آینده تروریسم در سال 2018

سیاوش فلاح‌پور| خبرنگار:

سال 2017از دید بسیاری از تحلیلگران،  سال شکست تروریسم مالک زمین در خاورمیانه بود،  به‌گونه‌ای که داعش تمامی سرزمین‌های خود را در عراق و سوریه از دست داد. اما آیا این به‌معنای پایان تروریسم در خاورمیانه است؟ داعش بعد از عراق و سوریه در کدام کشورها متمرکز خواهد شد؟ این سؤالات را با ایلیا ج‌مغنایر،  نویسنده و پژوهشگر گروه‌های شبه‌نظامی که طی سال‌های گذشته مقالات متعددی درباره داعش و القاعده در نشریات عربی و بین‌المللی نوشته است،  مطرح کردیم.

اکنون و بعد از شکست داعش در عراق و سوریه کدام کشورها را می‌توان به‌عنوان پایگاه‌های جدید فعالیت‌های این گروه به‌حساب آورد؟

بدون شک فعالیت‌های داعش،  بعد از پایان عملی حیات این سازمان در عراق و سوریه،  در کشورهایی ازجمله مصر،  یمن،  افغانستان و برخی دیگر از کشورهای آفریقایی افزایش چشمگیری خواهد داشت. طی ماه‌های گذشته،  راه برای بسیاری از نیروهایی که در سوریه حضور داشتند از طریق ترکیه باز شده تا به کشورهای خود،  مخصوصا در شمال آفریقا بازگردند و با توجه به مهارت‌های نظامی و سازمانی‌ای که این نیروها در جریان ناآرامی‌های عراق و سوریه طی این سال‌ها کسب کرده‌اند،  قطعا امنیت کشورهای نام‌برده بیش از گذشته در معرض خطر اقدامات تروریستی خواهد بود.

چه ویژگی‌هایی در کشورهایی که نام بردید وجود دارد که آنها را برای فعالیت داعش مناسب کرده است؟

بیش از هر چیز زمینه و زیست‌بوم مناسب برای پرورش تروریسم در تمام این کشورها وجود دارد،  عواملی ازجمله فقر یا تنش‌های مذهبی. از سوی دیگر عدم‌مهارت و تجربه نیروهای نظامی و امنیتی در این کشورها برای مقابله با تهدیدات جدید تروریستی در کنار نبود نیروهای بین‌المللی قطعا به توسعه نفوذ تروریسم در این مناطق کمک خواهد کرد. تمام اینها در حالی است که در کشورهای نام برده،  جریانات و نیروهایی مانند حزب‌الله یا سایر گروه‌های جهادی در عراق و سوریه که در قالبی متفاوت اما هماهنگ با آنها در جنگ علیه تروریسم مشارکت داشته‌اند،  عامل بسیار مهم دیگری است که زمینه را برای مهاجرت تروریست‌ها به این کشورها ترغیب می‌کند. باید توجه داشت چنین گروه‌های جهادی،  مهارت‌های نظامی و ساختارهای عقیدتی ضروری برای پیروزی بر القاعده و داعش را در اختیار داشتند و بر این اساس نقش مهمی در مهار خطر تروریسم در عراق و سوریه ایفا کردند،  درحالی‌که چنین الگویی در کشورهای آفریقایی به چشم نمی‌خورد. داعش در کشورهایی مانند سومالی،  نیجریه و... که از یک‌سو برای ایجاد ساختار فکری و نظامی لازم به‌منظور مقابله با چنین گروه‌های تروریستی ناتوان بوده‌اند و از سوی دیگر دچار بحران‌های داخلی و ضعف دولت مرکزی هستند،  به‌سادگی امکان فعالیت دارد.

در میان این کشورها،  مصر دست‌کم تصویر متفاوتی در رسانه‌ها دارد؛ کشوری با ثبات که از ارتش و نیروهای امنیتی قدرتمندی برخوردار است.

البته مصر طی سالیان گذشته همواره در دور نگه‌داشتن جریانات جهادی از قدرت موفق بوده و حتی محمد مرسی از اخوان‌المسلمین نیز قادر به صیانت از موقعیت جدید این جریان در ساختار سیاسی مصر نبود اما باید توجه داشته باشید شرایطی که اکنون در صحرای سینا وجود دارد این منطقه را به محیطی بسیار مناسب برای حضور گروه‌های تروریستی تبدیل کرده، درست مانند آنچه در افغانستان یا برخی دیگر از کشورهای آفریقایی مشاهده می‌شود. تروریسم قادر است با حضور در این مناطق در تاریکی مطلق، ضربات خود را به پیکره نیروهای امنیتی وارد کند و بر این اساس فکر می‌کنم ارتش مصر برای مقابله با این تهدید جدی خود را تنها خواهد یافت.

آیا اکنون می‌توان ادعا کرد سایه تروریسم از سر خاورمیانه دور شده؟

به باور من خاورمیانه از خطر سیطره تروریسم که از سال 2013تا 2016به‌طور جدی امنیت کشورهای آن را تهدید می‌کرد تا حد زیادی فاصله گرفته است. به هر حال،  قدرت‌هایی -  به‌دلیل مخالفت با حضور بشار اسد در سوریه و شیعیان در ساختار حکومت عراق -  طرحی را برای تغییر معادلات داخلی این کشورها درنظر گرفتند که آن طرح،  امروز به‌طور کامل شکست خورده است. از سوی دیگر طی این سال‌ها گروه‌های جهادی برای مبارزه با تروریسم شکل گرفته‌اند که تداوم وجود آنها،  دیگر مجالی به تروریست‌ها برای بازگشت به این مناطق نمی‌دهد. البته پایان حضور داعش و القاعده در سوریه و عراق به‌معنای عدم‌وقوع عملیات‌های تروریستی نیست. اما باید توجه داشت محوری که در جریان مبارزه با تروریسم طی سال‌های 2013تا 2016،  متشکل از کشورها و گروه‌های جهادی شکل گرفت،  نه تنها امنیت سرزمین شام و بلاد بین‌النهرین بلکه حتی اردن،  ایران و تمام منطقه را حفظ می‌کند و از این رو،  داعش فرصتی برای تکرار تجربه 2014در موصل نخواهد داشت.

گروه‌های جهادی که به آنها اشاره کردید،  بعد از پایان داعش چه نقشی در این کشورها خواهند داشت؟

ظهور این گروه‌های جهادی بسیار تحول مهمی برای آینده خاورمیانه است؛ گروه‌هایی که تفاوت‌های اساسی با تجربه‌های داعش و القاعده دارند و در ساختاری کاملا هماهنگ با دولت و نیروهای نظامی رسمی کشورهای عراق و سوریه به حیات خود ادامه داده‌اند. این گروه‌ها بعد از پایان خطر تروریسم به سوی جولان متمرکز خواهند شد. از سوی دیگر فکر می‌کنم درصورت تداوم حضور آمریکا در عراق و سوریه این گروه‌ها مخالفت جدی از خود نشان خواهند داد.