کشتار روهینگیا؛ یک سال بعد

محمد امین خرمی/ خبرنگار
 یک سال پس از قتل‌عام سازمان‌یافته مسلمانان روهینگیا در میانمار،  عاملان این فاجعه همچنان دور از دست قانون هستند. یک سال پیش سربازان ارتش میانمار به دستور فرماندهان خود و با حمایت گروه‌های شبه‌نظامی بودایی به روستاها و کمپ‌های محل زندگی اقلیت مسلمان روهینگیا در استان «راخین» در غرب این کشور یورش بردند. خانه‌ها را به آتش کشیدند،  مردان را کشتند و به زنان تجاوز کردند تا گسترده‌ترین قتل عام سازمان‌یافته و قومی  قرن 21را پیش چشم جهان رقم بزنند.

طبق آمار سازمان ملل تنها طی یک‌ماه اول بیش از 6هزار و 700نفر به طرز فجیعی به قتل رسیدند. این کشتار در سایه عدم‌دخالت کشورهای جهان و بی‌تفاوتی دولت میانمار به اعتراض‌های نهادهای حقوق بشری طی ماه‌های بعدی نیز ادامه پیدا کرد. طبق اعلام سازمان پزشکان بدون مرز،  این احتمال وجود دارد که آمار قربانیان از مرز 14هزار نفر هم گذشته باشد؛ قربانیانی که گفته می‌شود بیش از 70درصد از آنها مرگ دلخراش داشته‌اند؛ یعنی یا با گلوله کشته شده‌اند،  یا زنده زنده در آتش سوخته‌اند و یا سرشان را از تن جدا کرده‌اند. سازمان پزشکان بدون مرز همچنین اعلام کرده اجساد بیش از هزار کودک در جریان کشتار روهینگیایی‌ها به‌دست آمده است.

فاجعه به اینجا ختم نشد و سربازان ارتش در ادامه حمله به روستاها و کمپ‌ها،  به تعقیب مردمی پرداختند که از نقاط مختلف راخین برای نجات جان‌شان به سمت مرز بنگلادش در حال فرار بودند. بسیاری در مسیر گریختن کشته شدند. طی این مدت بیش از 700هزار روهینگیایی یعنی بیش از 90درصد از روهینگیایی‌های ساکن میانمار،  با عبور از مرز،  وارد بنگلادش شدند. این افراد به بیش از 300هزار نفری پیوستند که طی سال‌های اخیر در سایه افزایش فشارهای دولت بودایی میانمار به اقلیت روهینگیا،  کشورشان را ترک کرده بودند.

مسلمانان روهینگیا دهه‌هاست که در میانمار مورد آزار و اذیت قرار دارند. آنها تا پیش از آغاز کشتار سال گذشته،  جمعیتی حدود یک میلیون و 300هزار نفر داشتند که بیشتر در مناطق فقیر میانمار زندگی می‌کردند. برخی از آنها طی ماه‌های پیش از آغاز کشتارها تلاش کردند از طریق دریا از میانمار بگریزند و راهی دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا ازجمله تایلند،  مالزی و اندونزی شوند؛ اقدامی که البته با استقبال روبه‌رو نشد و روهینگیایی‌ها ماه‌ها در میانه آب‌های اقیانوس سرگردان بودند. قوم روهینگیا از دیرباز،  نسلی پس از نسل دیگر،  ساکن منطقه‌ای در غرب میانمار امروزی بوده اما دولت این کشور هرگز آنها را به رسمیت نشناخت،  برای آنها حقوق شهروندی قائل نشد و آنها را مهاجران غیرقانونی «بنگالی» اعلام کرد. گروه‌های افراطی بودایی نیز همصدا با دولت،  روهینگیایی‌ها را دشمن خود می‌دانند و در دوره‌های مختلف در حمله به روستاها اقدام به قتل آنها کرده‌اند. بین سال‌های 2012تا 2014نزدیک به 300نفر از روهینگیایی‌ها در حمله گروه‌های تندروی بودایی کشته شدند.


عاملان را محاکمه کنید

نتایج تحقیقات یک گروه دیده‌بان حقوق بشر مستقر در تایلند نشان می‌دهد مقام‌های دولتی میانمار به‌طور مستقیم در سازماندهی کشتار اقلیت روهینگیا در استان راخین دست داشته‌اند. گروه «فورتیفای رایتس» اعلام کرده است مقام‌های دولتی از چند هفته پیش از آغاز کشتار مردم،  حمله چند شبه‌نظامی روهینگیایی به چند پست بازرسی پلیس در راخین را بهانه قرار دادند و از فرصت پیش آمده برای «قتل‌عام» روهینگیایی‌ها استفاده کردند. در این گزارش به نام بیش از 20مقام عالی‌رتبه پلیس و ارتش میانمار اشاره شده که در هدایت کشتارها دست داشته‌اند. نام فرمانده نیروی زمینی ارتش و رئیس ستاد مشترک ارتش میانمار نیز در این فهرست دیده می‌شود. براساس این گزارش،  در اقدام سیستماتیک دولت میانمار برای قتل‌عام روهینگیایی‌ها،  نیروهای ارتش و پلیس گروه‌های بودایی را نیز مسلح کرده و به آنها اجازه حمله به روستاها و کمپ‌ها را داده ‌است.


