رمز ماندگاری یک نوحه

فاطمه عسگری نیا | روزنامه‌نگار

«چارده»، برنامه‌ای که قراراست تنفسی باشد در حال و هوای هنر و ادبیات و شعر. ویژه برنامه‌ای که شروعش با ایام فاطمیه همراه شد و ما هم همین را به فال نیک گرفته و بنا را بر این گذاشتیم حالا که قرار است در این ایام فصل نخست برنامه آغاز شود گفتیم چه بهتر از آنکه سرشت سرنوشت این برنامه را حضرت صدیقه زهرا(س) روشن کند بنابراین بنا را بر گفت‌وگو درباره نوحه‌ها، اشعار و قطعات موسیقی موفق فاطمی با حضور اهالی هنر، موسیقی و شعر و نوحه گذاشتیم. مهمان نخست برنامه چارده به میزبانی همشهری و اجرای سیدمحمدجواد شرافت هم حاج سعید حدادیان بود که همگی کلی از مداحی‌ها و نوحه‌خوانی‌هایش در مقام حضرت زهرا(س) خاطره‌های نوستالژیک و شنیدنی داریم و او در این برنامه ضمن مرور شعرها، نوحه‌خوانی‌ها و مرثیه‌سرایی‌های زهرایی خود هم از خاطره‌های جبهه و رزمنده‌های فاطمی گفت هم قصه مداحی مشهور یاد امام و شهدا درمحضر رهبر کبیر انقلاب را روایت کرد.

میدان را به جوان‌ها داده‌ایم
بنده نزدیک 2دهه است در حوزه نوحه شناخته نمی‌شوم. دلیل هم دارد. چون ما به فکر جانشین‌پروری هستیم. بنده و آقای طاهری نوحه‌خوان در خانه داریم نباید نوحه بخوانیم چون اگر ما بهتر بخوانیم کار را برای آنها سخت کردیم اما آنها اگر بهتر بخوانند که چه بهتر! امروز خوشبختانه نوحه به تکامل رسیده است. در یک زمان مشخص حاج محمد طاهری بیش از هزار و صد ملودی در نوحه ارائه داده بود. بعد این عَلَم را دادند به‌دست حاج آقای کریمی درنسل ما، بعد هم حاج آقا منصور و حاج آقا انسانی و....علت چه بود؟ چون دیگر قصیده متأسفانه کمتر مورد توجه مردم بود و ما هم که بیشتر قصیده سرا هستیم و حرف داریم برای گفتن و نمی‌توانیم در حد غزل رها کنیم. اما مردم فرصت ندارند که قصیده گوش دهند مگر اینکه افرادی مثل صابر خراسانی بیایند و سریع آن‌را تبدیل به دکلمه کنند. باور دارم که دکلمه بسیار از خواندن سخت‌تر است. چرا که فراز و فرودش زیاد است.

سواد موسیقی مردم بالا رفته
 در کارهای حماسی سواد موسیقیایی بالا رفت و مردم زبان موسیقی را بهتر درک کردند. یک زمانی محمد حسین ما می‌خواست برود پیش آقای هلالی آن زمان 9سالش بود گفتم هرچه می‌خوانی سه‌برابر سرعت بده ومداحی بوی سیب و حرم حبیب و... خلق شد. این همان چیزی بود که مخاطب می‌خواست. کسی که زودتر از همه این مهم را درک کرد و جدیت و مداومت داشت در اجرای آن حاج آقای کریمی بود؛ چون خیلی خوب گوش می‌کرد و خیلی خوب نگاه می‌کرد. نسل قدیمی خود را آنالیز می‌کرد، مثلا ایشان من را بهتر از خودم می‌شناسند. ضمن اینکه یک قاری رده یک هستند و این توانایی ایشان در عربستان و در حضور قاریان بزرگی چون عبدالباسط، منشاوی و.... ثابت شد. ایشان هم مسلط به قرائت قرآن هم مسلط به موسیقی پاپ و سنتی هستند چون موسیقی را می‌شناسند و زمان را می‌شناسند.درواقع حاج محمود کریمی یک کاری کرد انگار حواسش به آلودگی کلانشهرها هست.الان جماعت مداح نمی‌تواند مثل قدیم یک نوحه را یک نفری و یک نفس بخواند او نفس گرفتن بین سیلاب‌ها را وسط نوحه یاد داد.

