اولین جمله‌ای که در ایران تلگراف شد چه بود؟

شهرزاد آزرم
هرچه وسایل ارتباط جمعی بیشتر شود، اطلاع‌رسانی سرعت بیشتری می‌گیرد و همین سرعت می‌تواند منشأ اتفاقات زیادی باشد. حالا ما در عصری هستیم که سرعت انتقال اطلاعات آن‌قدر بالاست که گاهی حتی چند دقیقه غفلت باعث بروز هجمه‌ای از اخبار درست یا نادرست هول یک موضوع می‌شود؛ آن هم در فضای مجازی که برخی از اپلیکیشن‌‌هایش را عامل شایعات بی‌اساس خواندند و فیلتر شد؛ مانند تلگرام. اما حالا در عصر تلگرام، می‌خواهیم کمی از تلگراف بگوییم و نخستین خطوط تلگراف و نخستین تلگرافچی؛ تلگرافی که کمتر کسی گمان می‌کرد بعد از راه‌اندازی‌اش نقش مؤثری در تغییر سرنوشت یک ملت بازی کند.



در روایات آمده است که ناصرالدین‌شاه که به فرنگ رفت و خطوط تلگراف را دید، تصمیم گرفت این تکنولوژی را به ایران هم بیاورد. البته در این تصمیم انگلیسی‌ها هم اثر زیادی داشتند چون از طریق ایران می‌توانستند خطوط تلگراف خود را تا مستعمره‌شان- هند- ببرند و راه ارتباطی‌شان آسان شود و البته راه نفوذ‌شان به ایران هم. این شد که خطوط تلگراف برای نخستین بار به ایران آمد و بین مدرسه دارالفنون و کاخ گلستان کشیده شد و خود اعلی ‌حضرت نخستین کسی بود که پیام مخابره‌ شده را دریافت کرد. «منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است و به شکراندرش مزید نعمت...»؛ نخستین جمله‌ای که عباسعلی‌خان دنبلی در روز ۲۷‌اسفند سال۱۲۳۶ هجری شمسی به‌عنوان نخستین پیام مخابره‌شده توسط تلگراف در ایران از مدرسه دارالفنون به کاخ ناصرالدین شاه ارسال کرد. دنبلی نخستین کسی بود که در ایران زبان مورس را یاد گرفت و به استخدام اداره پست و تلگراف درآمد و به‌عنوان متخصص به شهرهای مختلف ایران رفت تا خط تلگرافشان راه بیفتد.



ساختمان پست و تلگراف در میدان امام خمینی فعلی بود و حالا جایش ساختمان عظیم مخابرات را ساخته‌اند. اما کوچه تلگرافخانه در خیابان سعدی از یادگارهای به‌جامانده از این دوران است. قدیمی‌های این خیابان از پدران خود شنیده‌اند ماجرای این کوچه را که تلگرافخانه‌ای داشت در زمان ناصری و برایتان از زبانزد «حرف مفت ممنوع!» هم خواهند گفت. نصرالله حدادی، تهرانشناس هم در این‌باره گفته است: «وقتی تلگرافخانه در تهران دایر می‌شود مردم از آن استفاده نمی‌کنند. مخبرالدوله برای تشویق مردم به استفاده از تلگراف می‌گوید که تلگراف را مجانی کنند. مردم برای استفاده از تلگراف‌های مجانی به تلگرافخانه هجوم می‌برند. مخبرالدوله به ناصرالدین‌شاه می‌گوید: در حال ضرر هستیم. شاه می‌‌گوید: از امروز حرف مفت ممنوع است و مردم باید هزینه تلگراف‌ها را بپردازند».



یک سال بعد از ارسال نخستین تلگراف از دارالفنون به کاخ ناصرالدین‌شاه، موسیو کرشش که از استادان اتریشی دارالفنون بود و زحماتی هم برای تهیه نقشه تهران در زمان ناصری کشیده است، با کمک علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه عمارت گلستان را از طریق تلگراف به باغ لاله زار متصل کرد؛ کاری که درواقع آغاز پروژه توسعه خطوط تلگراف در ایران بود و بعدها به شهرهای دیگر ایران هم رسید.