خراسان جنوبی
هم‌زیستی با رنج و گنج
بومی‌ها خروارها گنج بیابان‌های خراسان‌جنوبی را ارزان می‌فروشند
فاطمه رجب‌زاده/ بیرجند - خبرنگار
رمه را، هی می‌کرد تا به جان بیابان بیفتد. خیالش که به نشخوار گوسفندان آرام می‌گرفت، گالشش را هر چند قدمی زیر سنگ‌ریزه‌ها می‌زد و همین‌طور تا آن سوی بیابان می‌رفت، بارها خم میشد و چشم‌هایش برق می‌زد. کار هر روزش بود. زیبا بودند، چون زلف خورشید در وسعت دشت بی‌رمق می‌درخشیدند. تاقچه اتاقک کاهگلی حسین پر شده بود از زلف‌های خورشید. آن‌قدر از بیابان کنده و به خانه آورده بود که چند کیسه شده بودند و کیسه‌های قدیمی‌تر کنار طویله خاک می‌خوردند.
ثروت بیابانی
در دل بیابان‌های حوالی «خور» پر است از همین‌ها که حسین می‌یافت و حالا هم می‌یابد، اما آن حسین کجا و این یکی کجا؟ او آن‌وقت‌ها به حکم خوش‌ذوقی و زیبایی‌پسندی به گنجی که بیابان بی‌منت در دامنش ریخته بود، می‌نگریست. تنوع سنگ‌های جذاب بیابان برای بیشتر یافتن حریصش می‌کرد. چوپانی که آن‌روزها اشتیاق جست‌وجوی زیبایی، انگیزه رفتنش به دل برهوت داغ میشد حالا می‌داند آنچه در کیسه‌های گوشه طویله رها کرده چه بهایی دارد، اما هنوز هم یک جای کار می‌لنگد. اگرچه دیگر گنج را ارزان نمی‌فروشد، اما نمی‌دانم چرا آغوش به روی ثروت نمی‌گشاید. داوود شهرکی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان‌جنوبی، می‌داند که بومی‌ها چه می‌کنند: «خراسان‌جنوبی ذخایری غنی از سنگ‌های قیمتی و بیشتر نیمه‌قیمتی دارد. البته این سنگ‌ها محدوده معدنی خاصی ندارند که بتوان برای اکتشاف سرمایه‌گذاری کرد، اما در برخی نقاط استان محلی‌ها سنگ‌های تزئینی زیبایی را می‌یابند که به صورت خام یا در مواردی با فراوری اولیه به فروش می‌رسد و مسیر را برای سود بردن بیشتر دلالان هموار می‌کنند.»
فرهاد فلاحتی، نماینده قاین و زیرکوه، هم می‌گوید: «زیرکوه، سنگ‌های باارزشی دارد که فراوری آن‌ها می‌تواند زندگی مردم منطقه را تغییر دهد، اما محلی‌ها این سنگ‌ها را فله‌ای و بدون تراش به دلالان می‌فروشند.»
تیر دلال به سنگ خورد
چند سنگ جدید پیدا کرد و انداخت ته خورجین. 2 مرد که عینک‌های آفتابی‌شان، حسین را خیره کرده بود، از آن سوی بیابان سمت او می‌آمدند. وقتی رسیدند، تکه سنگی را نشانش دادند و پرسیدند از این‌ها دیده است؟ سوال را با سوال جواب داد که: «چه‌طور؟» دوباره سوال شنید که: «دیده‌ای یا نه؟» شست حسین خبردار شد که سنگ‌های داخل خورجین تنها سنگ نیستند و او همه این سال‌ها بی سبب مسحور تکه‌سنگ‌هایی که دیگران بر سرشان تیپایی می‌زنند و به سویی می‌فرستند، نشده است. او در پاسخ به 2 مرد سکوت کرد. آن‌ها راه افتادند و لحظه‌ای بعد صدایشان رسید که: «اگر دیدی یا هم‌ولایتی‌هایت دیدند، ما خریداریم.» حسین پرسید «چه‌قدر؟» یکی‌شان جواب داد: «بستگی دارد آنچه می‌خواهیم باشد یا نه. خوب باشد کیلویی 5، 6 هزار تومان کاسب می‌شود.» آن روز گویی، سنگ‌ریزه‌های بیابان در نگاه چوپان چون تکه‌های طلا می‌درخشید. مسیر تاجر جوان عقیق‌های دشت خور روشن شده بود، چون او تصمیم گرفت کیسه‌ای از سنگ‌هایش را بر پشت بگذارد و بیابان را در سفری کوتاه به سمت شهر ترک کند. بهای این همت، فصل جدیدی از زندگی را برای حسین رقم زد و حالا حسین خرمی، تاجر باارزش‌ترین سنگ‌های بیابان‌های خراسان جنوبی است.
