گزارش
خراسان رضوی‌هم یزد دارد
«ریاب» در خراسان رضوی با سابقه هزارساله‌اش یکی از قدیمی‌ترین روستاهای خشتی کشور است
راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار
شاید کمی عجیب به‌نظر برسد که یکی از کهن‌ترین روستاهای خشت‌و‌گلی کشور در شمال شرق کشور واقع شده نه در یزد یا کرمان. جالب‌تر هم می‌شود وقتی می‌بینیم بافت تاریخی این روستا به بافت تاریخی یزد پهلو می‌زند.
روستای ریاب در شهرستان گناباد خراسان رضوی با داشتن 21 اثر ثبت ملی و تاریخچه مکتوب به قدمت بیش از 10قرن نه فقط یک روستای هدف گردشگری است، بلکه خود روستا هم به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده.
21 اثر ثبت ملی
برای دانستن حال و هوای روستای ریاب، تشبیه آن به یزد کارآمد است؛ هرچند 616کیلومتر با هم فاصله دارند. خانه‌های خشت‌و‌گلی مرمت شده و یک طبقه با سقف مسطح یا گنبدی، گذرهای باریک و ساباط (سایه‌گستر در اقلیم کویر) و بادگیرهای تماشایی، خانه‌ها هم آرامش را مهمان گردشگران می‌کند و هم از گذشته تاریخی این روستا روایت دارد.
دهیار روستا به همشهری می‌گوید: «قدمت روستا به قرون اولیه اسلامی می‌رسد و در این‌باره تاریخ مکتوب داریم. آثار تاریخی روستا هم کم نیست، اما مهم‌ترین آن شامل دو برج دیده‌بان، آب‌انبار، حمام و مسجد روستا و عمارت باغ گلشن است.»
حامد غلامی،آرامگاه ابومنصور ریابی را نشانی دیگر از قدمت روستا می‌داند و ادامه می‌دهد: «او وزیر دارایی طغرل سوم سلجوقی (قرن 6هجری قمری) بوده و در کتاب‌ها آمده که تمام دوران زندگی‌اش را با خداترسی و پرهیزگاری گذرانده و افراد زیادی به مزارش می‌آیند.»
اهالی پای کارند
ماجرای مرمت بافت تاریخی روستا به 17سال پیش برمی‌گردد. دهیار روستا می‌گوید که مرمت از سوی بنیاد مسکن و میراث فرهنگی خراسان رضوی انجام و 3500مترمربع از معابر روستا هم سنگفرش شد. حامد غلامی با بیان اینکه در 2سال اخیر هم 3500مترمربع دیگر از معابر روستا با کمک دهیاری روستا سنگفرش شده تا دسترسی به آرامگاه ابومنصور و مظهر قنات روستا برای گردشگران تسهیل شود، ادامه می‌دهد: «خیران هم پای کار هستند و حسینیه و مدرسه روستا را ساختند.» روستا 6اقامتگاه بومگردی برای گردشگران دارد و 2اقامتگاه دیگر هم در روند اخذ مجوز هستند. غلامی می‌گوید: «به‌طور میانگین در ایام نوروز 21هزار گردشگر، مهمان روستا هستند و این رقم برای کل سال به 40هزار نفر می‌رسد.»
انتخاب گردشگران
دهیار روستا پذیرایی از گردشگران را با غذاهای محلی ازجمله انواع آش، اشکنه، تخم‌مرغ شیره، گرماست، بلغور، قطاب، جوش‌پره، کلومپه و توگی عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «از روزگار کهن تا‌کنون اصلی‌ترین صنایع‌دستی روستا، قالی و قالیچه‌بافی است. کم‌کم پارچه‌بافی و حوله‌بافی هم به آن اضافه و مورد استقبال گردشگران واقع شده‌است.» در نمایشگاه صنایع‌دستی روستا حصیربافی و مینابافی هنرمندان روستا هم دیده می‌شود. اقلیم نیمه‌بیابانی با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد روستای ریاب پرورش برخی از محصولات باغی را برای اهالی فراهم کرده که چرخ اقتصاد را می‌چرخاند. حامد غلامی می‌گوید: «فرآورده‌های محصولات باغی مثل شیره انگور و رب انار از سوی زنان روستا تهیه می‌شود. انواع کشک، پنیر، ماست و روغن حیوانی هم از محصولات دامی است که با استقبال خوب گردشگران روبه‌رو شده‌است.»
