تصمیم‌گیری در شرایط جنگی

پروانه بهرام‌نژاد-دبیر گروه شهری

جنگ تحمیلی اخیر گرچه به‌ظاهر یک نبرد نظامی بود، اما در پشت صحنه اقدامات مدبرانه‌ای صورت گرفت که در اوج تهدیدات، آرامش پایتخت را حفظ کرد و نگذاشت خدمات‌رسانی، نظافت شهر، مدیریت بحران و... روی زمین بماند. میثم مظفر، رئیس کمیته بودجه شورای شهر تهران که در روزهای پرتنش جنگ در پایتخت مانده و پابه‌پای خیلی از اعضای شورای اسلامی شهر تهران از نقاط مختلف بازدید کرده و همواره پیگیر افزایش تاب‌آوری محله‌های تهران در مواقع بحرانی است، با حضور در تلویزیون همشهری از اقدامات مدیریت پایتخت در دوره بحران و برنامه‌های پیش‌رو می‌گوید. 

شکستن هیمنه دشمن 
در 12روز جنگ تحمیلی اخیر با 2 قدرت هسته‌ای مواجه شدیم. این 2 که در اذهان عمومی به‌عنوان شکست‌ناپذیر شناخته می‌شدند، هرگز تصور نمی‌کردند سرنوشت این جنگ 12روزه چنین رقم بخورد. نخستین مولفه مهم، شکستن هیمنه و قدرت پوشالی اسرائیل و آمریکا در افکار عمومی جهانی بود. آنها که تل‌آویو و حیفا را مناطق کاملا امن می‌دانستند و از یهودیان سراسر جهان دعوت می‌کردند به اسرائیل بازگردند، اکنون شاهد فروریختن این باورند. این به‌عبارتی آغاز پایان رژیم صهیونیستی بود و صدای فروپاشی آن به گوش رسید. ایران رشید و مقاوم که 40سال تحت تحریم و تهدید بود، توانست به‌تنهایی اقتدار خود را به جهانیان نشان دهد.

نمایش توان نظامی کشور
دومین نکته مهم نمایش توان نظامی ایران و عینیت‌بخشیدن به آن در افکار عمومی بود. حتی بسیاری از دلسوزان داخلی هم برآورد دقیقی نداشتند و دل‌ها قرص نبود؛ اما موشک‌های قدرتمند ایران لرزه بر اندام اسرائیل انداخت. به تعبیر رهبرمان بخشی از تل‌آویو و حیفا با خاک یکسان شد و فیلم‌های آن از این پس منتشر خواهد شد. رژیم صهیونیستی در ابتدا توانست تا حدی مدیریت رسانه‌ای کند؛ اما این کنترل محدود است و به‌مرور افشا خواهد شد. ما توانایی دفاعی خود را به دنیا نشان دادیم و پس از جنگ 12روزه جایگاه و تصویر ایران در ادراک عمومی جهانی بسیار متفاوت خواهد بود. بسیاری از سلاح‌های پیشرفته ایران هنوز به‌کار گرفته نشده و تنها چند مورد نمایشی دیده شد. ضمن اینکه پرچم صلح و آتش‌بس از طرف مقابل بلند شد. البته رژیم اسرائیل دشمن همیشگی ما محسوب می‌شود. 

رجزخوانی بخشی از تاکتیک جنگی است 
برخلاف باور برخی حین جنگ و پس از آن باید پیروزی‌ها اعلام و جشن گرفته شود تا روحیه حفظ شود و تصور پایان زودهنگام جنگ وجود نداشته نباشد. رجزخوانی بخشی از تاکتیک‌های جنگی است که در همه مراحل قبل، حین و بعد از جنگ ضروری است. تاریخ جنگ‌های صدر اسلام و مکتب عاشورا سندی روشن بر این مدعاست. رجزخوانی نه‌تنها باعث تقویت اراده و روحیه رزمندگان می‌شود، بلکه دشمن را تضعیف می‌کند و به‌نوعی روان او را تحت فشار قرار می‌دهد. اعلام موفقیت‌ها به‌معنای خوش‌خیالی یا غفلت نیست و اصلا نباید مانع آمادگی کامل و دست‌به‌ماشه‌بودن ما شود.

