آبیاری مزارع اصفهان با پساب

شیرین شفیعی|  اصفهان- خبرنگار:


همسایگی زمین‌های کشاورزی با 3 تصفیه‌خانه فاضلاب در شمال، جنوب و شرق اصفهان، مثل به هم رسیدن آتش و پنبه است. این همسایگی دو سه دهه‌ای بارها و بارها کشاورزان را به استفاده از پسابی وسوسه کرده است که از کانال‌های بزرگ تصفیه‌خانه به بیرون رها می‌شوند، اما اجازه سرازیر شدن به مزارع تشنه از خشکسالی و گرمای تابستان را ندارند. 
کمتر کسی است که این روزها از بحران آب بی‌خبر مانده باشد. با وجود این کشاورزی در گوشه و کنار اصفهان، هر کجا آبی باقی مانده باشد، ادامه دارد. برخی مزارع با ته‌مانده آب‌های زیرزمینی سیراب می‌شوند و برخی از کشاورزان هم با پمپاژ پنهانی پساب از کانال‌های خروجی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، خشک شدن زمین‌هایشان را چند صباحی عقب می‌اندازند. 


بحرانی به عمق چند دهه

پمپاژ غیرقانونی پساب خروجی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، مشکل امروز و دیروز اصفهان نیست. این موضوع پیشینه‌ای به درازای ساخت تصفیه‌خانه‌های فاضلاب بزرگ در شمال، جنوب و شرق اصفهان دارد. از همان زمان نیز با وجود جاری بودن رودخانه زاینده‌رود، برخی کشاورزان همسایه با تصفیه‌خانه‌ها، برداشت پسابی که از کانال‌های تصفیه‌خانه بیرون می‌رفت را حق خودشان می‌دانستند تا گیاهان غیرمثمر با این پساب غیراستاندارد آبیاری شوند. 

اما از واسط دهه 80 که زاینده‌رود به یک رودخانه فصلی تبدیل شد، بحران استفاده از پساب نیز عمیق و جدی‌تر شد. با وجود برخوردهای گاه و بیگاه مسئولان شرکت آب منطقه‌ای و برچیدن پمپ‌های پنهانی، هنوز هم برخی کشاورزان بدون توجه به ضرر و زیان‌های تولید محصولات غذایی با پساب فاضلابی که به‌اندازه استانداردهای جهانی تصفیه نشده است، آب آلوده تصفیه‌خانه‌های فاضلاب را به پای محصولاتشان می‌کشانند. 


برخورد با متخلفان

تابستان پارسال و پس از آن‌که شیوع یک بیماری روده‌ای، سلامت محصولات کشاورزی اصفهان را زیر سوال برد، مدیر گروه مرکز بهداشت استان اصفهان از تشکیل یک کارگروه برای برخورد با متخلفان کشت محصولات کشاورزی با آب پساب در استان اصفهان خبر داد. 
 «مهدی رفیعی»، نظارت و اجرای این طرح را بر عهده کارشناسان اداره بهداشت، نیروی انتظامی و جهاد کشاورزی استان دانست و هشدار داد: مصرف محصولات کشاورزی با آب پساب بروز بیماری‌های روده‌ای، گوارشی و عفونی را برای انسان به همراه دارد؛ بنابراین جریمه و معدوم کردن محصولات غیر بهداشتی کشاورزی از جمله برخوردهایی است که با متخلفان اجرای این طرح می‌شود. 


تشکیل تیم‌های بازرسی برای جمع‌آوری پمپ‌ها

مدیر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در این باره به همشهری می‌گوید: در رودخانه زاینده‌رود، پایین دست شهر اصفهان و بعد از پل شهرستان، سرریز پساب تصفیه‌خانه جنوب اصفهان به رودخانه می‌ریزد که جاری شدن این پساب در رودخانه در سال‌های گذشته باعث می‌شد در طول مسیر کشاورزان به شکل‌های مختلف این پساب را برای آبیاری به مزارعشان منتقل کنند. 
«احمدرضا صادقی»، از تشکیل تیم‌های گشت و بازرسی و اکیپ حفاظتی برای جلوگیری از این مشکل در سال گذشته خبر می‌دهد و می‌افزاید: با استفاده از تیم‌های گشت و بازرسی و اکیپ‌های حفاظتی که داشتیم اقدامات بسیار زیادی در خصوص جمع‌آوری پمپ‌ها و ادوات انتقال پساب انجام دادیم. بسیاری از این انتقال‌های غیرقانونی را قلع و قمع و جمع‌آوری کردیم؛ متخلفان نیز شناسایی و برخی از آن‌ها به دستگاه قضایی معرفی شدند. 


