یاد شیراز در قلب تهران

سیدسروش طباطبایی‌پور

جناب سعدی را که می‌شناسید؛ همان شاعر شیرین‌سخن پارسی‌گوی که با نظم و نثرش در بوستان و گلستان، در و گوهر فشاند و با غزلیاتش، جهانی را محو افکار و اندیشه‌های این جهانی خود کرد. حالا در نخستین روز اردیبهشت و به‌مناسبت بزرگداشت پادشاه سخن، قرار است جهان، کلاه از سر بردارد و به هنر انسانی و بی‌بدیل او ادای احترام کند، اما تهران در ادای احترام به جناب سعدی پیشقدم بود؛ چون نام یکی از خیابان‌هایش را از دیرباز به نام این شاعر قرن هفتمی تغییر داد. حالا در خیابان سعدی، گشتی می‌زنیم و عکس‌های کمتر دیده شده این خیابان را از نظر می‌گذرانیم.

خیابان لُختی
در دوره حکومت قاجار و زمانی که تهران تازه در حال شکفتن بود، خیابان لاله‌زار کنونی باغی بود پر از لاله و گل و تفرجگاهی خارج از شهر برای اعیان و اشراف. تا اینکه جناب ناصرالدین‌شاه در یکی از سفرهایش به فرانسه، محو خیابان شانزلیزه شد و وقتی به تهران بازگشت، دستور داد باغ‌های لاله را خراب کنند و خیابانی شبیه شانزلیزه در تهران ساخته شد. دوطرف این خیابان هم پر شد از مغازه و سینما و تماشاخانه، اما پشت مغازه‌های لاله‌زار و به موازات آن، ویرانه‌ای بود بدون دار و درخت که کمتر کسی جرأت می‌کرد پا به آنجا بگذارد، نامش را هم خیابان «لختی» گذاشته‌ بودند؛ یعنی اگر اینجا پیدایت شود، راهزنان شهری، جیبت را می‌زنند. خیابان لختی، همان خیابان سعدی شد که حالا می‌بینید.
این عکس قدیمی، سال 1331حوالی تقاطع خیابان سعدی با منوچهری را نشان می‌دهد.

ساختمان سینگر
ناصرالدین‌شاه که شیفته غرب شده بود، به تقلید از کشورهای اروپایی، دستور داد در خیابان لختی، باغ‌وحشی به سبک اروپایی‌ها بسازند. وقتی باغ‌وحش ساخته شد، آن را «مجمع وحوش» نامیدند و آن‌قدر تهرانی‌ها را تحت‌تأثیر قرار داد که خیابان باریک را خیابان باغ‌وحش هم می‌گفتند.
تا اوایل دوره پهلوی اول در خیابان باغ‌وحش هیچ دکانی نبود، تا اینکه آهسته‌آهسته این خیابان هم پا گرفت. می‌گویند نخستین ساختمان مدرن در این خیابان، ساختمان سینگر بود؛ دفتر کارخانه‌ای آمریکایی که چرخ خیاطی تولید می‌کرد و آن‌قدر کارش در ایران گرفت که در دوره پهلوی اول، ساختمان مدرنی در خیابان باغ‌وحش بنا کرد و روی سردرش نوشت: «سینگر». از دیگر ساختمان‌های معروف در این خیابان، ساختمان خودروی سنگین آمریکایی «دوج» بود که با ورود این شرکت و احداث ساختمان‌های خصوصی دیگر، این خیابان نام بی‌کلاس «لختی‌» را از دست داد و به احترام شیخ اجل، آن را «سعدی» نامیدند. این تصویر از ساختمان سینگر را عکاس همشهری در سال 1384گرفته است.

بیمارستان امیراعلم
یکی از قدیمی‌ترین بیمارستان‌های آموزشی تهران، بیمارستان نسوان است که در سال 1285شمسی و به همت دکتر امیراعلم در بخش شمالی خیابان سعدی برای زنان تاسیس شد و از سال 1323شمسی و به احترام خدمات ارزشمند بنیانگذارش به بیمارستان امیراعلم تغییر نام یافت.

سینما سعدی
 استقبال مردم از فیلم سینمایی «ضربت» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان در سینما سعدی به سال 1343

دروازه دولت
این عکس، تقاطع خیابان سعدی با خیابان انقلاب را در سال 1335 نشان می‌دهد.‌

میدان مخبرالدوله
وقتی ناصرالدین‌شاه می‌خواست تهران را گسترش دهد، میدان مخبرالدوله را ساخت، اما بناهای اطراف آن مربوط به دوره پهلوی است. این تصویر در سال‌ 1343شکار شده و اکنون به آن چهارراه مخبرالدوله یا استقلال می‌گویند.

تاکسی‌های نارنجی
عکاس در این تصویر، لنز را به‌سوی شمال خیابان سعدی گرفته و در سال 1346از میدان مخبر‌الدوله عکس گرفته است. در این تصویر، خودروهای تاکسی نارنجی و اتوبوس‌ها به چشم می‌آیند.

 ساختمان بیمه
یکی از نخستین ساختمان‌های بیمه به شکل امروزی در خیابان سعدی متولد شد. این تصویر مربوط به ساختمان بیمه ایران در سال 1330است.

همیشه شلوغ
 این تصویر خیابان سعدی را با خودروهای قدیمی آن روزگار تهران در سال 1345نشان می‌دهد. ساختمان سینگر هم در سمت راست تصویر پیداست.

مجسمه جناب سعدی
اگر بخواهیم از جدیدترین تغییر در خیابان سعدی یاد کنیم، می‌توانیم به مجسمه سعدی اشاره کنیم؛مجسمه‌ای برنزی  با ‌ بیش از 7متر ارتفاع که در اردیبهشت 1402درتقاطع خیابان‌های انقلاب و سعدی رونمایی شد.