جنگ، جنگ روایت‌هاست
ما باید روایت واقعی و دقیق خود از پیروزی‌ها و دستاوردهایمان را بیان کنیم؛ زیرا اگر روایت را به دشمن بسپاریم، با دروغ و تحریف روایت خود را القا خواهد کرد. شکست‌های بزرگ دشمنان، به‌خصوص رژیم صهیونیستی، مانند نابودی اماکن نظامی با فناوری‌های پیشرفته دشمن توسط ما، واقعیت‌های غیرقابل انکاری هستند که باید شفاف مطرح شوند. درنهایت، رجزخوانی و بیان پیروزی‌ها نباید با خوش‌بینی بی‌جا و غفلت همراه باشد؛ بلکه باید همزمان با آمادگی صددرصد و هوشیاری کامل باشد. جنگ، جنگ روایت‌هاست و بیان درست واقعیت‌ها عامل مهمی در این نبرد است. 

وقوع 7حمله در محله لویزان 
از ابتدای جنگ غافلگیرکننده در تهران بودم و در محله خودم یعنی لویزان و شیان سکونت داشتم. در این محله 7اصابت داشتیم و خساراتی وارد شد. با وجود شرایط سخت، همسر و دخترم تصمیم گرفتند که در تهران کنار من بمانند؛ چراکه ترک محله ممکن است به‌معنای ازدست‌دادن روحیه استقامت و پایداری باشد، مخصوصا برای کسانی که مسئولیت دارند. در همان ساعات و روزهای اولیه بعد از اصابت‌ها خودم را به محل‌ها رساندم و با نیروهای آتش‌نشانی و هلال‌احمر همراه شدم، و هرچند نقش عملیاتی مستقیم نداشتم اما به‌عنوان پشتوانه آنها و در فعالیت‌هایی مثل آواربرداری و خارج‌کردن شهدا از زیر آوار همکاری کردم. 

ساخت مستند «زندگی جاری است» 
مستندات حضورم در شهر را در فیلمی با عنوان «زندگی جاری است» در فضای مجازی منتشر کردم، که برگرفته از پیام رهبرانقلاب مبنی بر استمرار زندگی مردم در شرایط جنگ بود. در این فیلم از رفت‌وآمدهای روزانه‌ام در محله، از حضور در سوپرمارکت تا مسجد محله نشان داده شده است که روایتی واقعی از مقاومت و زندگی در تهران است. در سطح مدیریت شهری نیز شاهد تلاش‌های شبانه‌روزی شهرداری، شورای شهر و سایر مسئولان بودم. بسیاری از اعضای مجموعه‌های مختلف، ازجمله همشهری، شب‌ها منزل نمی‌رفتند و در جنگ رسانه‌ای و تبیینی به شکل مؤثری فعالیت می‌کردند. من نیز به‌عنوان عضوی کوچک در کنار مدیران و مسئولان، در تهران و در خدمت مردم بودم.

اقداماتی برای افزایش تاب‌آوری شهر 
در 3جلسه شورای شهر تهران بسته‌های حمایتی متنوعی برای تاب‌آوری شهری و حمایت از شهروندان مطرح شد؛ ازجمله شناسایی و تجهیز «خانه‌های تاب‌آور محله‌ای» به‌عنوان مکان‌هایی با استحکام بنا، رعایت اصول پدافند غیرعامل و امکان اسکان اضطراری و ارائه خدمات آموزشی، مددکاری، روانشناسی و درمانی حداقلی، رایگان‌شدن استفاده از اتوبوس و مترو و حذف عوارض طرح ترافیک. همچنین مصوبه‌ای برای تعدیل شرایط اجاره اماکن تحت مدیریت شهرداری با هدف حمایت از بهره‌برداران اجرایی شد و تصمیماتی برای اصلاح و تسهیل پرداخت جریمه‌ها اخذ شد. 

