سوغات باکو

علیرضا احمدی- روزنامه‌نگار

کاخ «زاگولبا»ی باکو روز دوشنبه در حالی میزبان رئیس‌جمهور ایران بود که ناظران تحولات منطقه معتقدند این را باید سرآغاز فصل نوینی در مناسبات ایران و جمهوری‌آذربایجان به‌حساب آورد؛ مناسباتی که طی سال‌های اخیر با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده‌است.
حدود یک سال پس از آخرین دیدار رؤسای‌جمهور ایران و جمهوری‌آذربایجان (30اردیبهشت‌ماه1403) در نقطه صفر مرزی 2کشور که با خاطره تلخ شهادت شهیدرئیسی و جمعی از همراهان ایشان در مسیر بازگشت همراه شد، پزشکیان و علی‌اف در باکو درباره پرونده‌های مطرح روی میز دوطرف دیدار و گفت‌وگو کردند.
این سفر در شرایطی انجام شد که رئیس‌جمهور آذربایجان در 19تیرماه 1403در جریان گفت‌وگوی تلفنی با همتای ایرانی خود، از پزشکیان برای سفر به باکو دعوت کرد. به‌دنبال این دعوت، نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان نیز در سفر مردادماه خود به تهران، ازسوی علی‌اف از پزشکیان برای شرکت در بیست‌ونهمین کنفرانس تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد در باکو دعوت به‌عمل آورد.
اگرچه قرار بود این سفر در 22آبان‌ماه 1403انجام شود، به دلایلی لغو شد تا باکو در هشتمین روز اردیبهشت‌ماه1404میزبان رئیس‌جمهور ایران باشد؛ سفری یک‌روزه که رسانه‌ها از آن به‌عنوان گامی تاریخی در مناسبات دوطرف یاد می‌کنند.


برنامه‌های سفر
 استقبال رسمی علی‌اف از رئیس‌جمهور ایران در کاخ «زاگولبا»ی باکو
 دیدار و گفت‌وگوی خصوصی روسای‌جمهور 2کشور
 برگزاری نشست مشترک هیأت‌های عالی‌رتبه ایران و جمهوری‌آذربایجان
 امضای اسناد مشترک همکاری دوجانبه
 حضور روسای‌جمهور 2کشور در نشست‌ مطبوعاتی مشترک
 سخنرانی در نشست مشترک فعالان اقتصادی 2کشور

اسناد همکاری
یکی از مهم‌ترین برنامه‌های سفر رئیس‌جمهور ایران به باکو، امضای 7تفاهمنامه مشترک بود که با حضور پزشکیان و علی‌اف، از سوی مقام‌های 2کشور انجام شد و با صدور بیانیه مشترک سفر همراه بود. این تفاهمنامه‌ها دربرگیرنده حوزه‌های مشترک همکاری بود؛ از جمله:
 رایزنی‌های سیاسی
 حمل‌ونقل
 مبادلات فرهنگی
 همکاری‌های بهداشتی
 همکاری‌های حوزه رسانه‌ای
 سرمایه‌گذاری

فصل نوین همکاری‌ها
روسای‌جمهور ایران و جمهوری‌آذربایجان در بخشی از برنامه‌های سفر، در نشست خبری مشترک حضور یافتند و به بیان نکات مهمی درباره همکاری‌های دوجانبه پرداختند که مهم‌ترین محورهای آن را در ادامه می‌خوانید:

پزشکیان چه گفت؟
 روابط ما ریشه در قرون گذشته دارد و همواره در کنار هم بوده‌ایم و خواهیم بود.
 تصمیم مهمی که اتخاذ شد، تدوین یک برنامه راهبردی جامع میان2کشور است که چارچوبی برای گسترش همکاری‌های همه‌جانبه خواهد بود.
 2کشور می‌توانند با همکاری و احترام متقابل به تمامیت ارضی و سلایق یکدیگر، صلح، آرامش و امنیت را در منطقه برقرار کنند.
 گسترش همکاری‌های زیرساختی و اقتصادی ضروری است.

مهم‌ترین تأکیدهای علی‌اف
 اسناد همکاری مشترک بین ایران و جمهوری‌آذربایجان، زمینه‌ساز پیشرفت روابط در آینده است.
 هدف اصلی دوطرف توسعه‌ فعالیت‌ها و روابط فی‌مابین است.
 2کشور در قالب عضویت در سازمان‌های بین‌المللی از یکدیگر حمایت می‌کنند.
 کریدور شمال - جنوب برای همه کشورهای مشارکت‌کننده در این پروژه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و می‌تواند بسیار سودمند باشد.
 تمرکز ما بر بهسازی زیرساخت‌های موجود، شامل بنادر، جاده‌های اتومبیلرانی و خطوط راه‌آهن است.
 متأسفانه نشست‌ها و رایزنی‌های فرهنگی به‌مدت 8سال متوقف شده بود که دستور دادیم این جلسات باید در فواصل زمانی کوتاه‌تری برگزار شود.

