مثل پدرت نباش

مریم سمائی

ندارد. اتومبیل جلویی جایی پارک کرده که او می‌خواسته اتومبیل‌اش را پارک کند. حالا او خود را محق می‌داند که دستش را روی بوق بگذارد و اگر راننده طرف بوق، توجهی نکرد سرش را از پنجره بیرون بیاورد و هر چه دلش خواست به او بگوید. پسر این پدر عصبانی تمام رفتارها را از صندلی عقب نگاه می‌کند و درحالی‌که سرش را از پنجره بیرون کرده ناگهان علامت جلوی بیمارستان را می‌بیند و با صدای بلند می‌گوید: «بابا بوق‌نزن! اینجا بیمارستان است». او به‌عنوان همیارپلیس به رفتار پدر اعتراض می‌کند. این تصاویر یکی از هزاران تصاویری است که هر کدام از ما بارها و بارها دیده‌ایم یا مشابه آن را در شرایط دیگر نظاره کرده‌ایم؛ عادت‌های زشتی که در اجتماع وجود دارد و هر روز هزاران بار تکرار می‌شود، درحالی‌که فرهنگسازی‌ می‌تواند نقش مهمی در کاهش آن در آینده داشته باشد. به عقیده کارشناسان هر رفتار ناخوشایندی قابل اصلاح است حتی اگر عادت شده باشد. اگر مهارت مقابله با رفتارهای زشت را از کودکی به بچه‌هایمان آموزش دهیم به‌طور حتم در بزرگسالی کمتر شاهد این رفتارها در جامعه خواهیم بود. در این زمینه گفت‌وگویی با سیما فردوسی- روانشناس و استاد دانشگاه- انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:


کودکان در یادگیری رفتارها بیشترین تأثیر را از چه کسانی می‌گیرند؟

کودکان در وهله اول بسیاری از رفتارها را در خانه و از خانواده یاد می‌گیرند. آنها با والدینشان همانند‌سازی‌ می‌کنند و هر رفتاری را از آنها می‌آموزند. در وهله دوم آموزش‌ها را از سوی اجتماع دریافت می‌کنند. مهدکودک، مدرسه، نهادهای فرهنگی و تمام جاهایی که با کودکان سروکار دارند می‌توانند روی رفتار کودک تأثیرگذار باشد. بنابراین بخش مهمی از شخصیت افراد با یادگیری شکل می‌گیرد و اگر یادگیری‌ها و آموزش‌ها منفی باشد حتما روی شخصیت فرد اثرگذار است.

چه پیشنهادی برای نهادینه‌کردن رفتارهای درست در افراد دارید؟ در واقع چه کنیم که پایه و اساس رفتار یک فرد از ابتدا درست چیده شود؟

تمام نهادهای فرهنگی باید در این زمینه دستورالعمل‌ هماهنگ و یکپارچه‌ای داشته باشند. این آموزش‌ها باید از مهدهای‌کودک شروع شده و تا سطوح بالاتر ادامه یابد. نقش آموزش و پرورش،نقش بسیار مهمی در این زمینه است چرا که بچه‌ها در سنین مختلف آموزش‌های مختلفی نیاز دارند.
آموزش مهارت‌های اجتماعی، آموزش مهارت‌های زندگی در قالب مهارت ارتباط مؤثر، احترام به دیگران، داشتن اعتمادبه‌نفس، مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم‌گیری و... همه کمک می‌کند که انسان‌ها در سطح بالاتری از رفتارهای اجتماعی قرار بگیرند و رفتارهای مناسبی در شرایط مختلف داشته باشند.
به‌نظر شما اجرای طرح‌های فرهنگی نظیر طرح همیارپلیس، پارک ترافیک و آموزش قوانین رانندگی در آن و... چه تأثیری می‌تواند روی رفتار درست کودکان داشته باشد؟
اجرای چنین طرح‌هایی حتما مفید است. اگر ما نقش‌های اجتماعی را در قالب نمایشنامه به کودکان آموزش بدهیم به‌طور حتم بسیار اثر‌گذار خواهد بود؛ چون کودک در قالب نقشی که در نمایشنامه دارد رفتار درست را می‌پذیرد و این رفتار در او نهادینه می‌شود.

اجرای طرح‌هایی مانند طرح همیار پلیس، انگیزه و شوق کودک را برای پذیرش قوانین بالا می‌برد و همین امر خودش آموزش است. قصه‌خوانی از دیگر مواردی است که والدین حتما باید به آن توجه کنند. در حد سواد کودک برایش کتاب بخرند و رفتارهای خوب را در قالب داستان به او گوشزد کنند.
نقش نویسنده‌ها نیز در این موضوع بسیار مهم است. نویسنده‌ها باید دست به‌کار شوند و با توجه به روحیات و مراحل رشد کودک برای آنها مطلب تولید کنند. این مطالب می‌تواند در اختیار کارگردان‌ها هم قرار بگیرد تا  این هدف با تولید فیلم‌های آموزشی برای کودکان دنبال شود.

آیا کودکی که در خانواده‌ای با رفتارهای زشت و نامناسب بزرگ می‌شود می‌تواند رفتار مناسبی در جامعه داشته باشد؟

می گویند ادب از که آموختی از بی‌ادبان. اگر کودک در محیط‌های اجتماعی رفتارهای درست را آموزش ببیند می‌تواند از رفتارهای زشت خانواده دوری کند و خودش انسانی قانونمند با رفتاری مناسب باشد.
نباید فراموش کنیم که خانواده‌ها هم نیازمند آموزش هستند و باید آموزش و پرورش برای والدین دوره‌های آموزشی بگذارد. هم‌اکنون این وزارتخانه طرح‌هایی در قالب آموزش خانواده دارد اما روزبه‌روز این طرح‌ها کمرنگ‌تر می‌شود؛ چرا که یا والدین تمایلی به شرکت ندارند یا کارشناسان خبره‌ای وجود ندارد که بتواند والدین را جذب کنند.