اولین شهر خشت و گلی جهان
یزد، شهر تاریخی مرکز ایران به‌عنوان نخستین شهر خشتی جهان شناخته می‌شود. این شهر با قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال در میان کویر‌های ایران قرار گرفته و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کشور محسوب می‌شود. یزد به‌دلیل معماری سنتی و ارزشمند، سال 1396 به‌عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این شهر دارای خانه‌های خشتی با بادگیرهای بلند، کاروانسراها، مساجد و حسینیه‌های تاریخی است که هر کدام به زیبایی آن افزوده‌اند. اگر علاقه‌مند به تاریخ یا معماری هستید، یزد یکی از جذاب‌ترین مقصد‌های گردشگری برای شما محسوب می‌شود.
علاوه بر یزد شهرهای دیگری هم به‌عنوان شهر خشت و گلی شناخته می‌شوند که از آن جمله می‌توان به بشرویه، شهر بلقیس، دهانه غلامان و... اشاره کرد. در میان روستاها هم علاوه بر ریاب، روستای چوپانان تنها روستای منظم خشت و گلی و معروف به روستای بادگیرهای ایران است. بر سر هر خانه‌ای از این روستا، بادگیرها نظر مسافران و جهانگردان را به‌خود جلب می‌کند. اگر از شهر یزد به عنوان شهر بادگیرها یاد می‌شود قطعا و یقینا روستای چوپانان، روستای بادگیرهای ایران است.
معماری ایرانی برای فرار از گرما
معماری کویری، بسیار خاص و سازگار با اقلیم شهرهای گرم فلات مرکزی ایران است. عناصر معماری کویر دقیق و گسترده است. در این نوع معماری علاوه بر بادگیر و حوض به گذرگاه‌ها هم توجه ویژه‌ای می‌شود. گذرهای سرپوشیده، کوچه‌های باریک با دیوارهای بلند راه‌های عبور خنکی در تابستان است و در بیشتر ساعات روز به‌خصوص بعدازظهر‌های گرم تابستان سایه می‌گیرد.
در فلات مرکزی ایران به‌دلیل کمبود چوب، برای پوشش سقف از خشت و آجر استفاده می‌شده که به‌صورت طاق یا گنبد این کار صورت می‌گرفته است.
بادگیرها را هم می‌توان مهم‌ترین ویژگی معماری شهری مانند یزد و همچنین روستای ریاب دانست که با عنوان یزد خراسان رضوی شهره شده است. بادگیر، سازه‌ای بلند با دریچه‌هایی در بالای آن است که در نقاطی از خانه‌ها ساخته می‌شد تا باد را به داخل خانه بیاورد. عملکرد بادگیرها هدایت کردن هوای بیرون به فضای داخلی ساختمان و خنک کردن و ایجاد هوای تازه در آن است. در کنار کاربرد اصلی بادگیرها که خنک نگهداشتن آب آب‌انبارها بود، برای تهویه هوای خانه‌های مسکونی، مساجد و سایر بناها نیز ساخته می‌شد.
روستایی روی آب
قنات قدیمی گناباد از روستای ریاب می‌گذرد و زمین روستا را سیراب می‌کند. گفته می‌شود وجه تسمیه روستا هم از همین نزدیک‌بودن به قنات گرفته شده و روستا درگذشته‌های دور با نام «رمی‌آب» خوانده می‌شد.
حامد غلامی، دهیار روستا می‌گوید: «ریاب در زبان محلی به‌معنای روی آب است. آب قنات‌های دیگری هم از زیر روستا رد می‌شده و انگار روستا روی آب بوده است.
برخی دیگر می‌گویند ابومنصور ریابی در جایی آورده که از بس آب این روستا گوارا و فراوان بوده آدمی را یاد آب شهرستان ری می‌انداخته است و به آن ریاب گفته‌اند. با این حال هیچ‌یک از این‌دو دیدگاه درباره وجه تسمیه در جایی ثبت و مکتوب نشده‌است.»