از نوحه‌های مانیفستی تا نوحه‌های مینی مالی
چند اتفاق در حوزه نوحه‌ها افتاده نوحه‌های مانیفستی، نوحه‌های مینی مالی و نوحه‌های استوری. نوحه‌های مانیفست یعنی خود معرفی کردن و بیانیه دادن. من کی هستم؟ مثلا یکی از نوحه‌های مانیفستی که خیلی قوی است و رجز است همان نوحه مشهور حیدر یا حیدر است که آقای طاهری خواندند و حاج محمود کریمی هم از آن تجلیل کردند.  مهدی رسولی هم به اقتضای سن و موقعیتش از این نوع نوحه‌ها زیاد دارد. من مهدی رسولی را در بسیج دانشگاه تهران در حسینیه هنر دیدم و گفتم ایشان بهتر از ماست و وظیفه‌اش هم این است که بهتر از ما باشد. دسته دیگر نوحه‌ها، نوحه‌های استوری یا همان روایتی است و دسته سوم نوحه‌های مینی مالی یا نوحه کوتاه که نوحه یاد امام و شهدا از این دسته است.‌

نوحه‌ای که به دل همه نشست
 نوحه یاد امام و شهدا را آغاز دهه 80 خواندم وقتی بیشتر معرفی شد که همراه با کلیپ به‌مدت 15سال هر شب جمعه یک ربع به اخبار ساعت 8و نیم 9ازطریق رسانه ملی پخش می‌شد. یک روز من در هواپیما بودم آقایی هم نشسته بود و نگاه کرد و شناخت و گفت من به هیچ وجه شما را قبول ندارم و دوستتون ندارم ولی این نوحه یاد امام و شهدا چیز دیگری است و باید ارکستر سمفونی بخواند و این یک کار ماندگار است. علاوه بر آن ما سال 86رفتیم مرکزمعلولان دختر بچه‌های معلول که درجه معلولیتشان هم زیاد بود وقتی ما این نوحه را خواندیم دوباره درخواست اجرای آن را می‌کردند و من مانده بودم که چطور ارتباط می‌گیرند. یک روز رفتم قم سرم را گذاشتم در شبکه‌های ضریح حضرت‌معصومه که این همه نوحه خواندم و دوست دارم یکی از آنها ماندگار شود و قسمت این بود که این نوحه ماندگار شود. افرادی مثل عبدالجبار کاکایی در سی‌امین سالگرد انقلاب وقتی برای کاری تماس گرفتم، گفت که من در 30‌سال اخیر این را بهترین نوحه کشور می‌دانم.

دعوا سر سربند حضرت زهرا بود
حضرت زهرا(س) جلودار حمایت از رزمنده‌ها بود. همانطور که امام‌حسین(ع) پشت سر مادر بودند رزمنده‌ها هم پشت سر حضرت زهرا (س) بودند. شهدا همه متوسل به حضرت‌زهرا(س) می‌شدند من الی ماشاءالله در جبهه خاطرات از یاد حضرت‌زهرا(س) دارم. حاج‌محمد‌طاهری می‌گفت در جبهه سرم را نزدیک دهان شهیدی آوردم فقط ذکرش یا زهرا بود. در خرمشهر هم یک شهید سیدی که دوپایش قطع شده بود و در میدان مین افتاده بود وقتی بچه‌ها فریاد می‌زدند که می‌آوریمت عقب فریاد می‌زد« مادرم حضرت زهرا(س) گفته تا صبح مهمون خودمونی برید نمی‌تونید منو عقب ببرید » در جبهه دعوا سر پست و مقام نبود دعوا سر سربند یا فاطمه (س) بود. ذکر لب‌های رزمنده‌ها همه یا زهرا بود. این را همه شهادت می‌دهند چه مجموعه‌ای از رزمندگانی که باقی ماندند و چه آنها که شهید شدند. 

