کشت برنج در زمین‌های بی‌آب

نفیسه زمانی‌نژاد|  اصفهان- خبرنگار:

مصوبه ممنوعیت کاشت برنج در استان‌های کم‌آبی چون اصفهان از موضوعاتی است که درآغاز با جدیت بسیار اجرا شد، اما پس از گذشت مدتی خبرهایی از کاشت برنج در استان‌های کم‌آب منتشر شد و به‌تدریج عده‌ای هم در گوشه و کنار اصفهان اقدام به کاشت این محصول پرآب‌بر کردند.


کاهش چشمگیر سطح زیر کشت برنج

در حالی که گفته می‌شود در هیچ کشوری حق کشت برنج در مناطق کم‌بارش با کمتر از ۸۰۰‌میلی‌متر وجود ندارد، ولی در کشور ما با وجود مصوبه ممنوعیت، همچنان در برخی از نقاط برنج کشت می‌شود و ظاهرا مانعی قدرتمند در برابر این گونه تخلفات وجود ندارد، چراکه علی‌رغم مصوبه ممنوعیت کشت برنج که توسط وزارت جهادکشاورزی اعلام شد، کشت محصولات پرآب‌بر به‌ویژه برنج در استان‌های کم‌آب همچنان ادامه دارد. از طرفی، با اعتراضات گسترده کشاورزان در شرق استان رو‌به‌روییم و از طرف دیگر، در مناطق مرکزی استان شاهد شالی‌کاری‌های فراوانی هستیم. با این شرایط این گونه تصور می‌شود که هشدارهای جهاد کشاورزی از سوی کشاورزان این مناطق کم‌آب چندان جدی گرفته نشده است. گفتنی است کشت چنین محصولاتی اکنون و در زمانی در حال انجام است که در استان خشک اصفهان حتی در تامین آب شرب مشکل وجود دارد.

پس چگونه عده‌ای بی‌توجه به این بحران، در حال کشت برنج یا دیگر محصولات آب‌دوست هستند؟ هرچند میزان کشت برنج در اصفهان تا پیش از این به بیش از ۲۰ هزار هکتار زمین می‌رسید و این رقم اکنون کاهش بسیار چشمگیری داشته است، اما با توجه به شرایط بحرانی منابع آب در استان، همچنان این واقعیت توجیه‌ناشدنی است.

در این میان، با وجود گلایه عده‌ای از اجرا نشدن ممنوعیت کشت برنج، مسئولانی چون «جمیل علیزاده» شایق دبیر انجمن برنج ایران معتقدند طرح ممنوعیت کشت برنج در 14 استان از اساس کار اشتباهی بود، چراکه نمی‌توان ممنوعیت کشت را به کشاورزان تحمیل کرد.

وی یادآور می‌شود: اگرچه اعمال محدودیت کشت گیاهان پرآب‌بر با توجه به کمبود منابع آبی در گوشه و کنار کشور یک کار مثبت و قابل قبول است، این موضوع در عمل تحقق پیدا نکرده، چراکه کشت‌هایی در کشور همچنان رواج دارد که پرآب‌برتر از برنج هستند. به طور مثال میزان مصرف آب در زراعت هندوانه، چغندر قند، سبزی، صیفی و ذرت بیش از برنج است.


کشت جایگزین تعریف نشد

اما مسئولان استانی درباره کشت برنج در استان چه می‌گویند؟ بر اساس آنچه معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان بیان می‌کند، میزان کشت برنج به مقدار قابل توجهی در استان کاهش داشته است، به جز چند مورد که احتمالا مالکانشان دارای چاه شخصی هستند.

«حسن ساسانی» می‌افزاید: اما به دلیل مصوبه دولت مبنی بر غیرقانونی بودن کشت برنج در اصفهان، همین موارد جزئی هم نباید مشاهده شود و لازم است برخورد صورت گیرد.  
وی یادآور می‌شود: برخورد با چنین مواردی بر‌عهده جهاد کشاورزی است و در محدوده اختیارات سازمان آب منطقه‌ای نیست. عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان نیز در این باره بیان می‌کند: در شرایط فعلی به قدری با کمبود آب مواجه هستیم که باغ‌های میوه در حال از بین رفتن هستند. به همین دلیل بود که به مدت چند روز 30 میلیون متر مکعب از آب زاینده‌رود برای آبیاری این باغ‌ها خارج شد تا درختان چند ساله این منطقه که در حال خشکیدن بودند، نجات پیدا کنند.

«حسین محمدرضایی» تصریح می‌کند: اما در زمینه دلایل برنج‌کاری در برخی از مناطق، به‌خصوص لنجان، می‌توان گفت که در زمین‌های این منطقه سال‌های زیادی برنج‌کاری می‌شده است و کشت این محصول با زمین‌هایش سازگاری دارد و اگر بخواهند محصولی دیگر جایگزین کنند، ممکن است به دلیل موقعیت زمین‌های منطقه آب بیشتری نسبت به برنج مصرف شود. ضمن آن‌که صاحبان زمین‌های خرد آن منطقه از طریق کشت این محصول معیشت خود را می‌گذرانند. 
این فعال اظهار می‌کند: با این اوصاف، جهاد کشاورزی که مسئول اجرای این طرح است، باید کشتی جایگزین و به‌صرفه را برای کشاورزان تعریف می‌کرد که چنین نکرد و به همین دلیل در برابر کشت برنج علی‌رغم ممنوعیت، فعلا سکوت کرده است. 

محمدرضایی تصریح می‌کند: در استان‌های دیگری چون چهارمحال و بختیاری و خوزستان نیز در سطح گسترده‌ای برنج‌کاری می‌شود و البته به دلیل گرما و تبخیر آب، مصرف آبی کشت برنج در استانی مانند خوزستان بسیار بیشتر از اصفهان است.
به گفته این مسئول، با وجود ادامه کاشت برنج در برخی از مناطق استان، این محصول از 24 هزار هکتاری که در دوران پرآبی کشت می‌شد، به 4 هزار هکتار در دوره کم‌آبی رسید و امسال به دلیل شرایط بحرانی آب فقط 2 هزار هکتار برنج کشت شد.
رئیس انجمن حمایت از کشاورزان اصفهان با اشاره به میزان مصرف آب در بخش کشاورزی می‌گوید: طبق آمار اشتباهی که وجود دارد، گفته می‌شود که بیش از 90 درصد آب برای کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که این آمار صحیح نیست، به‌خصوص برای استان اصفهان، چون بیشتر حجم آب زاینده‌رود برای مصارف شرب، صنعت و انتقال به استان‌های دیگر و شهرستان‌های اطراف و برداشت‌‌های بی‌رویه و غیرقانونی مصرف می‌شود.


مکث

اصغر محسن زاده کرمانی، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی اصفهان درباره کشت برنج  بیان می کند: باتوجه به ممنوعیت کشت برنج از سوی سازمان جهاد کشاورزی توصیه‌های ترویجی برای چنین ممنوعیتی انجام شده است. بر این اساس برای کشت برنج، خدمات و تسهیلاتی به کشاورزان ارائه نمی شود ولی با وجود این موانع، عده ای اقدام به کشت کرده اند و نمی توان محصول آنها را نابود کرد. وی ادامه می دهد: در آینده ای نزدیک قوانینی توسط کارگروه مقابله با کم آبی ابلاغ خواهد شد که با استفاده از آن قوانین می توان در این زمینه تصمیم گیری کرد.