این محله ...
نارمک؛ میدان‌خیز‌ترین محله تهران
سیدسروش طباطبایی‌پور
بـرخی تــصور می‌کنند در شهر، میدان‌ها برای سهل‌کردن عبور و مرور خودروها طراحی شده‌اند، اما اینگونه نیست. از دیرباز و در معماری شهرنشینی، میدان به جایی چهارگوش یا دایره‌ای شکل می‌گفتند که مردمانش در آنجا به شکل پیاده، دور هم جمع می‌شدند و در فضای سبز و کنار آب‌نمای آن، با هم گفت‌و‌گو یا معاشرت می‌کردند و در جریان مطالب مهم روز قرار می‌گرفتند. اینگونه فضاها، معمولا هر 4طرفش هم با ساختمان‌ها احاطه شده بود. شاید تنها محله تهران که به این معنا، میدان دارد، محله نارمک است؛ آن هم نه یک میدان و 2میدان، بلکه محله‌ای با 100میدان!
تاریخش
می‌گویند نارمک، دهی سردسیر با جمعیتی حدود 100نفر در حومه تهران بوده که با تجریش، 9کیلومتر فاصله داشته و اگر 5کیلومتر از آنجا به سمت جنوب می‌رفتید، به جاده خاکی دماوند می‌رسیدید. شغل قالب نارمکی‌ها باغداری بوده و به‌خصوص اناردر این روستا به‌خوبی عمل می‌آمده است. اما به مرور و از سال 1320 شمسی به بعد، کوچ مردم از شهرهای مختلف به سمت پایتخت اوج گرفت و کوچ‌نشینان کم‌برخوردار که نمی‌توانستند در تهران خانه بخرند، چاره‌ای نداشتند جز سکونت در حومه تهران و چه جایی بهتر از نارمک. خلاصه این روستای همجوار با پایتخت، آن‌قدر بی‌حساب و کتاب بزرگ شد که به تهران رسید و بدقوارگی‌اش، داد تهرانی‌ها را درآورد؛ تا اینکه محمد مصدق در اوایل دهه 30خورشیدی، تصمیم گرفت به این وضع آشفته پایان دهد و زمین‌های نارمک را با طرح‌های مدرن مهندسان فرانسوی، در اختیار بانک ساختمانی یا همان وزارت مسکن آن روزگار قرار داد و خلاصه نارمک، به یکی از نخستین محله‌های مدرن تهران تبدیل شد.
دایره‌هایش
میدان نبوت یا هفت‌حوض که از 7حوض تو در تو تشکیل شده، مرکز میدان‌های محله نارمک است و حوالی این میدان مرکزی، میدان‌های محلی ریز و درشت دیگری ساخته و تبدیل به ویژگی شاخص این محله از تهران شده است؛ میدان‌هایی شماره‌دار با فضای سبز مناسب و خلوت اختصاصی و البته محصور به ساختمان‌های محلی. البته بزرگراه شهید سلیمانی یا همان رسالت (داریوش سابق) در دهه 50، این محله را به 2بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرد و به مرور زمان، معماری برخی از میدان‌ها هم از شکل سنتی آن خارج و به خیابان یا چهارراه تبدیل شد.
فرهنگش
اراضی نارمک، حدود 6هزار مترمربع بود که در آن روزگار، یک‌ششم وسعت تهران را داشت. به شهادت روزنامه اطلاعات سال 1332، 4هزار قطعه از این اراضی در قالب قرعه‌کشی، در اختیار متقاضیان که بیشتر آنها فرهنگی بودند، قرار گرفت. شاید به‌خاطر فرهنگی بودن محله نارمک، یکی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های نارمک، مدرسه «کمال» است؛ مدرسه‌ای که در سال 1336خورشیدی گشایش یافت و به یکی از قدیمی‌ترین مدرسه‌های آموزش متوسطه در تهران تبدیل شد. در سال 1341 هم هنرسرای عالی صنعتی در این محله شروع به‌کار کرد که بعد از انقلاب، به دانشگاه علم و صنعت تغییر نام داد.
این روزهایش
این روزها نارمک از شمال به بزرگراه زین‌الدین، از شرق به بزرگراه شهید باقری، از غرب به بزرگراه امام علی(ع) و از جنوب به خیابان دماوند محدود شده که قسمت بالای بزرگراه سردار سلیمانی در منطقه 4شهرداری است و قسمت پایین آن در منطقه 8. وجود مساجد، پاساژها، مغازه‌ها و درمانگاه‌ها، نارمک را به محله‌ای پرجنب‌و‌جوش در تهران امروز بدل کرده است.