حوزه‌های چالش‌برانگیز
تهران و باکو در کنار حوزه‌های متکثر همکاری، پرونده‌های چالش‌برانگیزی را هم روی میز دارند که بخش مهمی از رایزنی‌های دوطرف در سال‌های اخیر معطوف به حل و فصل آنها بوده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
 همکاری‌های اقتصادی و نظامی جمهوری‌آذربایجان و رژیم‌صهیونیستی به‌عنوان تهدیدی در همسایگی ایران
 نگرانی‌های امنیتی ایران ناشی از تحرکات عناصر صهیونیست در نقاط مرزی با ایران
 تنش‌های فزاینده در قره‌باغ و برخی مواضع چالش‌برانگیز باکو در این زمینه
 بحث «کریدور زنگزور» و محدودیت‌های ژئوپلیتیک آن برای ایران
 موضوع تعیین رژیم حقوقی دریای خزر و اختلاف‌های 2کشور در این زمینه
 برخی فعالیت‌ها و فضاسازی‌های رسانه‌ای - فرهنگی علیه ایران در باکو

پرونده‌های روی میز
سفر رئیس‌جمهور ایران به باکو در حالی به‌عنوان گامی تاریخی در توسعه مناسبات دوجانبه و ارتقای همکاری‌های مشترک قلمداد می‌شود که ایران و جمهوری‌آذربایجان از حوزه‌های همکاری قابل‌توجهی برخوردارند.
توسعه تجارت: ایران و جمهوری‌آذربایجان در چارچوب آخرین رایزنی‌های اقتصادی دوطرف که بهمن‌ماه سال‌گذشته در قالب شانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی 2کشور انجام شد، دستیابی به تجارت 10میلیارددلاری در افق 5ساله را هدف‌گذاری کردند که با رایزنی‌های روسای‌جمهور 2کشور این مسیر تسهیل خواهد شد.
گسترش سرمایه‌گذاری: بررسی‌ها نشان می‌دهد چیزی حدود هزارو600شرکت ایرانی در جمهوری‌آذربایجان حضور دارند و در بخش‌های متنوع مشغول به فعالیت هستند؛ آن‌هم با حجم سرمایه‌گذاری تقریبی 5میلیارد دلاری که در شرایط کنونی بستر مناسبی برای توسعه همکاری‌ها در این بخش فراهم آمده است.
همکاری‌های ترانزیتی: در سال‌های اخیر بخش مهمی از همکاری‌های اقتصادی تهران و باکو در حوزه ترانزیتی متمرکز بوده است؛ از توسعه مناسبات در چارچوب کریدور شمال – جنوب گرفته تا توسعه پایانه‌های مرزی و خطوط ریلی و به‌ویژه «کریدور ارس»، بخش مهمی از مناسبات دوطرف را تشکیل می‌دهد و سفر پزشکیان را می‌توان تکمیل‌کننده تفاهم‌های گذشته در چارچوب کمیسیون مشترک اقتصادی به‌حساب آورد.
انرژی: یکی از مهم‌ترین پرونده‌های روی میز تهران و باکو در جریان رایزنی‌های دوجانبه به‌ویژه در یک سال گذشته، معطوف به توسعه همکاری‌ها در عرصه انرژی بوده‌است. قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز بین ایران، ترکمنستان و جمهوری‌آذربایجان از یک‌سو و تفاهم ایران و روسیه بر سر انتقال گاز از مسیر زمینی جمهوری‌آذربایجان از سوی دیگر، 2پرونده مهم تهران و باکو در حوزه انرژی به‌حساب می‌آید.
تقویت مناسبات دیپلماتیک: در هفتمین روز بهمن‌ماه 1401حمله فردی مسلح به سفارت جمهوری‌آذربایجان در تهران، مناسبات دیپلماتیک دوطرف را با تنش‌هایی مواجه کرد. اکنون اما پس از بازگشایی سفارت این کشور در تهران در آخرین روزهای تیرماه سال‌گذشته، سفر پزشکیان به باکو را باید آغاز فصل تازه‌ای از همکاری‌های سیاسی – دیپلماتیک دوطرف به‌شمار آورد.
همکاری‌ در سازمان‌های بین‌المللی: تقویت مناسبات در چارچوب سازمان‌های منطقه‌ای یکی دیگر از مهم‌ترین پرونده‌های مشترک به‌حساب می‌آید؛ از توسعه مناسبات در قالب اکو گرفته تا تقویت همکاری‌های اقتصادی در حوزه اوراسیا، نمودی از علاقه‌مندی‌های تهران و باکو است.
امنیت منطقه‌ای: تهران و باکو در این عرصه دغدغه‌های مشترکی دارند که مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد‌مخدر و اسلحه بخشی از آنهاست. ازسوی دیگر مناقشات منطقه قفقاز جنوبی نیز بخش دیگری از پرونده‌های مشترک همکاری دوطرف در عرصه امنیت منطقه‌ای به‌شمار می‌رود.
همکاری‌های دفاعی: ایران و جمهوری‌آذربایجان در نخستین روزهای آذرماه 1403در منطقه عمومی «اصلاندوز» استان اردبیل رزمایش زمینی مشترکی برگزار کردند؛ رزمایشی که در میانه آبان‌ماه همان سال در حوزه دریایی نیز برگزار شده بود. این رزمایش‌ها نمودی از آمادگی دوطرف برای توسعه همکاری‌ها در این بخش به‌حساب می‌آید.
همکاری‌های فرهنگی: روابط فرهنگی 2کشور در سال‌های اخیر با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است؛ این در حالی است که اشتراکات
فرهنگی - تاریخی ایران و جمهوری‌آذربایجان، سبب شده تقویت همکاری‌های این حوزه در جریان سفر پزشکیان به باکو مورد توجه دوطرف قرار گیرد.