متانول زهرآگین

مصرف الكل در جهان سالانه جان بيش از دو ميليون نفر را مي‌گيرد و يكي از معضلات حوزه سلامت است. از سويي مصرف الكل در كشورمان ممنوع است و در احکام ديني حرام دانسته شده است. همچنين مصرف الکل های دست‌ساز باعث مسمومیت‌های شدید حتی مرگ شده است. اما الكل چطور باعث مسموميت مي‌شود و در صورتي كه چنين اتفاقي افتاد چه بايد كرد؟ الکل با تأثیری که بر آزادسازی دوپامین در مغز دارد باعث ایجاد سرخوشی می‌شود. این عامل و عواملی مانند ژنتیک، اضافه وزن، تحمل الکل، رابطه جنسی و وضعیت سلامتی فرد باعث می‌شوند که فرد مصرفی بیش از توان کبد در متابولیزه کردن الکل داشته باشد و باعث آسیب بافتی فرد شود. شایع‌ترین الکل مصرفی اتانول است؛ همان الکلی که در درمان، تولید داروها و حتی برای مصارف عادی در محصولات کشاورزی وجود دارد. اتانول به‌صورت صنعتی تولید و با اسامی مختلفی در سراسر جهان به فروش می‌رسد. در کشور ما با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی فروش این نوع الکل برای مصارف غیرپزشکی ممنوع است؛ از این‌رو بعضا به‌صورت دست‌ساز و در شرایط غیرمطمئن تولید و مصرف می‌شود. در تولید الکل دست‌ساز بسیار محتمل است که به دلیل عدم‌کنترل مناسب بر فرایند تقطیر متانول تولید ‌شود. به غیراز اتانول، دو نوع دیگر از الکل به‌صورت صنعتی تولید می‌شوند که مصرف صنعتی داشته و با وجود شباهت بسیار زیاد با اتانول به‌شدت سمی و کشنده هستند. متانول و اتیلن گلیکول، مصارف متعددی در صنعت به‌خصوص پاک‌کننده‌ها، خودرو و ضد‌یخ دارند.


مسمومیت با اتیلن گلیکول
اتیلن گلیکول در ضد‌یخ، روغن ترمز و محلول‌های شیشه‌شور استفاده می‌شود. این الکل سمی، مولکول درشت دارد و اثر مستی شدیدی ایجاد می‌کند.
این ماده با اثر مستقیم روی کلیه سمیت خود را بر این ارگان ایفا می‌کند، در ضمن متابولیت‌های آن مثل اگرالیک اسید هم بسیار توکسیک بوده و باعث نکروز گلومرول‌ها می‌شود و نهایتا باعث نارسایی حاد کلیه می‌شود. کریستال‌های اگزالات در مغز باعث آسیب شدید سلولی، ادم مغزی، آسیب به اعصاب کرانیال و گاهی خونریزی مغزی می‌شود (به‌خصوص در گلوبوس پالیدوس). مکانیسم متابولیسم اتیلن‌گلیکول به شرح زیر است:

علائم مسمومیت
در مسمومیت با اتانول علائمی از سردرد و سرگیجه تا تهوع و استفراغ و حتی کاهش سطح هوشیاری و عدم‌تنفس مناسب می‌تواند وجود داشته باشد که بستگی به میزان اتانول موجود در خون و همچنین سابقه میزان مصرف الکل فرد دارد. طبیعتا افرادی که مصرف روزانه دارند واکنش به میزان‌های بالاتری از الکل خواهند داشت ولی می‌توانند عوارض طولانی‌مدت ازجمله مشکلات مغزی و حرکتی داشته باشند. این علائم با مصرف مناسب مایعات و در مواقع دارای تهوع و استفراغ تزریق سرم قندی و ویتامین ب کمپلکس و همچنین درمان‌های علامتی قابل‌کنترل خواهند بود. در مسمومیت با دو فرم دیگر این علائم با سرعت به سمت تاری دید، بی‌قراری و کاهش هوشیاری می‌رود. این علائم درصورت درمان نشدن فرد را به کام مرگ خواهند کشید.

چگونگی درمان مسمومیت الکلی
در مسمومیت با الکل نباید از راه‌های خودسرانه استفاده کرد و در نخستین اقدام باید از اورژانس کمک گرفت یا اینکه فرد مسموم به نزدیک‌ترین مرکز درمانی منتقل شود.
مکانیسم درمان بر پایه اشغال الکل دهیدروژناز توسط فومپیزول و یا اتانول است که به‌مراتب تمایل اتصال بالاتری به الکل دهیدروژناز نسبت به متانول و اتیلن‌گلیکول دارند. با اشغال الکل دهیدروژناز با فومپیزول یا اتانول زمان بیشتری در اختیار داریم تا از راه ادرار و یا دیالیز دفع شوند.
اگر سطح خونی اتانول بالای 100mg/dl باقی بماند هیچ اتیلن گلیکول یا متانولی با الکل دهیدروژناز باند نخواهد شد. برای درمان با اتانول یک گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن اتانول را به غلظت 20درصد رسانده و به‌عنوان لودینگ به بیمار می‌دهیم و سپس1/4 تا 1/6 این میزان را در ساعت برای بیمار تجویز می‌کنیم.
مثلا برای فرد 80کیلویی 80سی‌سی الکل 96درصد را با 4برابر حجم خودش مایعات شیرین (مثل320 سی‌سی سرم قندی) مخلوط کرده و 400 سی‌سی الکل 20درصد حاصل می‌شود که سطح خونی فرد را به 100mg/dl می‌رساند.
در مسمومیت با اتیلن‌گلیکول علاوه بر اسید فولیک باید هر 6ساعت از پیریدوکسین تزریقی 100میلی‌گرم به‌صورت وریدی استفاده کرد.
همیشه این احتمال وجود دارد که اگزالات ایجادشده با کلسیم موجود در خون ترکیب شود و ایجاد افت کلسیم شدید کند.


چگونگی مسمومیت با متانول
متانول الکل سمی است که از تقطیر چوب به‌وجود می‌آید و در تمامی الکل‌های تقطیرشده مقادیری از متانول وجود دارد. متانول در بدن توسط الکل دهیدروژناز و سپس توسط آلدئید دهیدروژناز به آلدئید فرمیک و سپس اسید فرمیک تبدیل می‌شود.  هر دو ماده فوق‌العاده سمی و خطرناک هستند.

چه مقدار متانول کشنده است؟
متانول بوی تندتری نسبت به اتانول دارد و بسیار سمی است و قابل‌نوشیدن نیست. مسمومیت، اغلب به‌دلیل مصرف تصادفی محصولات حاوی متانول یا زمانی که آن را به‌عنوان یک جایگزین اتانول به‌صورت غلط مصرف کنند، رخ می‌دهد. میزان‌دز کشنده در انسان بین3/0-1 گرم بر کیلوگرم گزارش ‌شده است.