غم آب اگر بگذارد

خدیجه ستارزاده| البرز - خبرنگار:

صحبت از عشایر که می‌شود اولین چیزی که به ذهن می‌رسد چادرهای سیاه در دشت‌ها و مراتع و در دوردست‌هاست، دام‌هایی که در اطراف این چادرها هستند و زنان عشایری که در حال بافتن صنایع دستی یا درست کردن محصولات لبنی از شیر دام‌ها هستند. شاید تصور اینها برای خیلی از ما مختص شهرهای دور باشد و ندانیم که استان البرز نیز 860 خانوار عشایری با جمعیت 4 هزار و 800 نفری دارد که در مناطق ییلاقی شهرستان‌هایی مانند کرج، طالقان و ساوجبلاغ و مناطق قشلاقی شهرستان‌های نظرآباد، اشتهارد، کرج، ساوجبلاغ و فردیس هستند.

البته شرایط عشایر البرز با عشایر دیگر استان‌های کشور تفاوت‌هایی دارد و میزان تولیدات صنایع دستی آن محدودتر است، اما در مجموع جمعیت عشایر استان نقش زیادی در تولیدات دامی و داروهای گیاهی و زراعت و باغبانی دارند. این بخش از جمعیت استانی نیز مانند دیگران مشکلات و دغدغه‌های زیادی دارند و این اواخر نیز با وجود تغییرات اقلیمی و حتی اقتصادی با چالش‌های زیادی مواجه هستند، چراکه وضعیت بحرانی آب و هوا آنها را نیز با مشکلاتی مواجه کرده و شرایط اقتصادی و گرانی ارز بر روال کار آنها تاثیرگذار بوده است.


نمونه کوچکی از دغدغه‌های عشایر

یکی از عشایر نظرآباد که امسال دامدار نمونه در تولید شیر و کلزا معرفی شد، می‌گوید: عشایر البرز با مشکلات و موانع طبیعی و اداری متعددی مواجه هستند.
«زهرا سیفی» که دارای500 راس دام سبک و 30 راس دام سنگین است و چادرهایش در مراتع طالقان برپاست، می‌گوید: تا پیش از این مراتع را که در آن یونجه و ذرت برای دام می‌کاشتیم با آب چاه آبیاری می‌کردیم، اما دیگر اجازه آبیاری با آب چاه را نداریم. در کوچ به توابع قزوین برای تامین آب با مشکل مواجه هستیم و اجازه برداشت از چاه نداریم. چنانچه بخواهیم از آب تانکر استفاده کنیم، با توجه به اینکه آب در تانکر می‌ماند، احتمال آلودگی و تبعات آن برای دام وجود دارد.

وی می‌افزاید: اکنون چادرها و دام‌هایمان در کوه هستند و با توجه به اینکه امسال بارش خوبی داشتیم تاکنون مشکلی نبوده، اما زمانی‌که مجبور شویم آنها را برگردانیم، باید در اصطبل نگهشان داریم و برای تهیه علوفه و یونجه با مشکل مواجه می‌شویم. سیفی می‌گوید: از دیگر مشکلاتی که بیشتر عشایر و دامدارها دارند دریافت وام است که برای تامین هزینه باید بگیرند. کارشناسان بانک طبق بخشنامه، موظف به اجرای مراحل هستند و این قوانین برای عشایر دست‌وپاگیر و سخت است. مشکلاتی مانند ثبت سیستم دولتی دام در ارگان‌های دولتی سر راه عشایر و دامداران قرار دارد. وی با بیان اینکه قیمت نهاده‌ها و داروی دام افزایش یافته است می‌گوید: اگر قیمت گوشت با نهاده‌ها مطابقت داشته باشد، می‌توان وضعیت را سر و سامان داد، اما اگر قیمت اینها مطابق نباشد، با مشکلات مالی و اقتصادی مواجه هستیم.


جمعیت و فعالیت عشایر

مدیر امور عشایر سازمان جهاد کشاورزی البرز می‌گوید: جامعه عشایر البرز متشکل از ایلات شاهسون، مغان، سنگسری،کلهر و طوایف مستقل عرب، کلکویی، کلوند، فشند و تات و با حدود ۸۶۰ خانوار و جمعیتی بالغ بر ۴ هزار و 800 نفر است و علاوه بر این، ۵۴ خانوار نیز در فصل کوچ با جمعیت ۳۰۰ نفر مهمان استان هستند.
«علی نقدی» بیان می‌کند: عشایر البرز در ۶ سامانه عشایری و ۶۸ سامانه عرفی در شهرستان‌های استان استقرار دارند و به منظور بهره‌برداری از مراتع با عبور از 6 ایل‌راه اصلی در 220 کیلومتر شناسایی شده‌اند. این عشایر برای تعلیف دام‌هایشان علاوه بر استان البرز به استان‌های تهران، سمنان، قم، مرکزی، مازندران و قزوین نیز کوچ می‌کنند. وی می‌افزاید: توانمندی‌های فراوانی در حوزه عشایری وجود دارد و البرز به‌رغم اینکه استانی صنعتی است در زمره یکی از استان‌های غنی محسوب می‌شود و یکی از استان‌های فعال تولید فراورده‌های دامی و لبنی و مصداقی از اقتصاد مقاومتی در کشور به شمار می‌رود. نقدی با بیان اینکه 7 نوع فعالیت برای عشایر تعریف شده می‌گوید: عشایر البرز علاوه بر اینکه سهم بسزایی در تامین مواد گوشت و پروتئین استان به ‌عهده دارند در زمینه صنایع دستی و بافتنی نیز فعالیت می‌کنند. در پرورش آبزیان، زنبورداری و جمع‌آوری گیاهان دارویی، تولید قارچ، زراعت، باغبانی و مرتعداری هم نقش‌آفرین هستند.

