گزارش
با زرافه‌ها صبحانه نخورید
متولیان سلامت روان از شوخی افراطی «صبحانه با زرافه‌ها» با مواد‌مخدر و تأثیرش بر مخاطب می‌گویند
مریم سرخوش- روزنامه‌نگار
«مهندس به‌نظر شما وقتش نرسیده کمی به‌خودمون برسیم؟ بله، نظرم مثبته بریم برسیم.» این یکی از آشناترین جمله‌هایی بود که در فیلم سینمایی «صبحانه با زرافه‌ها» شنیده می‌شد.
چند دوست که برای فاصله‌گرفتن از فضای حوصله‌سربر عروسی رفیق‌شان به دامن مواد‌مخدر پناه می‌برند و درنهایت داماد(رضا) را هم به یاد ایام مجردی به ضیافت کوچک خود دعوت می‌کنند. فارغ از کمدی قابل‌قبول فیلم که صاحب‌نظران حوزه هنر هم به آن اشاره کرده‌اند، اما مصرف مواد‌مخدر در صبحانه با زرافه‌ها نقش پررنگی دارد. هنرمندان محبوب این فیلم ماده مخدر را با تصویری جالب و جذاب مصرف می‌کنند و این عمل بدون وجود مخالف انجام می‌گیرد و محدودیتی از جهت جایگاه اجتماعی و شغلی مصرف‌کننده هم وجود ندارد.
حتی دکتر فیلم هم که یک جراح است و جایگاه اجتماعی بالاتری دارد، علاوه بر مصرف مواد‌مخدر، الکلی نیز هست و درنهایت هم قادر نیست کاری برای داماد بیهوش‌شده فیلم انجام دهد. از یک منظر صبحانه با زرافه‌ها ترکیبی از مواد‌مخدر، سیگار، خیانت، ماشین بنز، ویلا و چند سوپراستار جذاب صنعت سینماست که هرکدام می‌تواند مخاطب را به‌نوعی تحت‌تأثیر قرار دهد. البته سروش صحت، کارگردان و نویسنده صبحانه با زرافه‌ها چندی پیش در مصاحبه‌ای عنوان کرده بود که در این فیلم به‌دنبال ترویج دوستی است نه مواد‌مخدر و در توضیح بیشتر گفته بود: «اگر ما در فیلم درباره مواد‌مخدر صحبت کردیم، به‌معنای ترویج آن نیست؛ بلکه می‌خواستیم نشان دهیم که مشکلات از همان نشأت می‌گیرد»؛ نکته‌ای که البته چندان مورد تأیید متولیان حوزه سلامت روان نیست و آنها معتقدند که این میزان از شوخی با مواد‌مخدر برای نشان‌دادن عوارض آن قابل‌قبول نیست و می‌تواند به‌نوعی منجر به عادی‌انگاری مصرف درنظر مخاطبان شود، علاوه بر اینکه پیش‌تر هم در سایر تولیدات صنعت سینما مثل فیلم‌های سینمایی دینامیت، شمعی در باد، خرگیوش ، تگزاس و حتی سریال تلویزیونی پایتخت و ... هم صحنه‌های مشابه دیده شده است.
همذاتپنداری مخاطب با شخصیت‌های فیلم
«اگر در فیلم‌ها صحنه‌های مختلف از مصرف مواد‌مخدر، الکل و دخانیات نشان داده شود، باعث تبلیغ و القای این حس به بیننده می‌شود که با امری عادی مواجه است و احتمالا باعث ترویج آن در سطح جامعه هم می‌شود.» این نکته را دکتر محمدرضا شالبافان، روانپزشک و سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت مطرح می‌کند و در توضیح بیشتر به همشهری می‌گوید: «اگر چنین اتفاقی درباره شخصیت اصلی داستان‌ها رخ دهد که مخاطب عموما با آنها همذاتپنداری می‌کند، اثر سوء آن هم بیشتر خواهد بود.» او تأکید می‌کند: «دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد پیگیر آن است که سازوکارهایی برای نمایش این صحنه‌ها در تمام رسانه‌ها ازجمله صداوسیما، سینما، سکوهای نمایش خانگی و... مشخص و این موارد محدود شود. البته این امر به‌معنای آن نیست که چنین مواردی به‌هیچ‌وجه نمایش داده نشود؛ اما باید دقت کرد که اثرات سوء آن کاهش پیدا کند. به‌ویژه در سریال‌ها یا فیلم‌هایی که مخاطبان گسترده پیدا می‌کنند، این مسئله می‌تواند خطرات بیشتری داشته باشد.»
