جواهری در قصر

فاطمه عباسی

3ماه، 6ماه، یک‌ سال زمان می‌برد تا گره‌ها بر چله بنشینند، گل‌ها سبز شوند، شاخه‌ها پیچ‌وتاب بخورند و بالا بروند و باغی بنشیند روی تاروپود قالی. زن‌ها، مردها و بچه‌ها پشت دار، مقابل صفحه‌ سفید تار می‌نشینند و فرش در گذر زمان رنگ می‌گیرد و قیمتی می‌شود و لمس و تماشایش هر بیننده‌ای را حیرت‌زده می‌کند. یکی از این فرش‌های قیمتی که درواقع بزرگ‌ترین فرش تهران هم هست، در مجموعه فرهنگی سعدآباد جا خوش کرده و کار دست مردانی از دیار آذربایجان‌شرقی است.

هویت‌بخشی به فرش ایرانی

بین فرش‌های عمواوغلی و فرش‌های دوره صفوی حلقه‌های اتصالی وجود دارد. درواقع می‌توان گفت عمواوغلی هویت فرش ایرانی را زنده نگه داشت. بزرگ‌ترین فرش عمواوغلی با طرح شیخ‌صفی در ناهارخوری بزرگ کاخ ملت مجموعه فرهنگی‌تاریخی سعدآباد در معرض دید علاقه‌مندان قرار داده شده‌است. این فرش در اندازه ۱۴۵مترمربع بافته شده‌است. تعداد گره‌های این فرش در دسی‌مترمربع 10هزار و تاریخ بافت آن حدود سال1310 تخمین زده شده‌است.

صاحبان هنر

در دوران پهلوی اول و دوم همه‌جا پر شده بود از شهرت کارگاه‌های قالی‌بافی عمواوغلی. کمتر کسی پیدا می‌شد که اهل هنر باشد و فرش عمواوغلی را نشناسد. زمانی که آوازه فرش‌های عمواوغلی به گوش صاحبان قدرت رسید، آنها نیز علاقه‌مند به استفاده از این قالی‌ها شدند. بافت بزرگ‌ترین قالی دربار پهلوی به علیخان عمواوغلی واگذار شده بود. یکی از معروف‌ترین قالی‌های منسوب به او به دیوار پشت میز سلطنت محمدرضا پهلوی نصب شده بود و دیگری به ابعاد 3در4مترمربع در ساختمان اتاق کنفرانس بانک ملی بود. تورج ژوله‌، محقق و کارشناس فرش درخصوص فرش‌های عمواوغلی می‌گوید: «اگر از هرکدام از آثار عمواوغلی یک گل کوچک در سطح نقشه فرش حذف شود، مثل یک حفره خودش را نشان می‌دهد و همه‌‌چیز نقشه به‌هم می‌خورد. معیار عمومی‌ای که برای بافت فرش خوب باید درنظر گرفت در فرش عمواوغلی وجود دارد و بعد از آنها کسی نتوانست کار فرش را به خوبی ادامه دهد.»

مکث
شهرت جهانی عمواوغلی‌ها

برادران عمواوغلی، عبدالمحمد و علیخان، پسران تاجر بزرگ، محمد کهنمویی بودند که در سال1250 به استان خراسان و شهر مشهد هجرت کرده بود. این تاجر موفق، با ورود به مشهد، حرفه اصلی خود یعنی نساجی و ابریشم‌بافی را رها کرد و در صنعت قالی‌بافی مشغول به فعالیت شد. برادران عمواوغلی پیشه پدر را ادامه دادند و آثار آنها به‌دلیل طراحی‌های جدید که با ظرافت و کیفیت بافت ترکیب شده بود، شهرتی جهانی پیدا کرد. پس از شهرت فرش‌های برادران عمواوغلی، دیگر تنها خانواده‌های سلطنتی و متمول خریدار فرش‌های آنها بودند و اینگونه شد که بیشتر آثار آنها به‌صورت سفارشی برای یک مکان خاص مانند کاخ‌های سعدآباد، نیاوران و مرمر یا اماکن مهم کشوری چون مجلس سنا و مجلس شورای ملی بود.


مکث
همتای نیاورانی

یکی دیگر از فرش‌های بلندآوازه ایران، فرش مشاهیر در کاخ نیاوران است که در مساحتی حدود 18 متر مربع، تصویر 109 پادشاه، 56 فرد مشهور‌جهان و 16 تصویر از حجاری مربوط به دوره ساسانی و هخامنشی را در خود جای داده است. این فرش بافت راورکرمان است و در سال 1299 شمسی، حسن خان شاهرخی، آن را طراحی کرده و به دست استاد علی کرمانی بافته شده است.