زیرنویس ، جای‌ دوبله خوب را نمی گیرد

شقایق عرفی نژاد-روزنامه‌نگار

ژرژ پطروسی از نسل طلایی دوبله ایران است. او اگرچه در رشته تئاتر تحصیل کرده، اما کارش را حتی پیش از فارغ‌التحصیلی با دوبله شروع کرده و آن را برای بیش از 50سال ادامه داده است. صدای او را روی بازیگران ایرانی و خارجی مطرحی مثل لارنس اولیویه، رابرت ردفورد(کاپیتان آمریکا، سرباز زمستان)، واکین فینیکس (جوکر، او، ناپلئون)، دنزل واشنگتن و همینطور علی نصیریان در ناخدا خورشید شنیده‌ایم. او به‌زودی هم کارگاه یک روزه فن بیان در سینما را در موزه سینما برگزار خواهد کرد. با پطروسی که اخیرا درباره وضعیت فعلی دوبله هشدار داده است، درباره وضعیت دوبله و فیلم‌هایی که در آنها نقش‌گویی کرده، صحبت کرده‌ایم.

با کارگاهی که قرار است برگزار کنید، شروع کنیم. در این کارگاه چه اتفاقی قرار است بیفتد؟
این کارگاه آموزش دوبله نیست. قرار است جلسه‌ای باشد درباره فن بیان برای بازیگرانی که روی صحنه بازی می‌کنند یا کسانی که قصد دارند وارد کار دوبله شوند. کارگاهی است که قرار است با هم در این مورد تمرین کنیم و با این مقوله آشنا شویم.

وضعیت آموزش دوبله را چطور می‌بینید؟
بخشی از کلاس‌هایی که برگزار می‌شود، توسط همکاران من انجام می‌شود که در این کار سابقه دارند. بخشی هم کسانی هستند که خودشان چیزهایی یاد گرفته‌اند و فکر می‌کنند می‌توانند به بقیه هم یاد بدهند. من اطلاعی از این کلاس‌ها ندارم. نمی‌دانم چه کیفیتی دارند، ولی فکر نمی‌کنم بتوانند آموزش بدهند. چون کارهای خودشان کارهای خوبی نیست. کسی که در هر زمینه‌ای کلاس راه می‌اندازد باید مجوز داشته باشد. باید جایی باشد که روی این کار نظارت کند، وگرنه هرکس می‌تواند یک کلاس بگذارد و پولی از مردم بگیرد. این در حالی است که هر کسی نباید به‌خودش اجازه دهد کلاس راه بیندازد. حتی من که سابقه طولانی در کارم دارم باید جایی باشد‌ من را تأیید کند که می‌توانم آموزش بدهم.

درباره این نظارت جای دیگری هم صحبت کرده‌ و هشدار داده‌اید که اگر نهادهای دولتی کاری برای نظارت بر دوبله حال حاضر نکنند، این دوبله فاخر از بین می‌رود. شرایط حال حاضر را بیشتر برایمان باز می‌کنید؟
شرایط حال حاضر خیلی مشخص است. یک شرایط بی‌در و پیکر به هم ریخته که اصلا معلوم نیست چه‌کسی چه کاره است. یک مقداری از دوبله‌های بد در ایران انجام می‌شود و یک‌سری هم در شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور روی سریال‌های سخیف ترکی. این سریال‌های بد با زبان و لحن بدتر هم دوبله می‌شوند، اصلا سطح سلیقه تماشاگر را پایین می‌آورند و این خسارت جبران‌ناپذیری برای فرهنگ است. آثار فرهنگی باید فاخر و رو به تعالی برود. یعنی هر اثر از قبلی بهتر باشد. اگر محصول فرهنگی با کیفیت بدی تولید کنیم و در اختیار تماشاگر بگذاریم، این کار ضد‌فرهنگی است. اینکه چه‌کسی باید بر این کار نظارت کند و چه تمهیداتی باید اندیشیده شود من نمی‌دانم، ولی باید نظارت در مورد کارهای داخل وجود داشته باشد. چون در مورد شبکه‌های خارج از ایران کاری نمی‌توان کرد، ولی در داخل باید با آدم‌هایی که کارشان را بلدند و جایگاه حرفه‌ای‌شان مشخص است، مشورت شود تا نظارت کیفی روی کارها و کاربرد واژه‌ها برای حراست از زبان فارسی صورت بگیرد. بعد هم باید تشویق به تولید آثار فاخر کنند. اگر ما سریال‌های خوب تولید کنیم مردم آنها را تماشا می‌کنند. ولی الان تحت‌تأثیر سریال‌های ترکی یک‌سری سریال ‌ ساخته می‌شوند، چون دیده‌اند سریال‌‌ ترکی طرفدار دارند و می‌خواهند مخاطب جذب کنند. ولی جذب مخاطب باید با ارائه کار فرهنگی خوب و فاخر از نظر ادبی و اجرایی انجام شود که کار دشواری است.
دولت باید از چنین تولیداتی حمایت کند. همانقدر که جوانان جذب تولیدات خوب داخلی شوند، کار بزرگی است. چون بقیه را هم تشویق به تولید چنین کارهایی می‌کنند.

