یک تجربه دینی و عقلی

حجت‌الاسلام احمد رهدار؛  مدرس حوزه و دانشگاه

برای بررسی موضوع «نماز باران» پیش از هر چیز ابتدا باید به واکاوی نسبت انسان با عالم غیب و معنا پرداخت. بشر از زمانی که برای ثبت تاریخ خود اقدام کرد، نسبتش با جهان را با توجه به عوالمی که به‌راحتی دسترسی به آنها برایش مقدور نبود، معنا کرد و نام‌های مختلفی از قبیل «عالم غیب»، «عالم معنا»، «متافیزیک» و... نیز مطرح شد. درواقع در آن عصر انسان در مفهوم وجودی خود به این درک رسیده بود که هرآنچه بر مقدرات هستی تأثیر دارد، صرفا آنچه می‌بیند، نیست. در ادامه به میزانی که ادیان موفق شدند تصویر روشن‌تری از این موضوع ارائه کنند، نگاه‌ها به مقدرات هستی دقیق‌تر شده‌است. درواقع از رویکردهای خرافه‌گرایانه در عصر اسطوره به نگاه متفاوتی در دوره ادیان می‌رسیم. با فرارسیدن دوره مدرن و توسعه دستاوردهای صوری و ظاهری، بشر به‌مرور به «اصل» باورهای گذشته‌اش شک کرد و آنها را به «گزاره‌های دوران جهلش» معنا کرد و به این باور رسید که واقعیت نداشته‌اند.
این روند در قرون 18و 19میلادی شتاب بیشتری گرفت و با دیدگاه‌هایی از قبیل هگلی‌های جوان، مارکس و... رنگ و بوی افراطی داشت. در این دوره بشر کوشید با صرف اتکای به «عقل» و «علم» مشکلات خود را حل کند. در مقابل اما در ساحت اسلام موضوع صورت دیگری دارد. ما مسلمانان بر این باوریم که دارای دین کاملی هستیم و حیات چند بعدی در تاریخ اسلام، حیات بانشاطی بوده‌است. مسلمانان حتی در دوران مدرن نیز به عالم غیب و آسمان باور دارند و طی قرون گذشته به‌صورت پیوسته درباره این حوزه‌ها نظریه‌پردازی شده‌‌است. 
چنین رویکردی، سبک زندگی مسلمانان را متفاوت کرده‌ تا فقط به ظاهر ماده و علم دلخوش نباشند. براساس چنین باوری، مسلمانان بیش از دیگران به عالم غیب باور دارند؛ توجهی که بعضا «فردی» بوده و گاهی نیز بعد «اجتماعی» یافته است.
یکی از ابعاد اجتماعی چنین باور و توجهی «نماز باران» است؛ آن‌هم به مثابه ابراز نیازی به درگاه «رازق عالم» برای استمرار «لطف» بر انسان. ازسوی دیگر نماز باران به‌نوعی «اعتراف مذهبی» به قصور ما در زندگی نسبت به خداوند است؛ چراکه او تجسم لطف است، اما ما در انجام وظایف بندگی خود قصور ورزیده‌ایم؛ بنابراین نماز باران را به نوعی می‌توان مطالبه بشر از خداوند برای چشم‌پوشی از تقصیراتش و استمرار لطفش دانست.
دراین میان تجربه تاریخی سبب شده «نماز باران» را «خرافه» نپنداریم؛ ازجمله در ماجرای نماز باران امام‌ رضا(ع)؛ آن‌هم در تابستان که باران سنگینی به همراه داشت و در حافظه تاریخ اسلامی ما ثبت شده‌است. نماز باران دیگری هم از سیدمحمد تقی خوانساری، از مراجع عظام تقلید شیعه در دهه 20شمسی نقل شده و یقین است که ثمربخش بوده‌است. در گوشه و کنار جهان اسلام نیز موارد مشابهی ثبت و ضبط شده‌است؛ بنابراین نماز باران در تداوم این سنت دینی است که مستظهر به «تجربه دینی و عقلی» بوده و امید است که در شرایط سخت اقلیمی کنونی هم ثمربخش باشد.