اصلاح نژاد، راهکار افزایش تولید محصولات دامی

آذر خسروانیان| شیراز - خبرنگار:

در شرایط خشکسالی و کمبود تولید علوفه و تغییرات اقلیمی، انتخاب و پرورش دام‌هایی که بتوانند علاوه بر سازگاری با شرایط آب‌وهوایی، تولیدات خوبی نیز داشته باشند، اهمیت زیادی دارد. در همین راستا فارس با دارا بودن بیشترین مراتع و عشایر از استان‌هایی است که در خصوص اصلاح نژاد دام سنگین به ویژه از سال ۷۰ فعالیت دارد. در سال‌های اخیر اصلاح نژاد روی گوسفندان نیز انجام شده است تا با بهره‌وری و تولید مناسب، کمیت و کیفیت تولید محصولات دامی به حد مطلوب برسد.


اصلاح نژاد دام سبک

رئیس دام سبک جهاد کشاورزی فارس با تأکید بر اینکه اصلاح نژاد دام سبک و سنگین تابع دستورهای وزارتخانه است، می‌گوید: اقدامات و سیاست‌های کلی وزارتخانه و مراکز اصلاح نژاد دام کشور تابع قوانین و مقررات و برنامه‌ریزی‌هایی است که به جهاد کشاورزی‌ها ابلاغ می‌شود. مهندس «رضا فزونی» ادامه می‌دهد: برای اصلاح نژاد گوسفند (بز و میش) از نژاد خارجی استفاده شده است که این نژادها در پروژه‌های اصلاح نژادی و پروژه‌های آمیخته‌گری به کار برده می‌شوند.

وی اضافه می‌کند: فقر مناطق، خشکسالی‌های پی‌درپی، وابسته بودن دام محلی به چراگاه و چریدن به صورت آزاد باعث کاهش عملکرد دام‌های داخلی نسبت به نژاد خارجی می‌شود؛ دام خارجی می‌تواند در سیستم بسته نگهداری شود و به مرتع و چراگاه آزاد نیاز ندارد و درنتیجه بهره‌وری و عملکرد بیشتری دارد. فزونی می‌افزاید: نژادهای واردشده بز سانن و آلپاین از لحاظ تولید شیر جزو بزهای رده اول دنیا هستند؛ همچنین از لحاظ چندقلوزایی و سازگاری با شرایط مختلف آب‌وهوایی نسبت به نژادهای داخلی برتری دارند، در نتیجه این مزایا باعث ورود این 2 نژاد به داخل کشور شده است.


صرفه اقتصادی اصلاح نژاد بز

رئیس دام سبک جهاد کشاورزی استان با بیان اینکه دامداران به تولید شیر بیشتر از دام خود تمایل دارند، می‌گوید: بنا به نیازی که در جامعه دامداران دارای دام سبک احساس می‌شود، با همکاری بخش خصوصی تعدادی از نژادها به استان تهران وارد شدند و اصلاح نژادی آغاز شده است. فزونی می‌افزاید: در فارس واحدی ۵۰۰ رأسی ایجاد شده و تمام کارهای اولیه برای حضور این نژادها آماده شده است؛ ولی به علت اینکه متقاضی، کارت بازرگانی و تقاضای واردات دام را به‌جای ثبت به نام شرکت، به نام خود ثبت کرده است از واردات این دام‌ها جلوگیری شده است و برای گرفتن مجوز واردات باید تمام مراحل به نام شرکت ثبت شود. وی اضافه می‌کند: این اشتباه و مراحل اداری باعث شده این مرکز ایجاد نشود که این شرایط به علت بخشنامه‌های جدید وزارتخانه است.

فزونی ادامه می‌دهد: مرکز اصلاح نژاد منع قانونی برای واردات نژادهای خالص به داخل کشور ندارد و این واردات زیر نظر وزارتخانه است. مرکز اصلاح نژاد فقط بر اماکن ایجادشده برای اصلاح نژاد نظارت می‌کند که در صورت غیراستاندارد بودن و رعایت نکردن نکات بهداشتی و ایمنی از انجام اصلاح نژاد در این اماکن جلوگیری می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در خصوص آمیخته‌گری باید چند نکته را برای دامداران کوچک در نظر بگیریم، می‌گوید: هزینه‌های خرید دام‌های وارداتی و اصیل زیاد است. دامداران کوچک به علت اینکه توانایی خرید تعداد زیادی بزغاله خالص ندارند نباید از دام خالص استفاده کنند، زیرا در تعداد کم، در این دام مشکلات ژنتیکی و احتمال تلاقی‌های خویشاوندی زیاد می‌شود و اثر منفی در تولید دارد، درنتیجه دامداران به صرفه اقتصادی مدنظر نمی‌رسند. از طرفی ممکن است دام خالص واردشده به مناطق، با شرایط آب‌وهوایی و همچنین بیماری‌ها و آفات آن منطقه سازگاری نداشته باشد و درنتیجه تلفات زیاد شود و عملاً سرمایه‌گذاری با شکست روبه‌رو می‌شود.

