پیک هسته‌ای

محمدعلی حسن‌نیا- روزنامه‌نگار

آخرین سفر رافائل گروسی به تهران اردیبهشت امسال بود. او که در این سفر قصد داشت با رئیس‌جمهور دیدار و گفت‌وگو داشته باشد، ناکام ماند و به سفری به اصفهان و شرکت در همایش انجمن هسته‌ای بسنده کرد و از ایران رفت. درست بیش از یک‌ماه بعد شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب کرد که به اذعان بسیاری از کشورهای عضو بیشتر جنبه سیاسی داشت تا فنی. اکنون بعد از چند‌ماه این دیپلمات آرژانتینی به تهران سفر می‌کند تا با برخی از مقامات ارشد ایران ازجمله رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و گفت‌وگو کند؛ دیداری به‌نظر عادی در شرایط بسیار غیرعادی منطقه و جهان. اما تعاملات بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چند سال اخیر چگونه بوده است و گیر و جدل ایران و کشورهای غربی در موضوع پرونده اتمی و توافق هسته‌ای چیست؟

دلیل سفر گروسی به تهران چیست؟
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت: سفر گروسی به تهران در بستر مشخصی انجام می‌شود و متوجه فضای منطقه و تحولات بین‌المللی هستیم. به‌عنوان عضو پایبند نسبت به تعهداتمان در آژانس صحبت‌هایمان را جدی می‌گیریم و همواره اعلام کرده ایم از آژانس و شخص مدیرکل انتظار می‌رود به دور از فشارهای سیاسی و فضاسازی‌های دیگران چه در منطقه و چه خارج از منطقه به‌صورت مستقل و حرفه‌ای کار خود را ادامه دهد و این روند جوابگو خواهد بود. گروسی در ایران با مقامات ارشد کشور هم دیدار و گفت‌وگو خواهد داشت.

آیا سفر گروسی به آمدن ترامپ ربط دارد؟
از گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست خبری پرسیده شد که پیروزی ترامپ چگونه می‌تواند روابط با ایران را تغییر دهد، گفت که روی کار آمدن یک دولت جدید معمولا «تنظیمات و رویکردهای متفاوتی» را با خود به همراه دارد. وی اظهار کرد: «من قبلا با دولت ترامپ کار کرده‌ام و همکاری ما سازنده بوده است. من پیش‌بینی می‌کنم که به روش قبل ادامه یابد.»
درخصوص سفر امروز خود به ایران نیز گروسی این سفر را پراهمیت خوانده و گفته است: «ضروری است که ما در اجرای بیانیه مشترک توافق شده با ایران در مارس۲۰۲۳، پیشرفت اساسی داشته باشیم.» آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کرد که دیدار‌های گروسی در تهران بر مبنای گفت‌وگو‌های پیشین مدیرکل آژانس انرژی اتمی با وزیرامورخارجه ایران در حاشیه مجمع‌عمومی سازمان ملل در ‌ماه سپتامبر صورت خواهد گرفت.

موارد اختلافی بین ایران و آژانس چیست؟
 موضوع 2مکان از 4مکان مورد ادعای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
 مباحث باقیمانده بین ایران و آژانس به 2مکان تقلیل پیدا کرده که سابق بر این درباره 4مکان بود
 4مکان ادعایی آژانس شامل مکان‌هایی به نام ورامین، تورقوزآباد در حومه تهران و آباده (‌ که بعد‌ها آژانس از آن به‌عنوان مریوان یاد کرد) و آزمایشگاه جابر بن حیان است
 ادعا درخصوص یافتن غبار مواد 84درصد غنی شده که با ارائه پاسخ‌های ایران بسته شد
 توقف اجرای کد 1.3 از طرف ایران که طبق یادداشت ارائه شده توسط تهران به‌دلیل نقض تعهدات طرف مقابل بود
 تعلیق انتصاب برخی از بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

ایران درباره مکان‌های ادعایی چه گفت؟
    تورقوزآباد
تورقوزآباد درواقع یک مکان صنعتی است که شامل انواع انبارها و اماکن نگهداری مواد شوینده، شیمیایی، غذایی، پارچه و منسوجات، لاستیک و قطعات خودرو، لوله و اتصالات و برخی ضایعات صنعتی است. همانطور که بارها گفته شده محل موردنظر یک انبار ضایعات صنعتی است که جابه‌جایی کانتینر در آن یک فعالیت معمول بوده است. جابه‌جایی کانتینرها از یک مکان صنعتی به مکان دیگر که یک فعالیت معمول است نمی‌تواند دلیل محکمی برای هر ادعایی درنظر گرفته شود.

