گزارش
مرکز باروری نخل‌ها
نخلداران این روزها راهی بازار شادگان می‌شوند تا برای باروری نخلستانشان طارونه خریداری کنند
راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار
نیمه فروردین به بعد که درختان خرما به شکوفه می‌نشینند، بازار محلی ویژه‌ای هم در شهرستان شادگان استان خوزستان راه می‌افتد؛ بازاری که تقریبا یک ماه و نیم دوام می‌آورد. آنچه در این بازار محلی دادوستد می‌شود «طارونه» است؛ غلاف چوبی و معطر اطراف گل‌ها یا شکوفه‌های درخت خرما برای باروری نخل‌ها. طارونه درخت نر در فصل بهار و هنگام گرده‌افشانی و لقاح گل‌های ماده از درخت جدا می‌شود. نخلداران نه‌فقط برای باروری نخلستان خود راهی بازار محلی شادگان می‌شوند، بلکه عرق طارونه برای نوشیدنی‌های خنک و معطر را هم از همین بازار تهیه می‌کنند.
پاتوق نخلداران
خرما، رطب، خارک، شیره خرما، پنیر خرما، چیپس خرما، قهوه هسته خرما، سبدهای حصیری و انواع صنایع دستی حصیری محصولات نام‌آشنای درخت نخل است. شاید نام طارونه و عرق طارونه کمتر شنیده شده باشد. طارونه شکوفه‌های نخل در اول فصل بهار است که در یک غلاف چوبی قرار دارد. محلی‌ها به زبان عربی به آن «طلع» یا «مای لگاح» می‌گویند و اهالی بم کرمان آن را به نام «کوریشکو» می‌شناسند. برای بارور شدن نخل ماده باید به طریقی گرده درخت نر روی درخت ماده بنشیند، اما به‌دلیل غلاف چوبی این امر به خودی خود دشوار است، بنابراین این عمل به‌صورت دستی انجام می‌گیرد و درختان ماده بارور می‌شوند. حسن ناصر، رئیس میراث فرهنگی شهرستان شوش که پیش از این رئیس میراث فرهنگی شادگان بوده، به همشهری می‌گوید: شادگان به‌دلیل داشتن ارقام متنوع و باکیفیت نخل، بازاری محلی برای فروش طارونه دارد که این روزها پرجنب و جوش و پاتوق نخلداران است. علاوه بر نخلداران، مردم شهر‌های دور و نزدیک هم مشتری این بازار هستند. معمولا در جنوب کشور در حیاط هر خانه یک درخت نخل هست.
آیین سنتی، راهی برای اشتغال‌زایی
رئیس میراث فرهنگی شهرستان شوش در توضیح بیشتر دادوستد طارونه در بازار محلی شادگان می‌گوید: غلاف چوبی طارونه بریده می‌شود. دانه‌های طارونه حاوی پودری است که روی شکوفه‌های نخل پاشیده می‌شود. هر دانه طارونه بین 7تا 15درخت نخل را بارور می‌کند. دانه‌ها به‌صورت 3تایی فروخته می‌شود. اما آنچه به بازار محلی شادگان رونق بخشیده محصولات جانبی مورد استفاده از طارونه است. ناصر در ادامه می‌گوید: دانه‌های طارونه و پودر آن جزو گیاهان دارویی دسته‌بندی شده است و کیلویی 7تا 10میلیون قیمت دارد. نخلداران از گذشته دانه‌های طارونه را در آب می‌ریختند و شربت گوارا نوش جان می‌کردند. عرق طارونه هم با خاکشیر مخلوط می‌شود که نوشیدنی پرطرفداری است. عرق طارونه را شبیه گلاب در نظر بگیرید تا بتوانید عطر و طعم بی‌نظیر و خواص را آن تصور کنید. تهیه عرق طارونه رسم و آیینی سنتی در خوزستان است که همچنان در کارگاه‌های خانگی انجام می‌شود. تهیه و فروش پودر طارونه در بسته‌بندی‌های مناسب مهمانی‌ها و همچنین عرق طارونه کسب‌وکاری محلی برای اهالی شادگان شده که مشتری خارجی هم دارد.