گروه فورتیفای رایتس

پیش از این،  زید رعد حسین، رئیس شورای حقوق بشر سازمان ملل نیز کشتار مسلمانان روهینگیا را «نمونه بارز پاکسازی قومی» خوانده بود. در حقوق بین‌الملل،  پاکسازی قومی به اقدامی اطلاق می‌شود که از سوی دولت‌ها جهت یکدست‌سازی‌ یک منطقه از لحاظ قومی و نژادی انجام می‌شود. این اقدام ممکن است از طریق تبعید،  مهاجرت اجباری و کشتار صورت گیرد. پاکسازی قومی نوعی نسل‌کشی است که با هدف حذف یک قوم از یک منطقه جغرافیایی انجام می‌شود.

در سایه بی‌توجهی دولت میانمار به درخواست‌های جهانی برای معرفی مسببان کشتار روهینگیایی‌ها،  دیروز 132نماینده مجلس از 5کشور جنوب شرق آسیا با انتشار بیانیه‌ای از اعضای شورای امنیت خواستند دیوان بین‌المللی کیفری را مأمور انجام تحقیقات مستقل درباره این واقعه کنند. 2‌ماه پیش گروه‌های حقوق بشری بنگلادشی در اقدامی هماهنگ،  مدارک به‌دست آمده درباره کشتار مسلمانان روهینگیا را به دیوان بین‌المللی کیفری ارسال کردند. این دادگاه برای رسیدگی به جرایمی ازجمله نسل‌کشی،  جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت در سال 1998در لاهه هلند تاسیس شده و تاکنون احکام مهمی در نسل‌کشی اوگاندا،  کنگو،  کنیا و جنگ دارفور صادر کرده است.

درخواست برای وارد شدن دیوان بین‌المللی کیفری به ماجرای کشتار روهینگیاها در حالی مطرح می‌شود که دولت میانمار ضمن حمایت از اقدام ارتش و پلیس،  آن را تنها در راستای حفاظت بودایی‌های ساکن در استان راخین و مقابله با گروه‌های افراطی روهینگیا می‌داند.


آوارگی همچنان ادامه دارد

3‌ماه پیش نهادهای زیرمجموعه سازمان ملل ازجمله کمیساریای عالی پناهندگان با امضای توافقنامه‌ای با دولت میانمار،  بر سر بازگشت آوارگان روهینگیا از بنگلادش به کشورشان به نتیجه رسیدند. پیش از آن البته دو دولت میانمار و بنگلادش پس از چندین مرحله مذاکره به توافق مشابهی رسیده بودند. اما هر دوی این توافقنامه‌ها روی کاغذ باقی ماندند. آوارگان روهینگیا در 9کمپ کوچک و بزرگ در بنگلادش در شرایط بد بهداشتی و غذایی زندگی می‌کنند. در آن سوی مرز،  بیش از 300روستای آنها که به‌طور کامل سوخته‌اند همچنان خالی از سکنه‌اند.
از میان آوارگان روهینگیا که به بنگلادش گریخته‌اند،  بیش از 600هزار نفر در کمپ «کوتوپالونگ» زندگی می‌کنند که بزرگ‌ترین کمپ اسکان روهینگیایی‌هاست. این کمپ تا پیش از ورود سیل جدید آوارگان تنها 34هزار نفر گنجایش داشت. اکنون گنجایش رسمی این کمپ دوبرابر شده و به 77هزار نفر رسیده اما بیش از 500هزار نفر باقی مانده در کپرهایی خودساخته در جنگل‌های اطراف کمپ زندگی می‌کنند.

خبرگزاری رویترز دیروز در گزارشی اعلام کرد: روند گریز روهینگیایی‌ها از میانمار همچنان در گروه‌های کوچک ادامه دارد. بر این اساس طی 8ماهی که از ابتدای سال 2018می‌گذرد،  13هزار نفر از مرز عبور کرده و وارد بنگلادش شده‌اند. این افراد جزو معدود ساکنان باقی‌مانده روستاها هستند که به جنگل‌ها گریخته بودند و تصور می‌کردند  پس از آرام شدن اوضاع می‌توانند بار دیگر به خانه‌های ویران شده‌شان بازگردند.

روهینگیایی‌ها سال‌هاست که آواره بنگلادش بوده‌اند اما گویا دولت بنگلادش نیز از مشکلات پیش آمده خسته شده و دیگر تمایلی به ادامه حضور آنها در خاک این کشور ندارد. صندوق کودکان سازمان ملل (یونیسف) شمار کودکانی را که در کمپ در بنگلادش زندگی می‌کنند  380هزار نفر اعلام کرده است. طبق گفته یونیسف،  دولت بنگلاش از ترس اینکه حضور روهینگیایی‌ها در این کشور دائمی شود،  مانع آموزش این کودکان می‌شود. یونیسف ضمن هشدار در‌این‌باره،  این نسل از روهینگیایی‌ها را «نسل گمشده» خوانده است. دولت میانمار روهینگیایی‌ها را بنگالی می‌داند و بنگلادش آنها را میانماری. قوم روهینگیا در سایه سکوت جهان به یک قوم سرگردان تبدیل شده است.