مسابقه تسلیحاتی از نوعی دیگر

دکتر بهرام امیراحمدیان | کارشناس مسائل بین‌الملل:

ایالات متحده آمریکا با 2قدرت رقیب یکی در اقتصاد (چین) و دیگری در مسائل استراتژیک نظامی(روسیه) به چالش برخاسته است. ترامپ که به نمایندگی از جمهوریخواهان، کمپانی‌های بزرگ تسلیحاتی و صنایع دفاعی آمریکایی و بخش بزرگی از صنایع تولیدی و بخش بازرگانی را حمایت و پشتیبانی می‌کند  و قول پرداختن به منافع آمریکا را داده است، نخستین کارزار خود را برای کاهش موازنه تجاری با چین آغاز کرده است. برقراری تعرفه سنگین بر کالاهای عمده وارداتی از چین از سویی و قول گرفتن از رئیس‌جمهور چین برای گشودن بازار روی کالاهای آمریکایی و به توازن رساندن کسری موازنه تجاری از یک سو  و وادار کردن چین به افزایش بودجه نظامی و اختصاص سهمی بیشتر از تولید ناخالص داخلی برای بودجه نظامی، با ایجاد درگیری در دریای چین جنوبی بر سر جزایر مصنوعی و جزایر مورد مناقشه چین با همسایگان در این منطقه و نا‌امن کردن کشتیرانی تجاری برای چین در واردات نفت و مواد خام از سوی جنوب و صادرات کالاهای تولیدی به‌سوی بازارهای جهانی در همین دریای چین جنوبی، در این راستا می‌تواند ارزیابی شود. در همین زمینه روی‌آوردن چین به «ابتکار یک کمربند یک راه» و «جاده ابریشم یخی» برای جلوگیری از رویارویی با تهدیدات ایالات متحده است. به همین سبب ایالات متحده از دوره اوباما حضور خود در خاورمیانه را کاهش داده است. این کاهش حضور، سبب روی آوردن روسیه به این منطقه شده است. کشاندن روسیه به صرف هزینه بیشتر در مسائل نظامی هدف آمریکاست. بحران اوکراین و اشغال شبه‌جزیره کریمه و سپس ورود به معادلات سوریه و مسائل خاورمیانه خوشایند و در راستای منافع آمریکاست زیرا سبب خواهد شد روسیه سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی خود را به بودجه نظامی اختصاص داده و به همان میزان از سهم بخش‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری و خدمات‌رسانی دولتی به مردم کاسته شود و در نهایت موجبات نارضایتی عمومی در روسیه و فروپاشی از درون را سبب شود. البته روسیه ذخیره ارزی برای رویارویی دوره‌ای با این فرایند را دارد  و روس‌ها از اینکه دوباره در محیط بین‌الملل نقشی بزرگ دارند خرسندند و ناملایمات را با این جاه‌طلبی پوتین توجیه می‌کنند. ولی روسیه برای روندی طولانی ناتوان خواهد شد.

رئیس‌جمهور آمریکا برای رویارویی با این مسائل نیاز به پشتیبانی اعضای ناتو دارد. نخست اینکه آنها را از روسیه‌ای که می‌تواند اشغالگر باشد و خاک اروپا را تهدید کند و با حربه لوله‌های گاز امنیت انرژی و سرزمین اروپا را تهدید کند، بترساند و سپس آنها را برای افزایش توان نظامی ناتو تشویق کند. وی برای این منظور در اجلاس ناتو در 20تیرماه اظهار می‌دارد که ایالات متحده بیش از ۷۵ درصد از منابع مورد نیاز برای پوشش دفاعی ناتو را تأمین می‌کند درحالی‌که اکثر اعضای دیگر به تعهد خود برای اختصاص دست‌کم ۲ درصد تولید ناخالص ملی به بودجه دفاعی خود عمل نکرده‌اند. دونالد ترامپ همچنین از عدم‌توازن تجاری بین ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا انتقاد کرده و می‌گوید که در سال گذشته، آمریکا در تجارت با اروپا ۱۵۰ میلیارد دلار زیان کرده است . رئیس‌جمهور آمریکا در عین حال نسبت به رفع اختلاف نظر با ناتو و اتحادیه اروپا ابراز اطمینان کرده و می‌گوید که ما این مسئله را حل می‌کنیم و همه راضی خواهیم بود.

۲۹ کشور عضو ناتو پیش‌تر متعهد شده‌اند که تا سال ۲۰۲۴ میلادی بودجه نظامی خود را به 2درصد تولید ناخالص داخلی برسانند. فقط 5کشور تا به حال موفق به این کار شده‌اند: آمریکا، یونان، استونی، بریتانیا و لتونی. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، در این اجلاس می‌گوید که تمرکز اصلی باید افزایش بودجه نظامی تا سقف 2درصد باشد. با این حال ترامپ خواهان افزایش تا 4درصد بودجه نظامی است. در این اجلاس آقای ترامپ در نشست خبری مشترک خود با دبیرکل ناتو، دولت آلمان را به‌خاطر کوتاهی در افزایش بودجه دفاعی آن کشور و همزمان، سرمایه‌گذاری سنگین در طرح احداث خط لوله انتقال گاز روسیه مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید، کاملا نامناسب است که آلمان به‌عنوان عضو ناتو به تعهد مالی در قبال این سازمان عمل نکند و به جای آن، از روسیه حمایت مالی به عمل آورد و به این ترتیب خود را تحت تسلط روسیه قرار ‌دهد. رئیس‌جمهور آمریکا همچنین آلمان را متهم کرد که به‌طور کامل توسط روسیه «کنترل» می‌شود و «اسیر» آن کشور است. بودجه نظامی ناتو در سال 2017برابر 957میلیارد دلار بوده است.

اگر گفته شود که براساس اطلاعات سری بودجه نظامی روسیه با سهمی برابر 4/3درصد از تولید ناخالص داخلی 66/3میلیارد دلار بوده است، معلوم می‌شود که مقدار کمی برای توازن استراتژیک نظامی با ناتو دارد(حدود 7درصد از کل بودجه نظامی ناتو). ایالات متحده به‌تنهایی 610میلیارد و اروپا 250میلیارد دلار و کانادا 21میلیارد دلار برای بودجه نظامی از تولید ناخالص داخلی اختصاص داده‌اند. در سوی سواحل غربی اقیانوس آرام، چین در حال روی آوردن به سوی نظامی شدن است تا از خطرات آتی ایالات متحده در شرق اقیانوس آرام رهایی یابد. حریف اقتصادی ایالات متحده هم از جهات اختلال در کشتیرانی بین‌المللی (تنگه مالاکا) و هم حقوق بشر(در داخل چین) و هم توازن تجاری و از همه دشوارتر تهدیدات نظامی و مسابقه تسلیحاتی از سوی ایالات متحده و متحدان غربی و شرقی آن در همین حوزه، روبه‌روست. بودجه نظامی چین در سال 2017برابر 228میلیارد دلار است و 1/9درصد از تولید ناخالص داخلی آن را شامل می‌شود. یاد‌آوری می‌شود که جمعیت چین یک میلیارد نفر بیشتر از جمعیت آمریکاست و افزایش حتی یک درصدی سهم بودجه نظامی از تولید ناخالص داخلی و کاهش روند رشد اقتصادی می‌تواند به وخامت بزرگی در جامعه چین منجر شود. ایالات متحده جهان را به سوی نظامی‌گری و رویارویی‌های نظامی پیش می‌برد؛ باید هشیار بود.