فعالیت شرکت‌های تعاونی
رئیس اداره اکتشاف سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی درباره جزئیات برخورداری استان از گنج دشت‌ها و بیابان‌هایش می‌گوید: «50 نوع ماده معدنی در انواع سنگ‌های تزئینی استان شناسایی شده است. ذخایر سنگ‌های نیمه‌قیمتی استان فراوان است. کانی‌های نیمه‌قمیتی مثل عقیق که معیار خرید و فروش آن‌ها بر اساس گرم است، بسیار داریم. این عقیق‌ها در کشور و حتی خاورمیانه دارای ارزش بالاست، اما کانی‌های قیمتی به صورت قابل توجه در خراسان جنوبی شناسایی نشده است. با این حال نوعی عقیق در برخی نقاط استان یافت می‌شود که بعد از تراش طرحی از درخت دارد و به نام شجره پاییزی یا منظره مشهور است و بیشتر در سه‌قلعه یافت می‌شود.» نادر سلیمانی درباره اقدامات انجام شده برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از این ثروت پاسخ می‌دهد: «هرجا ذخایر بیشتری از سنگ‌های نیمه‌قیمتی وجود دارد، شرکت‌های تعاونی برای جمع‌آوری فعال شده‌اند، اما با توجه به این‌که این کانی‌ها در نقاط مختلف پراکنده هستند، می‌توان شرایطی ایجاد کرد که با همکاری بومی‌ها به شرط فراوری به سود دست یافت.»
جذب ابرسرمایه‌گذارها
کهربای سنگ‌های نیمه‌قیمتی استان، برخی ابرسرمایه‌گذاران را هم مجذوب خود کرده است. آستان قدس رضوی قصد دارد تعاونی‌هایی را در نقاط مستعد تشکیل دهد و با تامین دستگاه‌های تراش یک میلیون تومانی کارگاه‌های خانگی برای فراوری اولیه این سنگ‌ها ایجاد کند تا سودی عاید مردم منطقه شود. ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) هم برای سرمایه‌گذاری در این زمینه در زیرکوه و سه‌قلعه اعلام آمادگی کرده است.
صحبت‌های مسئولان استان همچنان ضرورت اقدام در زمینه فراوری این سنگ‌ها را تکرار می‌کند؛ برنامه‌هایی که هرچند با دستور جدید استاندار خراسان جنوبی برای تهیه بسته سوغات استان شامل سنگ‌های نیمه‌قیمتی، کمی جدی‌تر شده، اما همچنان عملی نشده است. شاید وعده‌ای که حسن رمضانی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی درباره ایجاد بزرگ‌ترین مرکز سنگ‌های نیمه‌قیمتی در مرکز استان می‌دهد هم تا حدودی امیدوارکننده باشد، اما همان‌طور که محمدرضا امیرحسنخانی، نماینده فردوس، طبس، سرایان و بشرویه در مجلس، می‌گوید: «فقط با تراش سنگ‌ها راه به جایی نمی‌بریم.» و به قول فلاحتی نماینده مردم زیرکوه و قاین در مجلس «بازار فروش سنگ‌های نیمه‌قیمتی در خراسان‌جنوبی ناقص است و باید بسته اقتصادی کامل فراهم کنیم تا به ثروت برسیم.»
حلقه مفقوده
گز کردن بیابان و جمع‌آوری سنگ‌های نیمه‌قیمتی یا جدا کردنشان از دل کوه، اولین گام البته دشوار در بهره‌برداری از این گنج ارزشمند استان است و آنچه سنگ‌های نیمه‌قیمتی را قیمتی می‌کند، نوع فراوری و مهارت عرضه است. حسین حالا دیگر این‌ها را خوب می‌داند. او دستگاهی ابتدایی تهیه کرده، فراوری اولیه را در روستایشان انجام می‌دهد و از سنگ‌هایش در بازار پول می‌سازد، نه ثروت. حال آن‌که می‌داند اگر مهارت ساخت رکاب برای انگشتر یا پایه گردنبند را بیاموزد و تراشی حرفه‌ای‌تر به سنگ‌ها بزند می‌تواند چرخه کاملی از ایجاد درآمد را از آن خود و منطقه کند و درخشش مثال‌زدنی گنج بیابان را به خانه‌های کاهگلی روستا ببرد.
ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) برای سرمایه‌گذاری در زمینه فراوری سنگ‌های قیمتی در زیرکوه و سه‌قلعه اعلام آمادگی کرده است