   لویزان - شیان
هیچ‌گونه ماده هسته‌ای و فعالیتی در مکان موسوم به لویزان - شیان وجود نداشته است. بیانیه مشترک ۴مارس۲۰۲۳ به‌طور مستمر توسط ایران اجرا شده است؛ با این حال، همانطور که به‌صراحت در بیانیه مشترک تأکید شده است، برای گام‌های بعدی باید روش‌های انجام کاری (مدالیته‌هایی) بین ایران و آژانس توافق شود.

   بازرسان‌
حق انتصاب و لغو انتصاب بازرسان آژانس در ماده9 موافقتنامه پادمان جامع ایران (INFCIRC/214) به رسمیت شناخته شده است. در این زمینه، ایران پاسخ نهایی خود را طی نامه‌ای از سوی محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی به رافائل گروسی ارائه کرده است که باید مورد احترام آژانس قرار گیرد. در حال حاضر کل ۱۲۰بازرس منصوب شده در اختیار آژانس در جمهوری اسلامی ایران هستند.

گزارش فصلی گروسی درباره برنامه هسته‌ای ایران چه بود؟
 ذخایر اورانیوم ایران تا خلوص ۲۰درصد و ۶۰درصد همچنان رو به افزایش است.
  ایران تعداد آبشارهایی را که برای تولید «یواف۶»  استفاده می‌کند، افزایش داده است.
 عدم‌اجرای پروتکل الحاقی در 3سال گذشته
 ‌عدم‌بازرسی آژانس از تولید سانتریفیوژها و موجودی آنها، روتورها و بیلوزها، آب سنگین و کنسانتره سنگ.
  ایران اعلام کرده که اجرای کد اصلاحی ۳/۱ را به تعلیق درآورده است.
   روند غنی‌سازی اورانیوم ایران ادامه دارد.
  اختلافات کلیدی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان به قوت خود پابرجاست.
  ذخایر اورانیوم ایران با خلوص ۶۰درصد حدود ۲۲.۶کیلوگرم افزایش یافته است.
تهران در مجموع ۱۶۴.۷کیلوگرم مواد غنی‌شده با خلوص 60درصد دارد.

غربی‌ها به‌دنبال چه هستند؟
برجام پلاس: مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشستی گفت: توافق هسته‌ای «برجام» به‌دلیل آنکه هیچ‌کس آن را دنبال نمی‌کند، دیگر معنایی ندارد. او بعدها صحبت خود را در نشستی دیگر تکمیل و خواسته اصلی غرب و خود را بیان کرد. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کرد: باید تلاش کنیم برنامه هسته‌ای ایران را دوباره در چارچوب توافق شده قرار دهیم، اما در نسخه‌ای به‌روزتر!
چرا آژانس به باز کردن موضوعات هسته‌ای مختومه روی آورده است؟
 آژانس‌ بین‌المللی انرژی اتمی در تازه‌ترین گزارش خود درباره ایران، مدعی شده چون اندازه‌گیری مواد هسته‌ای در آزمایشگاه جابربن حیان در گذشته «تقریبی» و غیردقیق بوده، خواستار بررسی مجدد این موضوع و انجام اندازه‌گیری‌های «دقیق» است.
 در نامه مورخ ۲۲مه۲۰۲۴، آژانس از ایران درخواست کرد که آزمایش‌های تولید اورانیوم فلزی که از سال۲۰۰۳ به‌طور مداوم مورد راستی‌آزمایی قرار داشته است را مجددا ارزیابی کند.
  ایران این درخواست را فاقد مبنای حقوقی و مغایر با توافق ۲۹فوریه۲۰۲۴ میان ایران و آژانس دانسته است. در عین حال ایران برای توضیح دلایل غیرحقوقی بودن این درخواست به اعضای شورای حکام آژانس اعلام کرده بود.

میزان مواد غنی شده ایران چقدر است؟
دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل در گزارش فصلی خود اعلام کرد براساس گزارش‌های تغییر موجودی ایران، آژانس کل ذخایر اورانیوم غنی‌شده 60درصد را شامل 164.7کیلوگرم (افزایش 22.6کیلوگرم نسبت به‌ماه مه) و 813.9کیلوگرم، 20درصد (افزایش 62.6کیلوگرم نسبت به‌ماه می‌2024) برآورد کرده است.