آمار افزایش استفاده از پساب برای کشاورزی

 «کمال حیدری» معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان  درباره استفاده از پساب فاضلاب برای آبیاری مزارع کشاورزی اطراف اصفهان به همشهری می‌گوید: در گذشته هم موارد بسیار زیادی از آبیاری مزارع با استفاده از پساب فاضلاب گزارش می‌شد و ما این موضوع را به دادستان به عنوان مدعی‌العموم گزارش دادیم چون کشاورزان بر اساس قانون اجازه استفاده از پساب فاضلاب خام برای آبیاری گیاهان مثمر را ندارند. او با اشاره به مصوبه کارگروه سلامت استان که استفاده از پساب فاضلاب را فقط برای کشت گیاهان غیرمثمر مجاز دانسته است، ادامه می‌دهد: استفاده از پساب در مزارع کشاورزی در صورتی امکان‌پذیر خواهد بود که بار میکروبی و انگلی آن بسیار پایین آمده و به استانداردهای جهانی نزدیک شده باشد، در حالی که خروجی کنونی تصفیه‌خانه‌های اصفهان این شرایط را ندارد. حیدری همکاری مرکز بهداشت با مدیریت بحران استانداری را تلاشی برای بهبود کیفیت خروجی پساب تصفیه‌خانه‌های اصفهان می‌داند و می‌گوید: مدیریت بحران نیز در حال رایزنی با یک شرکت دانش‌بنیان است که از فناوری‌های جدید برای تصفیه بهتر و کاهش بار میکروبی پساب استفاده کند. اما به هر حال اجرای چنین پروژه‌هایی نیاز به تامین هزینه از طریق بودجه‌های کلان دارد و تا زمانی که طرح به نتیجه نرسیده باید روی کنترل استفاده از پساب در مزارع کشاورزی متمرکز باشیم. 


دور باطلی که سال‌ها ادامه دارد

رئیس مرکز بهداشت استان با اشاره به خشکسالی و بحران آب یادآور شد: در شرایطی که صحبت از محیط‌زیست پایدار به میان می‌آید، پساب فاضلاب، در صورتی که به‌اندازه استاندارد تصفیه شده باشد، یک سرمایه مهم است که می‌توان برای مدیریت منابع آب از آن استفاده کرد. حیدری ادامه می‌دهد: اکنون جسته و گریخته می‌شنویم یا می‌بینیم از این پساب در مزارع استفاده می‌شود چون کشاورزان از یک‌سو با کمبود آب روبه‌رو هستند و از سوی دیگر می‌بینند کانال‌های انتقال پساب، از کنار مزرعه‌هایشان می‌گذرد و اجازه استفاده از آن را ندارند. درصورتی که اگر شرکت آب منطقه‌ای بتواند خروجی تصفیه‌خانه‌ها را به‌اندازه استاندارد برساند، نه کشاورز ضرر خواهد کرد و نه مردم. 

وی با انتقاد از دور باطلی که سال‌هاست در زمینه جلوگیری از استفاده پساب و پمپاژ غیرقانونی آن به مزارع ادامه دارد، می‌گوید: بار میکروبی پسابی که اکنون از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب بیرون می‌آید صددرصد بالاتر از میزان استاندارد است و با این وجود کشاورزان آن را به صورت غیرقانونی و پنهانی استفاده می‌کنند. نظارت‌های مداوم مسئولان استانی و جمع‌آوری موتورهای پمپاژ پساب هم تاکنون نتوانسته کشاورزان را از این تخلف منصرف کند. 


آتش خاکستر بیماری‌های صعب‌العلاج

 معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در پاسخ به این پرسش که آیا شیوع بیماری‌های روده‌ای در سال گذشته به دلیل استفاده از پساب فاضلاب برای کشت سبزی بود؟ نیز توضیح داد: خیر؛ بیماری روده‌ای و اسهال و استفراغی که سال گذشته در اصفهان شیوع پیدا کرد بیشتر مربوط به شست‌وشوی نامناسب سبزی و صیفی بود. حیدری گفت: با این حال، مصرف سبزی و محصولاتی که با پساب فاضلاب آبیاری شده‌اند پیامدهای بسیار بدتری مانند ایجاد بیماری‌های صعب‌العلاج به‌ویژه سرطان را به دنبال دارد. 


برنامه‌ای عملی برای نجات زمین‌های کشاورزی

سال‌هاست جمع‌آوری پمپ‌های غیرقانونی در کانال‌های انتقال پساب فاضلاب در اصفهان ادامه دارد و اما فراتر از جریمه‌های مقطعی، برخورد قاطعی با متخلفان انجام نمی‌شود، چراکه کشاورزان معترض برای رهایی از پیامدهای ویرانگر خشکسالی به هر دستاویزی چنگ می‌اندازند. آن‌ها آنچنان برای نجات مزارعشان تلاش می‌کنند که کمترین نگرانی درباره سلامت مصرف‌کنندگان محصولات خود به دل راه نمی‌دهند. شاید علاوه بر فرهنگ‌سازی و آموزش به کشاورزان باید برنامه‌ای عملی برای نجات زمین‌هایشان به آن‌ها ارائه داد.