اقلیم
تهران؛ جزیره گرمایی
آب‌وهوای دور از انتظار تهران ناشی از جزیره‌ای‌شدن این کلانشهر است
اسدالله افلاکی/ دبیر گروه زیست‌بوم:
هوای بهاری در شروع فصل زمستان، پدیده دور از انتظاری است که این روزها شهروندان تهرانی شاهد آن هستند. حتی بارش‌های گاه و بی‌گاه هم نمی‌تواند ابهام ناشی از تغییر آب‌وهوایی را از ذهن پرمشغله میلیون‌ها شهروند پایتخت‌نشین پاک کند. دکتر آرش شریفی، دیرینه‌اقلیم‌شناس و پژوهشگر علوم زمین می‌گوید که تهران به جزیره گرمایی تبدیل شده و وضعیت موجود ناشی از همین جزیره‌ای‌شدن تهران است. شریفی به همشهری گفت: ما یک تغییرات اقلیمی طبیعی و چرخه‌های اقلیمی طبیعی داریم که صرف‌نظر از عملکرد انسان، عمل می‌کنند و نوسانات شناخته‌شده‌ای دارند. این نوسانات از 10سال تا چند صد هزارسال قابل پیش‌بینی هستند.
وی افزود: فعالیت‌هایی که انسان در طول 150سال گذشته روی این نوسانات انجام داده اعم از فعالیت‌های صنعتی و دخل‌وتصرفی که بر شرایط ترکیب شیمیایی اتمسفر تحمیل کرده است باعث می‌شود عملا مسئله تغییر اقلیم ناشی از تأثیرات فعالیت‌های انسانی و انسان‌ساخت اتفاق بیفتد که با تغییرات اقلیمی ناشی از چرخه‌های طبیعی متفاوت بوده و سبب تشدید و یا تغییر در چرخه‌های طبیعی شده است. به‌گفته وی، در واقع تغییر اقلیم انسان‌ساخت باعث تشدید و ازدیاد بروز پدیده‌های اقلیمی مثل طوفان‌های سنگین، سیل ناشی از بارندگی‌های بسیار شدید و یا موج گرما می‌شود.
این پژوهشگر ادامه داد: در ۵۰ یا ۷۰ سال پیش طوفان‌ها به این شدت و تراکم و تعداد ظهور نمی‌کردند اما اکنون این پدیده‌ها به‌دلیل دخل و تصرفی که توسط انسان در سازوکار اتمسفر کرده است، به دفعات رخ می‌دهند. این دخل وتصرفات علاوه براینکه ظهور طوفان‌ها و سیل‌ها را بیشتر کرده است، باعث تغییر روندهای شناخته‌شده اقلیمی هم شده است. مثلا ما همیشه انتظار داشتیم در مناطق جنوب کشور به‌خاطر قرارگرفتن این مناطق در عرض‌های پایین جغرافیایی میزان بارندگی کمتر و میزان دما بیشتر باشد و برعکس در عرض‌های بالاتر ازجمله نزدیک سواحل خزر و مناطق کوهستانی بارندگی بیشتر باشد اما این روند الان تغییر کرده و درنتیجه ما به‌صورت غیرمنتظره شاهد بارش برف در بوشهر یا کاهش بارش در مازندران هستیم. این از مصادیق تغییر اقلیم است یعنی در مقیاس‌های متفاوت هم فرکانس ظهور پدیده‌ها و هم مکان رخدادها تغییر کرده و در مقیاس بزرگ‌تر هم کل کشور تحت همین شرایط قرار دارد.
شریفی درباره تغییراقلیم در تهران هم گفت: اگر همه اتفاقاتی که به آن اشاره شد را روی شهر تهران درنظر بگیریم تهران به‌علت رفت‌وآمد خودروها و هدررفت انرژی در مراکز مختلف اعم از تولیدی، خدماتی، صنعتی و ساختمان‌های مسکونی و اداری و تجاری و حرارتی که خودروها تولید می‌کنند، تبدیل به یک جزیره گرمایی منحصربه‌فرد شده است و گرمای این جزیره روی آب و هوای این شهر اثر گذاشته است. این درحالی است که 35سال پیش در تهران ما شاهد بارش سنگین برف بودیم که چند هفته مدارس را تعطیل می‌کرد. اما الان در تهران بارندگی بسیار کم است ولی ممکن است به محض خروج از تهران شاهد بارندگی بسیار شدید باشیم این تفاوت‌ها هم ناشی از همان جزیره گرمایی شهر تهران است.
