شاخص‌های سلامت دهان در کشور ما خوب نیست
سرپرست دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت نسبت به شیوع بیماری‌های دندان و دهان هشدار می‌دهد
مریم سرخوش-روزنامه‌نگار
دهان انسان به‌عنوان یک عضو بسیار مهم مطرح است چون تمام مواد غذایی از این حفره عبور می‌کند و درصورتی که پر از میکروب باشد، همراه با غذا به داخل بدن هدایت می‌شود. به همین دلیل سلامت دهان و دندان علاوه بر حفظ زیبایی، درست صحبت کردن و عمل درست جویدن با بقیه اعضای بدن و سلامت عمومی ارتباط دارد. بهداشت و سلامت دهان و دندان آنقدر مهم است که در مادران باردار هم می‌تواند منجر به دنیا آوردن کودک سالم شود یا فقدانش آسیب‌هایی را برای مادر و فرزندش داشته باشد. این نکات را دکتر زهرا قربانی، سرپرست دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت مطرح می‌کند و درباره شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان، دلایل بروز پوسیدگی دندان‌ها، خدمات رایگان دندانپزشکی برای گروه‌های هدف، کمرنگ بودن فرهنگ بهداشت دهان و دندان و... به سؤالات همشهری تندرستی پاسخ داده است.
مفهوم بهداشت دهان و دندان چیست؟
بهداشت دهان یعنی تمیز نگه‌داشتن آن از میکروب‌ها، برای اینکه دچار پوسیدگی دندانی نشود. برخی میکروب‌ها هستند که عامل التهاب و مشکلات لثه‌ای هستند و به همین دلیل تمیز کردن شیار لثه‌ای که خط بین لثه و دندان است، اهمیت زیادی دارد. این اقدام باعث می‌شود که بیماری‌های دهان و دندان ازجمله التهاب لثه و پوسیدگی دندان کاهش پیدا کند.
به‌طور کلی شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان چیست؟
عمده‌ترین بیماری‌هایی که درباره دهان و دندان مطرح است، اول پوسیدگی دندانی به‌عنوان شایع‌ترین بیماری غیرواگیر دنیاست. در کشور خودمان هم عمده افراد چه کودک و بزرگسال به بیماری پوسیدگی دندانی مبتلا هستند. بیماری لثه و بافت‌های اطراف نگهدارنده دندان هم بسیار اهمیت دارد. اگر فرد، لثه سالمی نداشته باشد، حتی با وجود دندان سالم، استخوان فک قادر به نگهداری آن نیست و دندان به‌دلیل لق‌شدگی از دست می‌رود. از دیگر بیماری‌های این حوزه سرطان دهان است که نرخ ابتلای رو به رشدی دارد و در سنین کمتر هم شاهد ابتلا به آن هستیم. بیماری‌های مخاط دهان هم در این فهرست قرار دارد و مجموع این بیماری‌ها جمعیت بسیار زیادی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
چه فاکتورهایی در پوسیدگی دندان مؤثر است؟
در این‌باره عوامل مختلفی وجود دارد، از عوامل اقتصادی و اجتماعی و محیطی گرفته تا عوامل ژنتیک و رفتاری. عوامل رفتاری شامل سبک زندگی فرد، یکی از فاکتورهای مهم و تأثیرگذار بر سلامت دهان است. ممکن است نتوانیم روی عوامل اقتصادی، محیطی و اجتماعی تاثير داشته باشیم اما می‌توانیم رفتارهای درستی نسبت به دندان‌هایمان در پیش بگیریم.
پوسیدگی دندان به چه دلیلی رخ می‌دهد؟
زمانی که فرد غذای شیرین می‌خورد، میکروب‌های موجود در دهان، قند را تبدیل به اسید می‌کنند که عامل سوراخ شدن مینای دندان و پوسیدگی است. اگر به‌دنبال حذف پوسیدگی دندان هستیم باید میکروب‌ها را با مسواک زدن و نخ دندان به شکل متناوب برداریم. اما به‌طور دائم نمی‌توان این دو کار را انجام داد و در اینجا نقش تغذیه پررنگ می‌شود و باید خوراکی‌های حاوی قند کمتر مصرف شوند.
اقدامات کمکی برای حفظ سلامت دندان چیست؟
با افزایش سن کودک و بعد از 3سالگی یکی از توصیه‌ها برای حفظ سلامت «وارنیش فلوراید» است. این کار، مینای دندان را در مقابل حمله اسیدی تقویت می‌کند و دیرتر پوسیده می‌شود. در برنامه کشوری توسط وزارت بهداشت وارنیش فلوراید از 3 تا 6 سال در داخل مراکز بهداشت درمانی از سوی مراقبین سلامت و بهورزان در مراکز بهداشتی و درمانی به شکل رایگان انجام می‌شود. برای دانش‌آموزان دبستانی هم این کار در مدارس صورت می‌گیرد. این اقدام برای تمام کودکان توصیه می‌شود اما برای بزرگسالان توصیه برای کسانی است که ریسک بالای پوسیدگی و حساسیت‌های شدید دندانی دارند. البته در برخی کشورها فلوراید را به آب آشامیدنی اضافه کرده‌اند و مردم به شکل روزانه آن را می‌خورند، اما در ایران این مسئله را نداریم. هر چند که خمیردندان‌ها حاوی فلوراید هستند و مینای دندان را تقویت می‌کنند.