مسئله‌ای‌هم درباره لزوم دوبله‌ مطرح شده؛ البته با وجود زیرنویس و عادت کردن تماشاگر ایرانی به دیدن فیلم خارجی با صدای اصلی و زیرنویس، الان ضرورت دوبله چیست؟
همانقدر که نمی‌توانیم بگوییم همه باید زبان انگلیسی یا زبان‌های دیگر را یاد بگیرند تا کتاب را به زبان اصلی بخوانند، دوبله هم همینطور است. دوبله اگر خوب انجام شود با اینکه اصالت فیلم را ندارد و نمی‌تواند هم داشته باشد، کار درستی است. وقتی فیلم را با زیرنویس می‌بینید وقت زیادی از شما صرف خواندن زیرنویس می‌شود. درحالی‌که اتفاق اصلی در صحنه دارد می‌افتد. ممکن است کارگردان گوشه کادر چیزی قرار داده باشد که مفهوم مهمی‌ در فیلم دارد، ولی وقتی شما با زیرنویس نگاه می‌کنید آن را نمی‌بینید. به‌خصوص در فیلم‌هایی مثل فیلم‌های ایتالیایی که تند صحبت می‌کنند اگر دوبله درستی انجام شود بسیار سودمند است. چون ارتباط فرهنگی به شکل بهتری اتفاق می‌افتد. فیلم با زبان اصلی برای کسانی خوب است که دوست دارند تمام جزئیات صوتی فیلم مثل نفس بازیگر را حس کنند. ولی برای عموم مردم که می‌خواهند فیلم را ببینند زیرنویس کارساز نیست. دوبله خوب کار ظریف و حساسی است که محصول کار نویسنده ، کارگردان و دوبلور است.

فکر می‌کنید چه شد که آن نسل طلایی دوبله با کسانی مثل شما‌، منوچهر اسماعیلی، نصرالله متقالچی، زهره شکوفنده و تاجی احمدی شکل گرفت؟
اتفاق فرهنگی در یک برهه از زمان در دوبله افتاد که عین آن در ادبیات، شعر، نقاشی و موسیقی رخ داد. دوره طلایی فرهنگی وجود داشت که محصولش در دوبله همان‌هایی هستند که اسم بردید. بعدها البته همه‌‌چیز به هم خورد و این آدم‌ها هم یا از کارافتاده شدند یا از دنیا رفتند و جایگزینی برای آنها نبود. کسانی که در انجمن دوبله هستند میراثی از این گذشتگان را از نظر تکنیک و درک دریافت کرده‌اند، ولی کسانی که بیرون کار می‌کنند خودشان دارند همه‌‌چیز را کشف می‌کنند و طبعا دیر به این نقطه می‌رسند.

چند سؤال از کار خودتان می‌خواهم بپرسم. چه شد که نقش مستر فرهان را در ناخدا خورشید گفتید؟ با توجه به اینکه قبل از آن ناصر طهماسب جای آقای نصیریان صحبت می‌کرد.
اولا آقای نصیریان استاد است و در فیلم‌های قدیمی ‌هم که خودش صحبت کرده، عالی است. در مورد بازیگران ایرانی معمولا به‌دلیل مشغول بودن بازیگر در یک کار دیگر، یک دوبلور جای او صحبت می‌کرد. نمی‌دانم چه شد که در ناخدا خورشید من برای دوبله نقش آقای نصیریان انتخاب شدم. قطعا تصمیم آقای اسماعیلی، مدیر دوبلاژ‌ بود. به هر حال برای من‌، بودن در چنین فیلمی ‌در هر نقشی مبارک بود. حین دوبله این کار، روزهای عالی داشتیم.

فکر می‌کنید تفاوتی بین دوبله بازیگران جدید مثل کریس همسورث که در سری فیلم‌های انتقام‌جویان جای او صحبت کرده‌اید و بازیگری مثل لارنس اولیویه که جای او هم حرف زده‌اید، وجود دارد؟
بازیگران دوران کلاسیک به‌دلیل اینکه خود آن سینما مبتنی بر ادبیات بوده و بازیگران هم مثل لارنس اولیویه بازیگران درخشان تئاتر بوده‌اند، شیوه خاصی برای بازی، گفتار و ایست صحنه‌ای دارند. نقش‌هایی که امروز در سینما می‌بینم آدم‌های خیلی معمولی هستند. به‌خصوص در‌هالیوود بازیگران درخشانی هستند که بازیگری نمی‌کنند، نقش را زندگی می‌کنند. یعنی لحظه‌ای که فیلم شروع می‌شود شما دیگر فراموش می‌کنید اینها بازیگرند. بنابراین شیوه کارشان با بازیگران کلاسیک متفاوت است.

و روی کار شما هم تأثیر می‌گذارند؟
بله. طبعا همینطور است.

دوبله فیلم ناپلئون و نقش واکین فینیکس چطور تجربه‌ای بود؟ شما قبلا هم جای او در فیلم «جوکر» و «او» صحبت کرده بودید.
 فینیکس یکی از همان‌هایی است که درباره‌شان الان صحبت کردم. نخستین بار او را در گلادیاتور دیدم. برایم یک پدیده بود و هنوز هم هست. بازیگر درخشان و دشواری است که هر بار جای او صحبت کرده‌ام، لذت برده‌ام. البته همکاران دیگری هم او را دوبله کرده‌اند که خیلی خوب بوده است. اصولا دوبله او مثل یک مکاشفه است. لحظه به لحظه یک چیز جدید در هر دیالوگ و مکث او کشف می‌کنید. در نقش ناپلئون هم فوق العاده بود. ولی فیلمی‌که بیشتر از فینیکس دوست دارم فیلم «او» است.