حقایقی درباره نیم قرن چاپ سنگی

 موضوع: نخستین دستگاه چاپ
 ویژگی: ‌چاپ سنگی و تحول در چاپ روزنامه
***
اولین دستگاه چاپ سنگی به همت عباس‌میرزا، حاکم تبریز، در دوره فتحعلی شاه قاجار وارد ایران شد. با ورود نخستین دستگاه چاپ سنگی، تغییر و تحولاتی در صنعت چاپ ایران اتفاق افتاد. با دستور فتحعلی شاه دستگاه چاپخانه به تهران منتقل و فرصتی فراهم شد تا کتاب‌ها و نخستین روزنامه‌های ایران در این چاپخانه تولید شد. داریوش شهبازی، درباره نخستین روزنامه‌ای که در تهران به چاپ رسید، می‌گوید: «نخستین دستگاه چاپ به کمک عباس‌میرزا و توسط میرزا زین‌العابدین خریداری شد. عباس‌میرزا در همان تبریز چاپخانه‌ای را دایر می‌کند. زمانی که فتحعلی‌شاه از این موضوع باخبر می‌شود به عباس‌میرزا دستور می‌دهد دستگاه چاپ را به تهران منتقل کند. سپس چاپخانه در تهران و زیرنظر منوچهر خان گورچی دایر می‌شود، اما نخستین چاپ روزنامه به دوره محمدشاه برمی‌گردد و نخستین روزنامه ایران با نام کاغذ اخبار در سال1253 قمری مصادف با 25 محرم چاپ می‌شود. این روزنامه در چاپخانه میرزا اسدالله که در آن دوران یک چاپخانه جدید بود، چاپ شد. مدت چاپ این روزنامه کوتاه بود و بعد از مدتی تعطیل شد. در دوران ناصرالدین شاه و صدارت امیرکبیر، روزنامه وقایع اتفاقیه چاپ می‌شود. این روزنامه در چاپخانه استاد حاج‌عبدالمحمد که نزدیک محله دولاب بوده چاپ می‌شده است. بخشی از مراحل چاپ روزنامه وقایع اتفاقیه در گوشه‌ای از میدان ارگ کنونی یا همان باغ میدان انجام می‌شد.»
مهرشاد کاظمی، تهران‌پژوه هم معتقد است با ورود صنعت چاپ به ایران تحولاتی را در زمینه چاپ کتاب و روزنامه شاهدیم. او با تأکید بر اینکه در دوره قاجار مطبوعات ایران هنوز پله‌های اول را سیر می‌کرده، می‌گوید: «چاپ سنگی برای نخستین بار توسط میرزاصالح شیرازی در تبریز راه‌اندازی شد. میرزاصالح شیرازی یکی از پنج دانشجوی ایرانی بود که با حمایت عباس‌میرزا، نایب‌السلطنه فتحعلی‌شاه قاجار، با هدف فراگیری علوم مدرن در سال ۱۸۱۵ به انگلستان رفت و 4سال در آنجا اقامت داشت. میرزاصالح پیش از بازگشتش به ایران دستگاه چاپی خرید و به ایران ارسال کرد. علاوه بر این دستگاه، با تجهیزاتی که از روسیه آورده بود در تبریز چاپخانه سنگی تاسیس کرد.» از ویژگی‌های منحصر به فرد چاپ سنگی که جایگاه آن را در هنر ارتقا می‌دهد امکان استفاده از خط نستعلیق و نقاشی در این نوع چاپ بود. این فن بیشترین کاربرد را در روزنامه‌ها و کتب خطی داشت. استاد کلهر از خط‌نویسان برجسته روزنامه‌های چاپ سنگی در دوران قاجار بود و از نقاشان برجسته روزنامه نیز می‌توان به ابوتراب غفاری، ابوالحسن غفاری (صنیع الملک) و موسی ممیزی اشاره کرد.