شرط رهبری برای دعای شهادت
بارها از سال 70خدمت آقا عرض کردم دعا کنید شهید شوم گفتند زنده باشید ان‌شاءالله. گفتم آقا تورو جدت دعا کن شهید شوم گفتند باشد به شرطی که تو هم دعا را در حق من کنی و من منقلب شدم. ایشان به‌شدت عاشق حضرت زین‌العابدین(ع) هستند، من 12محرم می‌خواستم سر بزنم به مدافعان حرم، شب آخر روضه صحبت کردم که این زیارت اردوی علمی و معرفتی ماست و ازجمله مناسکش صحیفه سجادیه است. آقا 3‌بار گفتند نه تو باید باقی بمانی با یک جلالت خاصی این حرف را می‌زدند و می‌گفتند باید بقا داشته باشی باید سرزنده باشی. برای نخستین بار به لکنت افتادم و گفتم دعا کنید آخرش شهید شوم گفتند که نمی‌خواهد! 

ادبیات‌مان را با مردم هماهنگ کنیم 
ما باید امروز ادبیات‌مان را با مردم هماهنگ کنیم. اگر می‌خواهیم یک خانم بی‌حجاب یا بد حجاب را دعوت به حجاب کنیم که این از تعهدات دینی ماست باید کاری کنیم که عاشق رفتار ما بشود یک امر به معروف و ناهی از منکر مسلمان باید جذابیت داشته باشد تا حرفش شنوا داشته باشد ابتدا باید باطن خودمان را درست کنیم موید بی‌حجابی نیستم اما از لحاظ روش‌های تربیتی باید با مهربانی این امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهیم نه با کبر و غرور. ایام فاطمیه فرصت خوبی برای آشنایی مردم با این فرهنگ است اگر جلسات فاطمیه را از یک‌دهه کمتر کنیم فرصت را از دست داده‌ایم. حضرت زهرا برای تبیین امامت حضرت علی 40 شب مداوم در خانه‌ها را می‌زد و دعوت می‌کرد از مردم و در جهاد تبیین کم نمی‌گذاشتند، بعد از 40شب که مستمرا این کار را انجام می‌دادند به‌خاطر شکستگی پهلو و کم شدن تاب و توانشان دیگر نتوانستند ادامه دهند و در بستر افتادند.

یاد امام و شهدا چرا ماندگار شد؟
به‌نظر من یکی از دلایل موفقیت این نوحه نام حضرت زهرا (س) بود. من وقتی این شعر را داشتم می‌گفتم و می‌خواندم می‌ترسیدم که این جماعت با آن ارتباط برقرار نکنند. بالاخره سلایق در تهران و جاهای مختلف متفاوت است تا زمانی که در محضر رهبری خواندم و ماندگار شد. درواقع آخر مجلس‌ مهمان آقا بودیم در انتهای برنامه که در حال اتمام بود گفتم  بگم خدایا‌خدایا تا انقلاب مهدی... دوباره نظرم عوض شد و با خودم گفتم بگذار یاد امام و شهدا را بخوانم دو خطش را خواندم آقا خوشش آمد و گفته بود. اجازه بدهید بخوانند بعد که بخشی از کار را خواندم و خدمت آقا رسیدم برای عذرخواهی گفتم ببخشید این آخری اضافه بر سازمان بود. آقا درحالی‌که هنوز حال گریه داشت گفت نگو این از همه بهتر بود. گفتند چرا همه‌اش را نخواندی؟ گفتم 20دقیقه طول می‌کشد گفتند عیب ندارد دفعه دیگر بیا و بخوان گفتم با بچه‌ام می‌خوانم این را گفتند بیاورش بخوانید دفعه بعد که آمدیم همه محافظان و مسئولان بیت دائم یادآوری می‌کردند که آقا گفته یاد امام و شهدا یادتان نرود. من آن روز 12 دقیقه بیشتر نخواندم. آمدیم پایین آقا گفت شعر از خودت بود؟ ملودی از خودت بود؟گفتم بله ایشان گفتند باید کلیپ شود بعد از آن آقای ضرغامی گروهی گذاشتند تا کلیپ را درست کنند.احدی از مسئولان مملکت یک صدم حضرت در حوزه هنر و ادبیات ذوق هم ندارند. آقا کسی بود که پشت این نوحه ایستاد چون دریافتش از یاد امام و شهدا قطعا گسترده‌تر و دقیق‌تر ازحتی دریافت خود من بود. دلیل دیگری که باعث شد من در یاد امام و شهدا موفق شوم فعالیتم در تلویزیون با موضوع شعر کودک بود.من سال 62درتلویزیون شعر کودک می‌گفتم‌ درواقع اگر آشنا با موازین شعر کودکان نبودم یاد امام و شهدا دلنشین همه نمی‌شد.‌