در مسیر ثبت ملی
کارشناس میراث فرهنگی خوزستان معتقد است با وجود اشتغال‌زایی برای شادگانی‌ها هنوز محصولات طارونه به شکل سنتی تهیه می‌شود. حسن ناصر می‌گوید: بعد از برندینگ و اشتغال مستقیم 150نفر در کسب‌وکار محصولات طارونه، باید پیگیر ثبت ملی آن باشیم. طارونه می‌تواند مثل حصیر شادگان آوازه جهانی پیدا کند. مطالعات برای تکمیل پرونده ثبت ملی طارونه در دست انجام است.
عصاره سنت و طبیعت جنوب
مای لگاح یا عرق طارونه، یکی از فرآورده‌های اصیل و ارزشمند جنوب ایران است که در فصل بهار و همزمان با باروری یا «لقاح» شکوفه‌های نخل ـ موسوم به «طلعه» ـ تهیه می‌شود؛ فصلی که اوج شکوفایی طبیعت و آغاز زندگی دوباره نخلستان‌هاست.
قاسم آل‌کثیر، فعال میراث فرهنگی خوزستان در توضیح این آیین به همشهری می‌گوید: «فرآیند تهیه مای لگاح، ریشه در سنت‌های دیرینه مردم منطقه دارد. در این فرایند ابتدا غلاف‌های باکیفیت گل نخلِ نَر (فحل) با دقت انتخاب می‌شوند.
پس از شست‌وشوی دقیق، این غلاف‌ها خرد می‌شوند و در دیگ مخصوص تقطیر قرار می‌گیرند. این دیگ روی حرارت قرار می‌گیرد و بخار حاصل از آن، از طریق لوله‌ای به ظرف شیشه‌ای درون آب منتقل می‌شود؛ جایی که عصاره حاصل ـ یعنی
مای لگاح - به‌تدریج جمع‌آوری می‌شود. این روش کاملاً سنتی است و اغلب در بطری‌های یک و نیم لیتری بسته‌بندی می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «عرق طارونه کاربردهای متعددی دارد. از آن برای تهیه شربتی خوش‌عطر و گوارا استفاده می‌کنند که با نام همین محصول شناخته می‌شود. همچنین بسیاری از خانواده‌های جنوبی برای طعم‌دار کردن آب آشامیدنی، آن را به آب سردکن‌ها، کلمن یا پارچ آب اضافه می‌کنند؛ ترکیبی ساده اما خوش‌طعم و معطر که هوای گرم جنوب را قابل‌تحمل‌تر می‌کند.» شهرستان شادگان در استان خوزستان به‌واسطه داشتن بیش از
۴ میلیون نفر نخل، به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید مای لگاح در کشور شناخته می‌شود. این محصول، نماد زندگی کشاورزی و نخل‌داری در منطقه است و بخشی از هویت فرهنگی مردم جنوب به شمار می‌آید.
مکث
سوغاتی با عطر خاطره‌ها
طارونه به‌عنوان یکی از سوغات‌های خاص خوزستان، جایگاه ویژه‌ای در میان گردشگران دارد. آل کثیر می‌گوید « مسافران جنوب، با خرید این عرق معطر، تکه‌ای از فرهنگ و طبیعت بومی را با خود به خانه می‌برند. این محصول نوشیدنی‌ای خوش‌طعم است و حامل روایتی از کار و تلاش نخلداران، آیین‌های کشاورزی و ارتباط دیرینه مردم با نخلستان‌هاست.» او تأکید می‌کند که در شرایطی که توسعه گردشگری فرهنگی و بوم‌گردی در اولویت قرار دارد، معرفی و عرضه محصولاتی چون مای لگاح می‌تواند به جذب گردشگران، احیای سنت‌های بومی و ایجاد اشتغال در مناطق نخل‌خیز کمک شایانی‌کند.
در همینه زمینه :