لزوم طراحی مدیریت بحران محله‌محور 
در کنار همه اقدامات و تلاش‌های انجام‌شده باید قبول کرد که در مدیریت بحران تهران نقاط ضعف‌هایی هم وجود دارد. بسیاری از سازمان‌ها و ارگان‌ها حتی حداقل شرایط ایمنی لازم را نداشتند، به‌ویژه سازمان‌های امدادی که در بحران‌ها باید عملیات واکنش سریع انجام دهند. این سازمان‌ها ابتدا خود باید از یک وضعیت پایدار و مستحکم برخوردار باشند، ازجمله ستادهای مرکزی و پایگاه‌های عملیاتی‌شان که نیازمند بازنگری جدی است. مدیریت بحران باید به شکل محله‌محور طراحی شود؛ زیرا تجربه نشان داده که سازمان‌های متمرکز در بحران‌های گسترده تأثیری محدود دارند. در چنین شرایطی باید از سلول‌های محله انتظار داشت ساختاری داشته باشند تا بتوانند در سطح محله بحران را مدیریت کنند.

استفاده از ظرفیت‌های مردمی 
ظرفیت‌های مردمی مانند گروه‌های جهادی، بسیج، سمن‌ها و تشکل‌های غیردولتی قابلیت بسیاری دارند، اما به‌خوبی استفاده نشده‌اند. این گروه‌ها باید همراه با دستگاه‌های دولتی در مقیاس محله، در قالب قرارگاه‌های محلی فعالیت کنند. همچنین برای تاسیسات شهری مانند آب، برق، گاز و فاضلاب باید در سطح محله مدیر و مسئول مشخص باشد، نه‌فقط در سطح منطقه. علاوه‌براین پلیس، پلیس راهور، آتش‌نشانی، هلال‌احمر، اورژانس اجتماعی، نظام‌مهندسی و سازمان مدیریت بحران به همراه دستگاه‌های خدماتی باید در کنار مساجد، مدارس، تشکل‌ها و گروه‌های مردمی بازطراحی شوند تا یک نظام تثبیت‌شده برای مدیریت بحران شکل گیرد. مسجد باید پایگاه اصلی و محلی برای ارائه حداقل خدمات، ساماندهی نیروهای داوطلب و امکان حضور شبانه‌روزی مردم قرار گیرد. بوستان‌ها، سراهای محله و مدارس نیز ظرفیت‌های مهم دیگری هستند که می‌توانند در این شبکه نقش ایفا کنند. از دیگر اقدامات مهم، پیگیری جدی بازرسی ساختمان‌های نیمه‌تمام در سطح شهر بوده که در 12روز جنگ تحمیلی اخیر بیش از 10هزار ساختمان نیمه تمام با همکاری شهرداری و بسیج ارزیابی و خطرات بالقوه خنثی شد. باید به‌سرعت مدلی از مدیریت بحران محله‌محور طراحی و اجرا شود که شامل ایجاد امنیت محلی، آموزش شهروندی، امداد و نجات محلی، بازیابی روانی-اجتماعی، فعال‌سازی شبانه‌روزی مساجد و... است.

چند اقدام مهم مدیریت شهری در دوره جنگ 
  ارائه حمل‌ونقل عمومی رایگان و حذف عوارض طرح ترافیک 
  تقویت پایگاه‌های مردمی با اختصاص بودجه ویژه به ۲۵۰مسجد و تبدیل مساجد به مراکز خدمات‌رسانی شبانه‌روزی 
  شناسایی ساختمان‌های محکم در محلات و اسکان موقت و ارائه خدمات اولیه به شهروندان آسیب‌دیده 
  حمایت از کسب‌وکارها با معافیت موقت اجاره‌بها برای مستأجران شهرداری 
  صدور سریع و رایگان پروانه برای ساختمان‌های آسیب‌دیده و ارائه تسهیلات نوسازی