«باغ» در فرهنگ مردم ارومیه

رامان احمدی| فعال فرهنگی:

ارومیه به داشتن طبیعت سرسبز و باغ‌های سیب و انگور مشهور است و گاه ارومیه را «باغ‌شهر» نامیده‌اند. وجود آب نسبتا فراوان و متوسط بارندگی مطلوب، سبب شده است از قدیم خاک این منطقه از آذربایجان‌ غربی حاصلخیز و آباد باشد. منابع آبی کشور و به ‌تبع آن آذربایجان‌ غربی و ارومیه در دهه اخیر رو به کاهش رفته است. گواه این روند خشک شدن دریاچه ارومیه به  ‌دلیل کاهش نزولات جوی و پاره‌ای اشتباهات انسانی است. هنوز اما زندگی مردم این خطه وابسته به طبیعت و مزارع و باغ‌های سرسبز است. باغ، چنان با باور مردم ارومیه عجین شده که به وجه غالب زیست این منطقه تبدیل ‌شده است. شاید برای مردم ارومیه، باغداری روشی برای امرار معاش باشد، ولی استقبال مردم از خرید خانه باغ و باغچه در روستاهای اطراف ارومیه نشان می‌دهد که نقش باغ در زندگی مردم منطقه فراتر از تولید محصول و کسب درآمد و گردش اقتصادی است. برای مردم ارومیه باغداری علاقه و عشق است. شاید ندانند منشأ این عشق کجاست، ولی می‌دانند نمی‌شود این عشق را از یاد برد.

این مردم میان 2 مفهوم «باغ» و«باغچه» تفاوت می‌گذارند. باغ، به کشتزارهایی اطلاق می‌شود که در آن درختان انگور غرس شده باشد و اگر درختان دیگری نیز در آن مجموعه وجود داشته باشد، در اقلیت و با تعداد محدود است. در مقابل باغچه، زمینی است که در آن درختان مثمر از جمله سیب، گلابی، گیلاس و گردو به تعداد زیاد و با محور یک درخت ثمردار، غرس شده باشد. برای مردم ارومیه باغ فقط کارکرد کشاورزی و اقتصادی ندارد و صرفا با این دید به باغ نگاه نمی‌کنند. بلکه باغ را به‌ خاطر کارکردهای اجتماعی و فرهنگی آن می‌خواهند. به ‌ویژه با گسترش شهرنشینی و افزایش زمان فراغت، بُعد فراغتی باغ بیشتر و پررنگ‌تر شده است. باغ برای مردم ارومیه‌ یک کارکرد اجتماعی- اقتصادی هم دارد. داشتن باغ می‌تواند شاخص طبقه اقتصادی و پایگاه اجتماعی محسوب شود.

در باور مردم ارومیه، باغ داشته‌ای محترم است. چون تبلور حیات و تلاش و طبیعت خداداد است. با این حال، این ویژگی اکنون با رشد زندگی شهری تا حدودی کم‌رنگ شده و بُعد مصرف نمادین و تجملاتی باغ جایگزین این وجه شده است. حتی با رشد شهرنشینی در ارومیه، مردم پیوند خود را با باغ قطع نکرده‌اند و هنوز در زندگی آنان نقش مؤثری دارد، هرچند کارکرد آن تغییر کرده باشد. شکل‌گیری خانه‌باغ‌های متعدد در اطراف ارومیه به ‌ویژه منطقه امامزاده نشان از پیوند باغ با باور و زندگی مردم ارومیه دارد. البته شهرهای اطراف ارومیه و به طور کلی بیشتر شهرهای آذربایجان ‌غربی تا حدودی با باغ چنین ارتباطی را حفظ کرده‌اند، ولی شدت آن در میان مردم ارومیه بیشتر است. این علاقه مردم ارومیه به باغ تبعات منفی هم داشته است. کم‌رنگ شدن نقش تولیدی باغ‌ها، تکه‌ تکه شدن زمین‌های کشاورزی و حرکت به سمت تفکیک اراضی کشاورزی، نابودی این سرمایه عظیم زراعی، پررنگ‌تر شدن برگزاری مراسم جشن در باغ‌ها و در نهایت سبک زندگی دوگانه شهری- روستایی از تبعات منفی نقش باغ در زیست مردم ارومیه است.  نقش باغ در زندگی مردم ارومیه چشمگیر و گسترده است. این نقش در بخش‌های مختلف زندگی مردم، از اقتصاد و معیشت تا اوقات فراغت و مناسبات اجتماعی خود را نشان می‌دهد. این عمق نفوذ و نقش باغ در زندگی مردم ارومیه نیاز به مطالعه و واکاوی بیشتر از سوی محققان و دانشگاهیان دارد.