وی تأکید کرد: ابعاد و شیوه عملکرد انسان روی اقلیم و بازخورد اقلیم و عکس‌العملی که با توجه به عملکرد انسان نشان می‌دهد در مقیاس‌های مختلف بسیار متفاوت است. با وجود این، باید درنظر داشت این قضایا بسیار پیچیده است و بر این اساس، تعیین اینکه چرا در زمستان هوای تهران گرم است باید گفت این گرما می‌تواند در مقیاس بزرگ تحت‌تأثیر تغییرات اتمسفریک باشد و در مقیاس کوچک‌تر به‌خاطر تغییراتی باشد که براثرمیزان انرژی تولید شده دراین شهر رخ داده که البته این موارد نیازمند مطالعه و بررسی است.
ایران برف و باران ندارد
دکتر بهلول علیجانی در این‌باره به همشهری گفت: ایران آب‌وهوای خاص خودش را دارد یعنی همین هوای آرام وآفتابی که شاید گرم‌تر هم بشود. اما سیستم‌های سرد که از جاهای دیگر به کشور ما می‌آیند باعث بروز سرما، برف، باران و یخبندان می‌شوند که به‌طور روتین ما شاهد آن هستیم.
این استاد اقلیم‌شناس در توضیح این مطلب افزود: بادهای غربی که در زمستان دور کره زمین می‌چرخند به طرف عرض‌های پایین می‌آیند و کشور ما و خاورمیانه را تحت پوشش قرار می‌دهند. در واقع این بادها توده سرد می‌آورند و بعد توده‌های مرطوبی که از مدیترانه با سیستم‌های دیگر می‌آیند باعث بروز برف و باران می‌شوند.
استاد دانشگاه خوارزمی گفت: وقتی این سیستم‌ها به کشور وارد نشوند ما همان آب وهوای خودمان را داریم. اما اینکه سال به سال و رفته رفته هوا گرم‌تر می‌شود، ناشی از گرمایش زمین است که به‌خاطر فعالیت‌های انسانی اتفاق افتاده و باعث شده که بادهای غربی خیلی گسترش پیدا نکنند.
علیجانی با تأکید براینکه توسعه بادهای غربی به سمت جنوب کمتر شده، گفت: این بادها اگر هوایی هم می‌آورند از شمال آفریقا و مدیترانه است که شرایطی شبیه آب‌وهوای کشور ما دارد. شرایط زمستان ما شرایط مهاجری را دارد که از مناطق دیگر می‌آید و چون این شرایط به یک روال عادی و درازمدت تبدیل شده زمستان ایران سرد است و برف و بارندگی دارد اما باید توجه داشته باشیم که همه اینها از بیرون به داخل کشور می‌آید و اگر این توده‌ها از خارج به ایران وارد نشود نه بارانی خواهیم داشت و نه برفی. او درباره تداوم این وضعیت هم گفت که در این زمینه باید به پیش‌بینی‌های هواشناسی مراجعه کرد. ممکن است 2روزدیگر باران ببارد یا شاهد برف باشیم اما اینکه چرا بارش‌ها کم شده، ناشی از همان فعالیت‌های انسانی است. به‌گفته این استاد دانشگاه، گرمایش زمین عامل بروز وضعیت جدید آب وهوایی است بنابراین، همه باید برای مقابله با این معضل دست به‌دست هم بدهیم و با این معضل مقابله کنیم. و این اساس، ضروری است انسان شیوه زندگی‌اش را تغییر دهد. اگر تک تک شهروندان به محیط‌زیست توجه کنند می‌توان به کاهش گرمایش زمین امیدوار بود.
نقش شهروندان در کاهش گرمای تهران
شریفی درباره نقش شهروندان در تغییر اقلیم به همشهری گفت: شهروندان تاحدودی می‌توانند این تغییرات را کم و شرایط را متعادل کنند اما نمی‌توان به‌طور کامل باعث کاهش جزیره گرمایی تهران شد، زیرا این شهر 15سال پیش هم بزرگ بود و تغییرات اقلیم دراین دوره زمانی خیلی شدید نبود که این همه اثر منفی داشته باشد. وی یادآورشد: تغییر اقلیم با تغییر آب و هوا متفاوت است. مسئله‌ای که ما اکنون با آن مواجه هستیم و اینکه سال گذشته گرم‌تر بود اینها شرح آب‌وهوا و ناشی از تغییرات آب‌وهواست که در بازه‌های کوتاه‌مدت اتفاق می‌افتد اما موقعی که می‌گوییم تغییر اقلیم منظور یک بازه زمانی بیش از 30تا 35سال است، درواقع نوسانات اقلیمی برآیند یک دوره بلندمدت از تغییرات آب و هوایی است که نیازمند بررسی‌های دقیق است.