فزونی می‌افزاید: به دلایل ذکرشده ما به دامداران کوچک توصیه می‌کنیم از روش‌های تلاقی‌گری با استفاده از بزهای محلی و تلقیح مصنوعی نژاد خالص بهره گیرند. اسپرم این نژادها در حال حاضر در مرکز اصلاح نژاد، رایگان در اختیار دامداران قرار می‌گیرد، البته درصورتی‌که دامداران متعهد شوند پروژه‌های هویت‌گذاری شامل ثبت مشخصات اصلاح نژاد و اجرای دقیق دستورهای مرکز اصلاح نژاد برای پرورش دام مدنظر و مشارکت در هزینه‌های جانبی را انجام دهند.
این مقام مسئول بیان می‌کند: بزهای حاصل از این تلقیح ۵۰ درصد محلی و ۵۰ درصد اصیل هستند و ازلحاظ صفات تولیدی و ژنتیک، نژاد مابینی به‌حساب می‌آیند که از نظر تولید و زایش در حد میانی بز محلی و نژاد خالص قرار می‌گیرند. این نژادها نسبت به بزهای محلی در مقابل بیماری‌ها و موارد دیگر مقاوم‌تر هستند.
فزونی می‌افزاید: با این روش، دامداران با هزینه کمتر به دام‌هایی ۱۰۰ درصد خالص و سازگار با شرایط محیطی دست پیدا می‌کنند.


استقبال شهرستان‌ها

رئیس دام سبک جهاد کشاورزی استان در خصوص استقبال شهرستان‌ها از این طرح می‌گوید: در اولین مرحله شهرستان خرامه و لامرد از نژاد آلپاین و سانن استفاده کرده‌اند؛ همچنین در شهرستان استهبان 2 دامدار به صورت خصوصی اقدام به تلقیح مصنوعی با اسپرم خالص کرده‌اند. فزونی می‌افزاید: این طرح از سال ۹۶ آغاز شده و در مرحله اول، با ۴۵ درصد گیرایی اسپرم، بازده خوبی حاصل شده است که ۸۰ درصد از تسهیلات آن به‌صورت یارانه بوده است. در سال جاری و در مرحله دوم طرح، فقط اسپرم به‌صورت رایگان به دامداران داده می‌شود و هزینه‌های دیگر به عهده دامدار است. وی به نژاد گوسفند رومانوف اشاره می‌کند و می‌گوید: این نژاد در سیستم بسته پرورش می‌یابد و دنبه ندارد؛ همچنین سرعت رشد بیشتری نسبت به نژاد محلی دارد و از ضریب تبدیل غذایی بهتری برخوردار است.


اصلاح نژاد دام سنگین

رئیس دام سنگین جهاد کشاورزی نیز در خصوص اصلاح نژاد گاو می‌گوید: گاو سیمنتال که به‌تازگی وارد چرخه تولید شده نسبت به گاو هلشتاین که در کشور می‌زیسته، برای پرورش و مدیریت دام مناسب‌تر است.
مهندس «علیرضا مقدسی» درباره این نژاد می‌افزاید: وزن گاو نر در سن بلوغ به‌طور معمول ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلوگرم بوده و افزایش وزن حدود ۹۰۰ تا ۱۴۰۰ گرم در روز است. وی ادامه می‌دهد: دوره پروار از ۱۵ تا ۱۸ ماهگی است و نسبت گوشت به ضایعات (نظیر چربی و استخوان) در لاشه، نسبت به سایر نژادها بیشتر است؛ کیفیت گوشت مطبوع بوده و برای آمیخته‌گری بسیار مناسب است. همچنین در تولید شیر و گوشت توانایی زیادی دارد که این خصوصیات باعث شده است این نژاد برای آمیخته‌گری و اصلاح نژاد وارد کشور شود و دامداران از آن بهره‌مند شوند.


اعتبارات طرح اصلاح نژاد دام

رئیس دام سنگین جهاد کشاورزی استان با تأکید بر اینکه طرح اصلاح نژاد دام با اعتبارات دولتی در سال ۹۶ در همه شهرستان‌ها اجرا شده است، می‌گوید: اصلاح نژاد گاو در شهرستان آباده و کازرون به‌صورت رایگان و از اعتبارات ملی و دولتی انجام شده است. مهندس «علیرضا مقدسی» اضافه می‌کند: در سال جاری استفاده از اسپرم رایگان است و در شهرستان‌های لار و فسا به‌صورت گسترده توزیع می‌شود. وی ادامه می‌دهد: اطلاعات در سامانه مرکز اصلاح نژاد به‌طور کامل ثبت می‌شود تا سازگاری این نژاد با مناطق مختلف مشخص و سرمایه‌گذاری‌های لازم روی آن انجام شود.