چالش‌های هوش مصنوعی در ایران

اباذر کریمی پنابندانی؛ عضو آکادمی علوم اروپا و متخصص هوش مصنوعی

در دنیایی که هوش مصنوعی به قلب اقتصاد، سلامت، امنیت و حتی فرهنگ کشورها نفوذ کرده، ما هنوز درگیر این پرسش اولیه‌ایم که «چه‌کسی مسئول توسعه هوش مصنوعی در ایران است؟» واقعیت تلخ این است که ایران در رقابت جهانی هوش مصنوعی تقریبا جایگاه روشنی ندارد. این در حالی است که کشورهای منطقه، از امارات و عربستان گرفته تا ترکیه، در حال سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری در این حوزه هستند. اما ما در ایران با چه چالش‌هایی مواجهیم؟
  نبود متولی واحد: نهادهای متعدد، بدون هماهنگی مشغول فعالیت‌های جزیره‌ای هستند؛ از دانشگاه‌ها تا شرکت‌های خصوصی. نتیجه؟ اتلاف منابع و از دست رفتن فرصت‌ها.
  نبود زیرساخت‌های حیاتی: هنوز دیتاسنترهای قدرتمند و بومی و سخت‌افزار مناسب برای توسعه هوش مصنوعی در کشور فراهم نشده است. در واقع ما برای دویدن در یک مسابقه جهانی، حتی کفش مناسب هم نداریم.
  موج نگران‌کننده مهاجرت نخبگان: بخشی از متخصصان هوش مصنوعی به‌دلیل نبود حمایت و چشم‌انداز روشن، کشور را ترک می‌کنند. آنها موتور محرک آینده هستند و ما نباید این موتور را از دست بدهیم.
  فاصله عمیق بین دانشگاه و صنعت: پژوهش‌های علمی بدون پیاده‌سازی عملی، در قفس مقاله‌ها حبس شده‌اند و صنعت نیز هنوز درک درستی از ظرفیت‌های هوش مصنوعی ندارد.
  خلأ مقررات هوشمند و اخلاقی: هوش مصنوعی بدون قانون مانند ماشینی بی‌فرمان است. ما هنوز نه چارچوب حقوقی روشنی داریم، نه قواعد اخلاقی بومی‌سازی شده برای استفاده از این فناوری.

راهکار چیست؟
هوش مصنوعی فقط یک فناوری نیست، یک ابزار سلطه است. کشورهایی که در این حوزه پیشتاز شوند، آینده اقتصاد، فرهنگ و امنیت را در دست خواهند داشت. اگر امروز تصمیم نگیریم، فردا تصمیمات برای ما گرفته خواهد شد. ما به یک نقشه راه ملی برای هوش مصنوعی نیاز داریم؛ با مدیریت واحد، بودجه هدفمند، حمایت از شرکت‌های نوآور، جلوگیری از مهاجرت نخبگان و البته قانونگذاری هوشمندانه. هوش مصنوعی، فرصتی است که تنها یک‌بار در هر قرن پیش می‌آید. آیا ما باز هم از این فرصت جا خواهیم ماند؟