راز شب ژانویه

جواد رسولی: دانشجوی دکتری رسانه در بارسلونا

تصویر کریسمس و سال نو برای بسیاری از ما یادآور آن انیمیشن است که در ایران با نام «اسکروچ» معروف بود و بدون استثنا هر سال از تلویزیون پخش می‌شد. کارتونی که دیزنی براساس رمان «سرود کریسمس» چارلز دیکنز ساخته بود. به‌جز این و بعدتر، کلیشه دیگری هم به تصویر ما اضافه شد؛ کاج خوش‌رنگ و تزئین‌شده، زمستان و برف. کمی بعدتر شب سال نو با خیابان‌های چراغانی شده و شمارش معکوس آدم‌های شاد و خوشحال که نظیرش را زیاد در فیلم‌ها دیده بودیم، مواجه شدیم. اما این تصویرها چقدر دقیق‌اند؟ این تصور ما از کریسمس و سال نو چقدر به واقعیت نزدیک است؟

اول اینکه این دو مناسبت یعنی تولد عیسی مسیح و شب سال نو، دو مناسبت جدا از هم هستند. در اروپای غربی (که عمدتا پروتستان هستند) و بخش قابل‌توجهی از کشورهای مسیحی کاتولیک (از جمله در آمریکای جنوبی و جنوب اروپا) روز کریسمس (یا تولد مسیح) روز ۲۵ دسامبر است. این روز در این کشورها تعطیل رسمی است و مطابق سنت قدیمی، خانواده از هرجای دنیا که باشند دور هم جمع می‌شوند و شام خانوادگی می‌خورند. روز اول سال جدید میلادی اما 6روز بعد یعنی اول ژانویه است. اینکه چرا مبدا سال میلادی تولد مسیح است، اما در تقویم این دومناسبت در یک روز جمع نشده توضیحی مفصل و تاریخی و تقویمی دارد اما خلاصه‌اش این است که تا جایی از تاریخ مسیحیت، از تقویم یولیانی استفاده می‌شد که تعداد سال‌های کبیسه‌اش زیاد بود و در نهایت جای خودش را به تقویم میلادی جدیدی داد که به تقویم گرگوری می‌شناسیم. در این جابه‌جایی 10روز از تاریخ حذف شد و به این ترتیب آغاز سال میلادی قرن‌هاست که با روز تولد مسیح متفاوت است.

دوم اینکه به این ترتیب روز اول ژانویه با اینکه تعطیل رسمی است، اما مناسبت مذهبی‌ای به شمار نمی‌رود. در عوض 5روز بعد یعنی روز 6ژانویه در تعداد زیادی از کشورهای مسیحی به‌خصوص کاتولیک تعطیل است. این روز  دو مناسبت دارد؛ کلیسای کاتولیک و پروتستان روی مناسبت اول تأکید بیشتری دارند که همان روزی است که در آن 3پادشاه مجوس به زیارت مسیح نوزاد آمدند و برایش هدایایی از شرق آوردند. کلیسای ارتودکس اما روی مناسبت دوم تأکید بیشتری دارد که روز غسل دادن عیسی مسیح به‌دست یحیای تعمید‌دهنده در رود اردن است. این عید مذهبی اما در تعدادی از کشورهای اروپایی (مثلا جمهوری چک) روزی است که مال بچه‌هاست. بچه‌ها لباس‌های3 پادشاه (یا 3 مرد خردمند) را می‌پوشند و سرود تولد مسیح می‌خوانند و در خانه‌ها را می‌زنند تا شکلات و شیرینی جایزه بگیرند. در بسیاری از کشورهای مسیحی مثلا کشورهای آمریکای جنوبی اصلا کسی که برای بچه‌ها هدیه می‌آورد، سانتا کلاز یا بابانوئل نیست. هدیه‌ها را همین 3پادشاه می‌آورند و بچه‌ها شب قبل برایشان نامه می‌نویسند و چیزهایی که دوست دارند را از آنها می‌خواهند. در اسپانیا مطابق همین سنت، اصلا در شب کریسمس خبری از هدیه نیست. شبی که اعضای خانواده به هم هدیه می‌دهند، همین شب ششم ژانویه و بزرگداشت 3 پادشاه است.

سوم اینکه در تعداد قابل توجهی از کشورهای اروپای شرقی که به‌صورت سنتی پیرو کلیسای ارتودکس هستند، روز تولد مسیح یا کریسمس اصلا روز هفتم ژانویه است؛ یعنی یک هفته بعد از سال نو (تقریبا هفته دیگر). به این ترتیب در کشورهایی مثل مصر، بلاروس، قزاقستان، گرجستان، اتیوپی، صربستان، اوکراین و روسیه روز کریسمس و تعطیل رسمی روز هفتم ژانویه است. بعضی از کشورها هم مثلا ارمنستان کریسمس را روز ششم ژانویه جشن می‌گیرند. هموطنان ارمنی مسیحی ما هم عموما پیرو کلیسای ارتدوکس هستند و بنابراین اگر هفته پیش تحت‌تأثیر جو عمومی رسانه‌ای که تکثر موجود در مذاهب مسیحی را چندان به رسمیت نمی‌شناسد و جوری وانمود می‌کند که انگار جهان مسیحی همان چیزی است که در آمریکا جریان دارد، به دوستان ارمنی مسیحی‌تان تبریک گفته‌اید، اشتباهتان را فراموش کنید و هفته آینده کریسمس را بهشان تبریک بگویید.