متولیان نظام سلامت و حاکمیت چه مسئولیتی در قبال فرهنگ‌سازی این حوزه دارند؟
وظایف وزارت بهداشت به‌عنوان متولی سلامت دهان این است که آموزش‌های کافی را در اختیار مردم قرار دهد و روش‌های پیشگیری را به آنها ارائه کند. البته درمان دندانپزشکی در ایران مانند همه کشورهای دنیا بسیار گران است و به همین دلیل نباید اجازه داد که کار به درمان برسد. در حوزه سلامت دهان وزارتخانه باید رویکرد پیشگیرانه، فرهنگ‌سازی و رفتارسازی داشته باشد و با استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی و مجازی، همچنین مدارس و خانواده‌ها به‌ویژه مادران، آموزش‌های لازم را ارائه کند. البته در شبکه بهداشت این آموزش‌ها دیده شده اما لازم است که تقویت شود تا نتیجه لازم به دست‌آید. حاکمیت هم باید عوامل مختلفی را که بر سلامت دهان و دندان تأثیر می‌گذارد اصلاح کند. مطالعات نشان داده که با ریشه‌کن‌شدن فقر، سلامت دهان هم بیشتر می‌شود. به‌طور کلی اگر مادران باردار و دارای فرزند کوچک آموزش ببینند که چه کارهایی را انجام دهند، می‌توان در سطح بسیار گسترده از پوسیدگی دندان جلوگیری کرد. باید آموزش والدین تقویت شود تا از بروز بیماری‌هاي دهانی و دندانی در کودکان‌شان جلوگیری کنند.
ایرانی‌ها مردم آگاهی نسبت به سلامت دهان و دندان هستند؟
واقعیت این است که از هر آدمی سؤال شود چطور دچار پوسیدگی دندان نشود، تنها به مسواک زدن اشاره می‌کند. به همین دلیل باید در عادت به رعایت بهداشت دهان و دندان و آگاهی از آنها تلاش کرد. به‌طور کلی وضعیت شاخص‌های سلامت دهان در کشور ما خوب نیست، چون وضعیت رفتارهای بهداشتی خوب نیستند. در زمینه فرهنگ نخ دندان هم ضعف بیشتری وجود دارد. درباره استفاده نکردن مسواک هم باید فرهنگ‌سازی بیشتری صورت بگیرد و در برخی مناطق که خانواده‌ها بضاعت مالی کمی دارند، باید تمهیداتی برای تامین مسواک و خمیردندان صورت بگیرد. ما در کشورمان کودکان دو سه ساله‌ای داریم که پوسیدگی گسترده در دندان‌هایشان دارند.
مهم‌ترین توصیه‌های کاربردی در این‌باره چیست؟
مردم باید کاملا آگاه شوند که دندان‌ها به چه دلیل دچار پوسیدگی می‌شود. آنها با این آگاهی می‌توانند میکروب‌های عامل پوسیدگی را حذف کنند و در این‌باره مسواک زدن تند‌تند و سرسری اثربخش نیست. باید روی تغذیه هم کار شود چون اهمیت زیادی دارد. به‌طور کلی تغذیه مناسب دندان یعنی کاهش مصرف مواد قندی تا تولید اسید در دهان کاهش پیدا کند و همچنین باعث جلوگیری از چاقی و دیابت و سایر بیماری‌های غیرواگیر شود. به‌طور کلی مسواک‌زدن، استفاده از نخ دندان و فلوراید به طرق مختلف و استفاده از دهانشویه با مشورت دندانپزشک از بهترین توصیه‌ها هستند.
چکاپ دهان و دندان از چه زمانی باید آغاز شود؟
اولین ویزیت دندانپزشکی بهتر است در یک‌سالگی انجام شود. ممکن است دندانپزشک کاری انجام ندهد اما می‌تواند بهداشت دهان را ببیند و توصیه لازم را به خانواده بدهد. کودک هم با این حوزه آشنا می‌شود و ترس او از چنین محیط‌هایی از بین می‌رود. اما بسته به خطر پوسیدگی دندان‌ها، ضرورت دارد که 4تا 6ماه مراجعه برای معاینه انجام شود و درباره افراد بدون پوسیدگی دندان مراجعه سالانه یا 18ماه یک‌بار هم خوب است. اما برای کودکان به‌دلیل اینکه دندانهای شیری به سرعت دچار پوسیدگی می‌شوند، هر 6ماه یک‌بار باید مراجعه کنند. گاهی خانواده‌ها زمانی مراجعه می‌کنند که دندانهای شیری کودک دچار آسیب شدید شده است. مزیت معاینه بموقع و منظم این است که حتی اگر مشکلی در دندان وجود ندارد، اقدام لازم درصورت نیاز انجام می‌شود. هرقدر این میزان مراجعات کاهش پیدا کند، هزینه‌های درمانی دندان هم چندین برابر می‌شود.
