گذری به نام ناجی مصدق
موضوع: کوچه‌های منشی‌باشی و وکیل‌الدوله
ویژگی: محل زندگی رجال سرشناس دوره قاجار و پهلوی اول
محله حسن‌آباد کوچه‌های قدیمی و خاطره‌انگیزی دارد که با گذشت زمان هویتشان را از دست نداده‌اند و نام قدیمی‌شان راحفظ کرده‌اند.
در امتداد خیابان باستیون غربی، کوچه‌ای به نام فردوس هست. داخل این کوچه قدیمی که به بازارچه تاریخی «آقاشیخ هادی» و خیابان ابوسعید فعلی راه دارد، کوچه فرعی دیگری هنوز نام قدیمی‌اش را بر پیشانی دارد؛ کوچه منشی‌باشی.
نصرالله حدادی، تهران‌شناس، درباره ویژگی کوچه منشی‌باشی می‌گوید: «در روزگار نه چندان دور، فردی به نام ابوالفتح‌خان منشی‌باشی در این کوچه زندگی می‌کرد که بعدها با برگزیدن نام خانوادگی «والاتبار» یکی از رجال سیاسی دوره قاجار و پهلوی اول شد. »
حدادی معتقد است ابوالفتح‌خان منشی‌باشی یکی از رجال مهم و تأثیرگذار دوره قاجار و پهلوی اول بوده و احتمالا به‌دلیل ممانعت از اعدام دکتر مصدق نامش در تاریخ ماندگار شده است: «ابوالفتح‌خان که تا سال 1337در کوچه منشی‌باشی زندگی می‌کرد، فرزند میرزافضل‌الله‌خان وکیل‌الملک تبریزی، رئیس دارالانشا و رئیس دفتر مظفرالدین‌میرزای ولیعهد در تبریز بود. میرزافضل‌الله‌خان با تلاش فراوان لقب منشی‌باشی را از مظفرالدین‌شاه برای فرزندش گرفت، اما ابوالفتح‌خان بعدها با لقب ثقه‌الدوله معروف شد و این لقب را به‌عنوان نام خانوادگی‌اش برگزید. بعد هم لقب حشمت‌الدوله را محمدعلی‌شاه به او اعطا کرد و چون خانه‌ای درحوالی میدان حشمت الدوله (پاستور فعلی) داشت، این میدان به نام وی مشهور شد. ابوالفتح‌خان در دوران صدارت حسن وثوق و در سال ۱۲۹۸ به وزارت جنگ رسید و یک سال بعد وزیر کشور شد. گفته می‌شود بعد از کودتای ۲۸ مرداد، پهلوی دوم خیال اعدام دکتر مصدق را داشت، اما ابوالفتح‌خان او را از این کار منع کرد.»
«وکیل‌الدوله» یکی دیگر از کوچه‌های تاریخی محدوده حسن‌آباد است که با گذشت سال‌های طولانی نامش تغییر نکرده است. حدادی درباره تاریخچه این کوچه می‌گوید: «کوچه وکیل‌الدوله در باستیون جنوبی واقع شده و به‌احتمال فراوان باید به نام «آقا‌بالاخان وکیل‌الدوله»، یکی از نزدیکان «کامران‌میرزا نایب‌السلطنه»، فرزند سوم ناصرالدین‌شاه، باشد. کامران‌میرزا که حاکم تهران بود، ارادت خاصی به وکیل‌الدوله داشت و خانه‌باغ مادرش در بالادست محله منیریه را به او هبه کرد. وکیل‌الدوله حد فاصل سال‌های ۱۲۶۳ تا ۱۲۶۵ از سوی کامران‌میرزا به سمت «میرپنج» و سرتیپ قشون قجری منصوب می‌شود.»
وکیل‌الدوله که سال‌ها در حسن‌آباد زندگی می‌کرد در دهه پایانی سلطنت ناصرالدین‌شاه جزو رجال مورد اعتماد دربار بود.
او در اوج اعتراض‌ها به شیوه حکمرانی ناصرالدین‌شاه، مأمور دستگیری افرادی شد که روزنامه قانون را به‌طور مخفیانه در تهران توزیع می‌کردند و بعد از این ماجرا از شاه لقب «معین نظام» را گرفت. حدادی درباره یکی دیگر از مشهورترین ساکنان حسن آباد که کوچه وکیل‌الدوله با نامش گره خورده می‌گوید: «وکیل‌الدوله در ماجرای دستگیری و تبعید میرزارضا کرمانی و سیدجمال‌الدین اسدآبادی نقش مؤثری داشت. او هنگام اعتراض مردم در قضیه تنباکو و فتوای میرزای شیرازی مبنی برتحریم تنباکو نیز اسباب دستگیری و تبعید میرزاحسن آشتیانی را فراهم کرد و مورد تنفر مردم قرارگرفت. وکیل‌الدوله در دوره حکومت محمدعلی‌شاه حاکم گیلان شد و سرانجام در اوج انقلاب مشروطه، توسط مجاهدین گیلانی، به سرکردگی عبدالحسین‌خان معزالسلطان، دستگیر و ۲۸ بهمن ۱۲۸۷در باغ مدیریه رشت اعدام شد.»