شوخی افراطی با عوارض مصرف مواد‌مخدر
این مسئول درباره فیلم صبحانه با زرافه‌ها بیان می‌کند: «جنبه‌های هنری این فیلم توسط کارشناسان اعلام می‌شود؛ اما ژانر فیلم کمدی بود و به‌نظر می‌رسد که در بسیاری از صحنه‌ها تلاش شده بود که موقعیت طنز ایجاد شود و تبلیغ مواد‌مخدر خاصی نشود. مشکلات متعدد مصرف مواد هم نمایش داده شد؛ مثل شخصی که شب عروسی به‌دلیل مصرف مواد با چالش جدی مواجه شد یا مشکلاتی که برای دوستان او رخ داد. اما نکته اینجاست که در برخی صحنه‌ها این مسئله به شکل افراطی نشان داده شده بود. شاید نیاز نبود که این‌همه و به شکل افراطی با مسئله مصرف مواد توسط افرادی که شبیه آدم‌های جامعه هستند و مخاطب خیلی راحت با آنها همذاتپنداری می‌کند، شوخی شود.» البته به‌گفته شالبافان در این فیلم تلاش شده بود که ابزارهای مصرف مواد نشان داده نشود؛ اما به‌طور کلی انتظاری که از طنزپردازان جامعه داریم بسیار بالاست؛ هرچند آنها هم تلاش می‌کنند برای مردم شادی بیافرینند و حضور و زحمات‌شان بسیار مغتنم است.
چهره پزشکان را مخدوش نکنیم
شالبافان به نامناسب نشان‌دادن شخصیت یک پزشک در این فیلم هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «پزشکی که در این فیلم حضور داشت، عملا هیچ کمکی به فردی که دچار سوءمصرف مواد شده بود نکرد؛ خودش هم مصرف‌کننده بود و مشکلات زیادی ایجاد کرد. این تصویر مناسبی از یک پزشک نبود. مردم باید بدانند که کادر درمان قشر بسیار زحمتکشی هستند و چنین تصاویری باعث سوءتفاهم و بی‌اعتمادی است و چهره خوبی از پزشکان را هم نشان نمی‌دهد. به‌نظر می‌رسد هیچ ملاحظه‌ای دراین‌باره وجود نداشت و خیلی با دقت نظر نمایش داده نشده بود.» این مسئول ایجاد بستر مناسب گفت‌وگو و تبادل نظر میان کارشناسان و متولیان حوزه سلامت با هنرمندان را ضروری می‌داند و می‌گوید: «هدف این است که جامعه سلامت و شادی بیشتری داشته باشد. هنرمندان سرمایه جامعه ایرانی هستند و اگر روانپزشکان، روانشناسان و افراد سیاست‌گذار در حوزه سلامت روان باب گفت‌وگو با این قشر زحمتکش را باز کنند، در قالب آموزش یا شنیدن دغدغه‌های آنها امیدواری برای تولید فیلم‌های بهتر، بیشتر می‌شود.»
نباید رفتارهای بد را به بیننده القا کرد
با تعدادی از جامعه‌شناسان و روانشناسان تماس گرفتیم ولی با اذعان به اینکه فیلم را ندیده‌اند، از پاسخگویی عذرخواهی کردند. محمد حاتمی، رئیس سابق سازمان نظام روانشناسی هم همین را می‌گوید، اما به یک نکته مهم اشاره می‌کند؛ «به‌طور کلی در روانشناسی و مفاهیم اسلامی، اثر رسانه‌های جمعی یک اصل انکارناپذیر است. صنعت سینما هم به‌هرحال مرجع است و با توجه به اینکه بخشی از مخاطبان این حوزه کودکان و نوجوانان هستند، باید به چنین موضوعاتی دقت شود تا رفتارهای بد را به بیننده القا نکنند.» او تأکید می‌کند: «حتی در فیلم‌های خارجی هم برای اینکه چنین آسیب‌هایی الگو نشود و گروه‌های سنی جوان‌تر تحت‌تأثیر قرار نگیرند، مواردی مثل مصرف مواد‌مخدر صنعتی برای نقش‌های منفی در نظر گرفته می‌شود تا روی مخاطب تأثیر نگذارد.»