مدیر امور عشایر جهاد کشاورزی البرز می‌افزاید: حدود 300 نفر از این جمعیت در زمینه تولید فرش، تابلوفرش، گلیم، جاجیم و معرق سنگ فعالیت دارند. نقدی بیان می‌کند: خانواده عشایر مهمان در البرز ۳۲۱ هزار راس دام دارند و در مجموع از ۱۴۸ هزار هکتار از مراتع بهره‌برداری می‌کنند. وی اظهار می‌کند: این خانوارها با تولید ۳ هزار و700 تن گوشت دام سبک و ۶ هزار و 750 تن شیر گوسفندی حدود80 درصد شیر گوسفندی استان را تامین می‌کنند. مدیر امور عشایر جهاد کشاورزی البرز بیان می‌کند: عشایر البرز از خدمات‌دهی دو شرکت تعاونی عشایری شهرستان کرج و ساوجبلاغ در زمینه تولید و تامین نهاده‌های دامی، بازاریابی محصولات تولیدی و تهیه مایحتاج اساسی برخوردار هستند.  نقدی می‌گوید: امور عشایر استان وظایف مطالعاتی، عمرانی، بهسازی امور تولید، امور تعاونی‌ها و مشارکت مردمی را بر عهده دارد و فعالیت‌های متعددی در زمینه پشتیبانی کوچندگان اعم از احداث، مرمت و نگهداری راه، تامین آب آشامیدنی، آب‌رسانی سیار، بهسازی چشمه، خط انتقال، احداث منبع بتونی، احداث آبشخور، حمام ضدکنه دامی، آب‌نما، پل، سیل‌بند، بند خاکی و سرویس‌های بهداشتی انجام می‌دهد.


محدودیت منابع آبی برای کشت علوفه

وی درباره بهره‌برداری از چاه‌های آب عشایر می‌گوید: به دلیل محدودیت در منابع آبی برای کشت علوفه ما نمی‌توانیم اقدامی انجام دهیم و طبق قوانین برای بهره‌برداری جدید اجازه داده نمی‌شود. در مورد چاه‌های قدیم هم باید با برنامه‌ریزی و صرفه‌جویی، در کشت‌ها با آبیاری تحت فشار می‌توانند فعالیت کنند.


مشکلی برای گرفتن وام وجود ندارد

مدیر امور عشایر جهاد کشاورزی البرز با تاکید بر اینکه برای گرفتن وام دامداران و عشایر مانع و مشکلی وجود ندارد می‌گوید: همه دستگاه‌های مرتبط در این زمینه همکاری دارند و بانک‌ها نیز بر اساس ضوابط و مقررات اقدام می‌کنند. اگر برخی موفق به دریافت وام نشدند، احتمالا به دلیل عدم تکمیل مدارک و مستندات یا وثیقه است.


جایگزینی برای کشت علوفه وجود ندارد

مدیر شرکت آب منطقه‌ای البرز اظهار می‌کند: برای آب آشامیدنی دام‌ها می‌توان جایگزینی داشت و با هماهنگی جهاد برای احشام تدبیر کرد، اما برای کشت علوفه نمی‌توان جایگزین پیدا کرد. چنانچه عشایر پروانه بهره‌برداری از چاه مجاز داشته باشند، می‌توانند استفاده کنند، اما اگر چاه غیرمجاز دارند، نمی‌توانند برای آبیاری مراتع و کشت علوفه از آن استفاده کنند، چراکه با وجود مشکل فعلی آب نمی‌توان برای کشت علوفه پاسخگو بود. «داود نجفیان» با بیان اینکه دشت‌های البرز 80 درصد آب آشامیدنی مردم استان را تامین می‌کنند می‌افزاید: اکنون با مشکل زیادی برای تامین آب آشامیدنی مواجه هستیم، چراکه هر سال حداقل یک متر از عمق آب‌های زیرزمینی کم می‌شود و اگر جلو این مسئله گرفته نشود، سال‌های آینده دغدغه ما دیگر تامین آب دام نیست، بلکه تامین آب آشامیدنی مردم خواهد بود. 
وی می‌افزاید: برای تامین علوفه و مباحث کشاورزی، جهاد با برنامه‌های خود و استفاده از پروانه سطحی و چاه‌های مجاز می‌تواند نیازهای مربوطه را تامین کند، اما در زمینه چاه‌های غیرمجاز با در نظر گرفتن وضعیت بحرانی منابع کنونی و اینکه هیچ منبعی برای جایگزینی وجود ندارد نمی‌توان کاری انجام داد.