرد و استراتژی در طول یک‌سال گذشته توانسته ضرورت اهمیت‌دهی مدیریت شهری و ذی‌نفعان شهر به تحقق مأموریت‌های شهرسازی و معماری (به‌خصوص اجرای طرح‌های توسعه شهری) را در حد قابل‌قبولی تبیین و نهادینه کند و با برگزاری سلسله‌نشست‌ها و جلسات هم‌اندیشی در سطح مناطق و سازمان‌ها و شرکت‌های شهرداری تهران، دانشگاه‌ها، دانشکده‌های شهرسازی و معماری، جامعه مهندسان مشاور و سایر محافل علمی و پژوهشی از جمله برگزاری سلسله نشست‌های گفتمان شهر جهت بررسی مشکلات و چالش‌های شهری گفتمان‌سازی‌ مناسبی انجام داده و دغدغه عمومی برای رعایت اصول شهرسازی و معمای را در حد قابل‌قبولی رقم زده است.

در پایان لازم می‌دانم ضمن تقدیر از همراهی مجدانه همکاران عزیزم در این کمیسیون، از تک‌تک کارشناسان و مشاوران و استادان دانشگاه و صاحب‌نظران و تشکل‌های حرفه‌ای و دانشگاهی که با این کمیسیون و کمیته‌های مربوطه همکاری داشته‌اند و همچنین از همکاری و انسجام اعضای محترم شورا و مدیریت مؤثر و مسئولانه ریاست محترم شورا که همگی تمام توان و ظرفیت علمی، تخصصی و مدیریتی خودشان رابرای ارتقای کیفی زندگی شهروندان عزیز تهرانی در این یک‌سال به کار بسته‌اند به نوبه‌خودم تشکر و سپاسگزاری کنم.



شهرداری تهران ملزم شده تا نسبت به انجام مطالعات و ارائه پیشنهاد برای هوشمندسازی کامل فرایند صدورپروانه و سایر گواهی‌های ساختمانی (با حذف رویکرد مواجهه حضوری متولیان ساخت‌وساز و شهروندان با شهرداری و دفاتر خدمات الکترونیک شهر) براساس تجربیات برخی از شهرداری‌های دنیا اقدام کند