درگیری خوشایند مخاطب با مسئله‌ای ناخوشایند
دکتر امیرمحمود حریرچی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه معتقد است فیلم‌ها و سریال‌های تولیدی امروز آپارتمانی هستند، همراه با رقص‌های مردانه که به‌نوعی قصد انتقال شادی به مخاطب را دارند؛ اما چیزی که منتقل شده، زندگی لاکچری، لوکس‌گرایی، اشرافی‌گرایی و القای شادی‌زایی کاذب با مصرف مواد‌مخدر است و ناخواسته جوان‌ها را به سمت زندگی لاکچری و عادی‌انگاری مصرف مواد‌مخدر برای داشتن جنب‌وجوش و شادی کاذب هدایت می‌کند. او تأکید می‌کند: «فعالان این حوزه تلاش می‌کنند به همراه چنین تصاویری، مضرات آن را هم به نمایش بگذارند؛ اما مسئله این است که جذابیت‌های آن بسیار بیشتر است و به‌نوعی پایان‌بندی فیلم به آثار سوء این شرایط ختم می‌شود؛ درحالی‌که مخاطب در طول نمایش فیلم با این مسئله همراه شده و شاید از دیدن چنین تصاویری، احساس خوشایندی هم پیدا کرده باشد.»
اخلاق‌مداری و فرهنگ‌سازی؛ نیاز امروز
حریرچی تأکید می‌کند: «همین حالا هم میزان مصرف مواد‌مخدر صنعتی در کشور ما بالاست و سن استفاده از آنها هم کاهش یافته‌است و این ملاحظات باید به شکل جدی در تولید فیلم‌ها و سریال‌ها مورد توجه قرار بگیرد؛ هرچند همین فیلم‌ها با چنین محتواهایی بازار دارند و به مفهوم واقعی کلمه سرگرمی در چنین چیزهایی خلاصه شده است. دراین‌باره نیاز داریم که مسئولیت‌پذیری سازندگان چنین فیلم‌هایی افزایش یابد. ما در جامعه به محتوایی نیاز داریم که باعث ترویج اخلاق‌مداری و فرهنگ‌سازی و انتقال آن به مخاطب شود. اما در بحث مسائل اخلاقی در سطح نازلی قرار داریم و در کسب‌وکارها، محیط کاری و حتی منازل، افراد دائم در حال ابراز خشونت، عصبانیت یا انعکاس دلخوری هستند.» حریرچی به فیلم‌هایی که در گذشته تولید می‌شد، اشاره می‌کند و می‌گوید: «زمانی در سینمای ما بحث لوطی‌گری بسیار مطرح بود؛ آیا در فیلم‌های جدید چنین چیزهایی دیده می‌شود؟ بعد از انقلاب هم رنگ‌وبوی اجتماعی فیلم‌ها بیشتر شد و کیفیت تولیدات بسیار افزایش پیدا کرد. بخش روشنفکرانه آن هم جنبه عمومی و اجتماعی بسیار قوی داشت. اما اکنون شاهد چنین تولیداتی نیستیم. حتی اگر فیلم پس از نمایش چنین صحنه‌هایی مثل مصرف مواد‌مخدر از سوی بازیگرانش، در پایان آثار مخرب آن را هم نشان دهد، باز تأثیر منفی بر بیننده خواهد داشت. تمایل به مصرف مواد‌مخدر، نمایش ظاهری و زندگی لوکس در فیلم‌هایی که این‌روزها تولید می‌شود، شدید است و تماشاچی بدون اینکه بفهمد دائم در معرض این محتواهاست.»
در همینه زمینه :