بیماری‌های دهان و دندان عامل بروز چه مشکلات و آسیب‌هایی برای افراد هستند؟
کسانی که مشکل لثه‌ای شدید دارند، یعنی زخم بازی در بدن دارند و میکروب به شکل دائم در حال ورود است. مشکلات لثه‌ای شدید باعث می‌شود که میکروب‌ها و سم‌های ناشی از آن وارد خون شود. مطالعات نشان داده که برای کنترل دیابت در افراد باید جرم‌گیری و سلامت دندانهای این بیماران به خوبی انجام شود. در زنان باردار هم اگر دندانهای نامناسب و لثه بیمار داشته باشند، ممکن است زایمان زودرس یا تولد کودک با وزن کم اتفاق بیفتد. درباره بیماری‌های قلبی هم زمانی که میکروب دهانی وارد جریان خون می‌شود، یکی از نقاطی که تجمع می‌کنند، دریچه‌های قلبی است. بنابراین هرگونه عفونت در ناحیه دهان می‌تواند روی سلامت عمومی بدن تأثیر بگذارد.
کدام دسته از خدمات دندانپزشکی در کشور ما به شکل رایگان صورت می‌گیرد؟
شبکه بهداشت در ایران، گروه‌های هدف مشخصی دارد. در حال حاضر این گروه‌ها برای خدمات سلامت دهان و دندان شامل خانم‌های باردار، شیرده و کودکان زیر 12سال هستند. برای این افراد، هم برنامه‌های مراقبت و هم آموزش و درمان دیده شده است که با قیمت بسیار کم در مراکز جامع خدمات سلامت ارائه می‌شود. ازجمله خدمات پیشگیرانه مثل فلوراید‌تراپی، پرکردن دندان و... که با هزینه‌های بسیار کمتر از مراکز خصوصی در حال انجام است. البته در این مراکز با تعرفه دولتی برای بقیه افراد هم خدمات دندانپزشکی ارائه می‌شود اما با توجه به رویکرد پیشگیرانه، گروه‌های هدف اولویت هستند.
نقطه آغاز رعایت بهداشت دهان
مسئولیت بهداشت دهان با خانواده‌ها به‌ویژه مادر است. حتی کودکی که هنوز دندان درنیاورده هم بهتر است لثه‌هایش با گاز تمیز شود. کودک از آغاز تولد دهان استریل دارد اما اگر مادر با دندان پوسیده باردار شده باشد با اعمالی ازجمله بوسیدن یا گذاشتن قاشق و شیشه شیر کودک در دهانش خودش، میکروب‌ها را به کودک هم منتقل می‌کند. به همین دلیل زمانی که دندان کودک رشد می‌کند، میکروب‌ها در دهان او هم وجود دارد. البته دندان در کودکی که شیر مادر می‌خورد، پوسیدگی‌زایی کمتری نسبت به شیرخشک دارد. این در حالی است که برخی والدین به کودک آب قند و آبمیوه می‌دهند که روی دندان می‌ماند و باعث آسیب می‌شود. به همین دلیل مسئولیت اول بهداشت دهان از دوران کودکی با مادر است. در این قسمت دندانپزشکان نمی‌توانند کاری بکنند، چون زمانی کودک را نزد آنها می‌برند که دندانش خراب شده است. از حدود 6 ماهگی هم که نخستین دندانهای کودک رشد می‌کند، وظیفه تمیز کردن‌شان به‌صورت روزانه و بعد از خوردن شیر با مادر است که می‌تواند با گاز استریل یا مسواک انگشتی صورت بگیرد و به‌صورت مرتب باید ادامه داشته باشد. از سن 2سالگی به بعد هم، طبق پروتکل‌های بین‌المللی به اندازه دانه برنج برای کودک خمیر دندان گذاشته شود و مسواک بزند. به‌تدریج با افزایش سن کودک این میزان خمیردندان می‌تواند افزایش پیدا کند. در رعایت بهداشت دهان و دندان نکته مهم این است که میکروب‌ها به‌طور دائم تمیز شود و اگر کودک شیرخوار است و به‌دلیل خواب رفتن او نمی‌توان دهانش را تمیز کرد، حداقل به او آب خورانده شود که دهان از حالت اسیدی خارج شود.
