کوچه‌گرد
چرا طهرانی‌ها خانه‌هایشان را چهارفصل می‌ساختند؟
لیلا باقری
وقتی حرف از «خانه‌های قدیمی» می‌شود، حیاطی با حوضی در میان و درخت‌هایی در گوشه‌وکنار خاطرمان می‌آید و اتاق‌هایی دور حیاط. حوض و درخت از ارکان ثابت حیاط بودند و اتاق‌ها هم برای هماهنگ‌شدن خانه با طبیعت و اقلیم چهارفصل طهران دورتادور حیاط ساخته می‌شدند. قدیم‌ها در ساخت خانه در همه شهرها به طبیعت توجه می‌شد. مردم با اقلیم‌شان سازگار و هماهنگ زندگی می‌کردند و اگر شهری آفتاب سوزانی داشت، برای حفاظت از خودشان طوری خانه و گذر می‌ساختند که گرما را تاب بیاورند و تا حدودی از تابش در امان باشند. اگر هم اقلیم باران‌زا و مرطوب بود، یک‌جور دیگر خانه‌سازی داشتند تا از رطوبت و تخریب ناشی از آن آسیب کمتری ببینند. امروز به این مدل خانه‌سازی سازگار با طبیعت «معماری ارگانیک» می‌گویند که آنقدر ناآشناست که جزو مفاهیم لوکس تلقی می‌شود.
همینطورها بود که طهرانی‌ها با اقلیم چهارفصل خانه‌هایی مناسب برای این محیط ساختند، با معماری‌ای که از خود طبیعت برای زندگی بهتر کمک می‌گرفت. درواقع معماری چهارفصل در خانه جاری و ممزوج می‌شد با زندگی ساکنان، تا هم آدم در آسایش باشد و هم محیط‌زیست.
تهرانی‌ها خانه را چهارفصل می‌ساختند؛ در چهار وجه شمال و شرق و غرب و جنوب. البته وجه چهارم یعنی جنوب ویژه خانه اشراف بود و خانه‌های مردم معمولی تنها 3وجه شمال و غرب و شرق داشتند. چندوجهی می‌ساختند تا در هر فصل سال در یک‌وجه زندگی کنند؛ در وجهی هماهنگ با آفتاب و میزان سرما و گرما، تا به انرژی کمتری برای گرم یا سردماندن خانه نیاز داشته باشند. در این نوع معماری اتاق‌ها در جهت صبا و مَسا ساخته می‌شدند؛ آفتاب و سایه.
به جبهه شرقی صبا می‌گفتند و اتاق‌های وجهی که در سمت صبح بود و مشرق، ویژه تابستان بود و اهل خانه پشت به آفتاب زندگی می‌کردند. در حیاط درختان دوکی‌شکل، مانند سرو یا تبریزی هم می‌کاشتند تا در تابستان جلوی تابش مستقیم خورشید را بگیرد و در زمستان هم خزان داشته باشد و بگذارد خورشید به داخل خانه بتابد و گرما بدهد. ضلع روبه‌رو و غربی را هم مسا می‌گفتند؛ ضلعی که آفتاب مستقیم به اتاق‌ها می‌خورد و گرم‌شان می‌کرد و ویژه زندگی زمستانی بود. ضلع شمالی هم که نه گرم بود و نه سرد، ویژه فصلی معتدل چون بهار بود. همینطورها بود که مردم با خورشید که منبع انرژی و رویش بود، دوست بودند و سازگار و نیاز کمتری به وسایل گرمایشی و سرمایشی داشتند که به طبیعت آسیب می‌زند. اصلش این است که مردم طهران قدیم دوستی با آب و خاک و خورشید را بلد بودند.
